O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi o'rta-m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

56-rasm .  Yuqori  jag'n in g  tashqi 
yuzasi.
/ - p e s h o n a   o ' s i g ' i ;   2  -   b u ru n  
Tanada  to'rtta  yuza  (oldingi,  chakka  osti, 
o'ym asi; 
3 -
 oldingi  burun  o'simtasi; 
ko'z  kosasi  va  burun  bo'shlig'i  yuzalari)
tafovut  qilinadi.
Oldingi  yoki  yuzga  qaragan  yuzaning 
pastki  tomonida  tish  ildizlaridan  paydo 
bo'lgan  tepachalar  bor,  ularning  yuqorisi- 
da  —  lateral  tomonda  «it  chuqurchasi»
4 -
 tepachalar;  5  -  yuqori jag'  tepasi; 
6
 -   m ayda  teshikchalar;  7 -   yonoq 
o 'sig i; 
8 -
  k o 'z   k o sasin in g  pastki 
teshigi;  9 -   k o 'z   kosasining  pastki 
egati; 
1 0 -
k o 'z   kosasi  yuzasi; 
11  -  
k o 'z   y osh i  egati.
www.ziyouz.com kutubxonasi

(kuldirgich)  yuzga  qaragan  chekkani,  ko‘z  kosasini  uning  ostidagi  chek- 
kadan  ajratib  turadi.  Bu  chekkaning  pastida  joylashgan  teshik  orqali  qon 
tomirlar  va  nerv  tolalari  chiqadi.  Medial  tomondagi  chekkasi  o'yma  oldi- 
dagi  burun  qiltanog'i  bilan  tugaydi.
Peshona  o'sig'i  orqa  tomonidan  pastga  qarab  chuqur  ko'z  yoshi  egati, 
ko'z  yoshi  suyagi  va  pastki  chig'anoqlar  bilan  birga  burun-ko'z  yoshi 
kanalini  hosil  qiladi  va  ko'z  bo'shlig'ini  burun  bo'shlig'iga qo'shib  turadi.
Ko'zga  qaragan  yuzasi  tekis  uchburchak  shaklidagi  plastinkadan  ibo­
rat.  Yuzaning  orqa  chekkasi  ko'z  kosasining  pastidagi  yorig'i  bilan 
chegaralangan.  Orqa  chekkadan  ariqcha  boshlanadi  va  oldingi  tomonga 
davom  etib,  kanalga  aylanadi,  kanal  ko'z  kosasining  pastki  teshigi  bo'lib, 
yuz  sohasiga  ochiladi.  Undan  qon  tomirlar  va  nervlar  chiqib  tarqaladi;
b)  yuqori  jag'ning  peshona  o'sig'i  peshona  suyagiga  qo'shiladi.
Tishlar  turadigan  yoki  alveolalar  o'sig'ida  tish  ildizi  joylashadigan  ka- 
taklar  bor.  Tanglay  o'siqlari  o'zaro  birlashib,  qattiq  tanglayni  hosil  qiladi.
Yonoq  suyagiga  birlashadigan  o'siq  yonoq  suyagiga  kiritiladi.
T a n g l a y   s u y a g i   (57-rasm)  bir  juft  bo'lib,  ko'z  kosasi,  burun 
bo'shlig'i,  og'iz  bo'shlig'i  va  qanot-tanglay  chuqurini  hosil  qilishda  qat­
nashadi.  Suyakning  gorizontal  plastinkasi  orqa  tomondan  yuqori  jag' 
suyagining  tanglay  o'sig'iga  birlashib,  qattiq 
tanglayni  hosil  qiladi.  Gorizontal  plastinka  qara- 
ma-qarshi  tomondagi  ana  shu  nomli  plastinka 
bilan  birlashib,  burun  qirrasining  davomini  vu­
judga  keltiradi.  Orqa  tarafdagi  chekkasi  bir  oz 
bukilgan  bo'lib,  kataklarning  pastki  chekkasini 
hosil  qiladi.  Gorizontal  plastinkaning  lateral 
chekkasi  vertikal  plastinkaga  birlashgan.  Uning 
pastki  yuzasida  joylashgan  katta  tanglay  teshigi 
shu  nomli  kanalga  davom  etadi.
Vertikal  plastinka  yuqori  jag'  suyagining  bu­
run  yuzasiga  tegib  turadi  va  burun  bo'shlig'ining 
yon  devorini  hosil  qilishda  qatnashadi.  Vertikal 
plastinkaning  lateral  yuzasida joylashgan  qanot  -  
tanglay  egati  yuqori jag'  suyagiga  shu  nomli  egat 
bilan  qo'shilib  kanal  hosil  qiladi.
P a s t k i   b u r u n   c h i g ' a n o g ' i  
(58-rasm)  bir juft  suyak  bo'lib,  yupqa 
bukilgan  plastinkadan  iborat.  Uning 
yuqori  chekkasi  burun  bo'shlig'ining 
yonbosh devoriga yopishib turadi. Suyak­
ning  medial  bo'rtib  turgan  yuzasi  burun 
bo'shlig'iga  turtib  kirib,  bumnning  o'rta
yo'lini  pastki  yo'ldan  ajratib  turadi. 
58  rasm-  Pastki  burun  ^ig'anog'i.
57-rasm .  Tanglay  suyagi. 
/ - p o n a s i m o n   o 's iq ;   2 -  
burun  b o 'sh lig 'i  yuzasi; 
3
 -  
g o r iz o n ta l  p la stin k a ; 
4
  -  
c h i g 'a n o q   q ir r a s i;  
5  -  
perpendikular  plastinka;
6 -
 k o 'z  o 's ig 'i.
www.ziyouz.com kutubxonasi

59-rasm .
Burun
suyagi.
60-rasm . 
K o'z  yoshi 
suyagi.
B u r u n   s u y a g i   (59-rasm).  Bir  juft  burun  suyagi  burun  qirrasini 
hosil  qilib  joylashgan.  Burun  suyaklarining  yuqori  qirralari  tepa  tomondan 
peshona  suyagiga  yopishib  tursa,  pastki  qirralari  burun  tog'ayi 
bilan  tutashadi.  Matseratsiya  qilinib  tayyorlangan  kallada  burun 
/ 
tog'aylari  bo'lmaydi.  Shuning  uchun  burun  suyaklarining  pas-
L 
tki  qirralari  burun  teshigini  tepa  tomondan  chegaralab  turadi,
lateral  qirralari  esa  yuqori  jag'  suyagining  peshona  o'sig'iga 
tutashib  turadi.
K o ' z   y o s h i   s u y a g i   (60-rasm)  bir  juft  bo'lib,  kalla 
suyaklari  orasida eng  mo'rt  va yupqa  suyakdir.  Bu  suyak  yuqori 
jag'  suyagining  peshona  o'sig'i  orqa  tomonida joylashib,  ko'z 
kosasining  medial  devorini  hosil  qilishda  qatnashadi.  Lateral 
yuzadagi  qirrasida  joylashgan  egatcha  yuqori  jag'  suyagining 
peshona  o'sig'idagi  shu  nomli  egat  bilan  qo'shilib,  ko'z  yoshi 
xaltasining  chuqurchasini  hosil  qiladi.
D i m o g '   s u y a g i   (61-rasm)  noto'g'ri  to'rtburchak shak­
lidagi yupqa plastinkadan iborat toq suyak bo'lib,  burun to'sig'i- 
ni  hosil  qilishda  qatnashadi.  Suyakning  oldingi  chekkasi  g 'al­
vir  suyakning  perpendikular  plastinkasi  bilan  tutashadi.  Orqa 
chekkasi  bo'sh  bo'lib,  burun  bo'shlig'ining orqa qismi-xoanani
ikkiga  ajratib  turadi.  Dimog'  suyagi 
ko'pincha  chap  tomonga  sal  qayrilib 
joylashadi.
Y o n o q   s u y a g i   (62-rasm)  yuz 
suyaklari  orasida  eng  qattig'i  bo'lib, 
kallaning  yuz  qismini  miya  bo'lagi­
ga  nisbatan  mustahkamlab  turadi.
Yonoq  suyagi 
chaynov  mus- 
kulining boshla- 
nadigan  keng 
s a th in i  h o sil 
qiladi.  Bu  suyak 
lunj  va  ko'zga 
qaragan  ikkita 
62-rasm .  Yonoq  suyaklari. 
p l a s t i n k a d a n
iborat  bo'lib,  ko'z  osti  qirrasi  orqali  o'zaro  qo'shiladi.  Yonoq  suyagi 
to'rtta  (yuqori,  lateral,  pastki  va  medial)  o'sig'i  orqali  peshona,  chakka 
va  yuqori  jag'  suyaklari  bilan  qo'shilib  tursa,  medial  o'sig'i  ko'z  kosasi­
ning  lateral  devorini  hosil  qilishda  qatnashadi.
P a s t k i   j a g '   s u y a g i   (63-rasm)  kalla  suyaklari  ichida  faol  hara- 
katchanligi,  ya’ni  chakka  suyaklariga  bir juft  bo'g'im   hosil  qilib  qo'shili-
6 1 -rasm.  D im o g '  suyagi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

63-rasm .  Paslki  jag'.
1  -
  b o ' g ' im  
o ' s i g ' i ;  
2  -  
to jsim o n   o 's iq ; 
3
  -   en g a k  
tepaligi; 
4
 -  engak  teshigi; 
5 -  
tishlar; 
6 -
 g'adir-budur  ch i­
ziq; 
7 ,9
 -  pastki jag‘  burchagi;
8
 -  pastki  jag'  bo'yni.
shi  bilan  farq  qiladi.  Pastki jag‘  suyagida  tishlar 
o'rnashgan  gorizontal  qism  —  tana  va  ikkita 
vertikal  joylashgan  shox  bor,  ana  shu  shoxlar 
vositasida  bo‘g ‘im  hosil  qiladi  va  chaynov  mus­
kullari  yordamida  harakatlanadi.
Pastki  jag'  suyagining  tanasi  shoxlari  bilan 
burchak  hosil  qilib  qo'shiladi.  Pastki  jag'  bur- 
chagining  tashqi  yuzasiga  chaynov  muskuli- 
ning  yopishishi  natijasida  g'adir-budur  vujud­
ga  keladi,  ichki  yuzasida  esa  medial  qanotsi- 
mon  muskul  yopishadigan  g'adir-buduri  bor.
Ana  shu  chaynov  muskullarining  vazifalariga 
va  yoshga  qarab  pastki  ja g '  burchagi  o'zgarib 
turadi.  Jumladan,  yangi  tug'ilgan  bolalarning 
pastki  jag'  burchaklari  taxminan  150°  bo'lsa, 
o'rta  yoshdagi  odamlarda  130— 110°  gacha  ka- 
mayadi.  Keksalarda  esa  tishlari  tushib  ketishi 
bilan  chaynov  muskullari  birmuncha  bo'sha- 
shadi.  Natijada  pastki  jag '  burchagi  asta-sekin  osha  borib,  chaqaloq 
bolalarning  pastki  jag'iga  o'xshab  qoladi.
Pastki  jag'ning  yuqori  chekkasida  tish  katakchalari  bor.  Tanasining 
pastki  chekkasi  yumaloqroq  va  qalinroq.  Pastki  ja g '  tanasi  oldingi 
yuzasining  qoq  o'rtasida  iyak  do'mbog'i  bo'lib,  lateral  yuzasida  I—II 
kichik  jag'  tishlarining  ostida  iyak  teshigi  ko'rinib  turadi.  Bu  teshikdan 
qon  tomirlar  va  nervlar  o'tadi.  Pastki  jag'  tanasining  ichki  yuzasida  til 
osti  bezi  joylashadigan  chuqurcha  ko'rinadi.
Pastki jag'  shoxlari  tanasidan  ikki  tomonga  o'tmas  burchak  hosil  qilib 
taraladi.  Uning  ichki  yuzasida  pastki  jag'  teshigi  bor,  pastki  jag'  kanali 
ana  shu  teshikdan  boshlanadi.
Pastki jag'  shoxi  yuqorida  ikkita o'siq 
bilan  tugaydi;  bularning  oldingi  tojsimon 
o 'sig 'i  chakka  muskuli  ta’sirida  vujudga 
kelgan  bo'lsa,  orqa  tomondagi  o 'siq— 
b o 'g 'im   o 'sig 'i  sifatida  silliq  boshcha 
b o 'lib   tugaydi  va  chakka  suyagining 
b o'g'im   chuqurchasiga  kirib  turadi.
T i l   o s t i   s u y a g i   (64-rasm)  pastki 
jag'  bilan  hiqildoq  o'rtasida  (til  ostida) 
joylashgan.  U  taqa  kabi  bukilgan  bo'lib, 
o'rta qismi,  tanasi  va katta-kichik  ikki juft 
shoxi  bor,  ular  tanasi  bilan  tog'ay  orqali 
birlashadi.  Faqat  50  yoshdan  keyin  su­
yaklanib  birlashadi.
64-rasm .  Til  osti  suyagi.
I -
  tanasi;  2 -   kichik  shoxi; 
3
 -  katta 
sh oxi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

Kallaning  ayrim  suyaklari,  ayniqsa  uning  qopqog‘ini  tashkil  qilgan 
suyaklar  (chakka  suyagidan  boshqasi)  o ‘zaro  tishli  choklar  hosil  qilib 
birlashadi.  Bu  turlicha birlashgan  suyaklarning chekkalari kungurador bo'lib, 
bir  suyakning  tishlari  ikkinchi  suyakning  tishchalari  orasidagi  kamgakka 
kirib  turadi.
Chakka  suyagining  tangasimon  qismi  qiyiq  bo'lib,  baliq  tangasi  yoki 
cherepitsa  singari  tepa  suyakning  chekkasiga  yopishib,  bir  oz  yopib  turadi 
va  tangasimon  chok  hosil  qiladi.
Kallaning  yuz  qismi  suyaklari  bir-biriga  tep-tekis  chekkalari  bilan 
tegib  turib  birlashadi.  Ayrim  choklar  maxsus  nom  bilan  yoki  birlashadi- 
gan  ikkala  suyakning  nomlari  bilan  ataladi.  Masalan,  peshona-yonoq  choki 
va hokazo.  Bulardan tashqari,  maxsus nomli choklar ham bo'ladi. Jumladan, 
peshona  suyagi  bilan  tepa  suyaklari  o'rtasida  tojsimon  chok,  tepa  suyaklar 
bilan  ensa  suyagining  orasida  lambdasimon  chok  va  ikkala  tepa  suyak 
orasida  sagittal  chok  hosil  bo'ladi.
B U T U N   K A L L A
Kalla  skeletining  yuz  qismida  tepa  tomondan  peshona  qismi,  bir  juft 
ko'z  kosasi  va  ularning  o'rtasida,  pastroqda joylashgan  burun  bo'shlig'i­
ning  noksimon  shakldagi  teshigini  ko'ramiz.  Burun  teshigining  lateral 
tomonida,  yuqori  jag'ning  oldingi  yuzasida  tishlar joylashadigan  o'siq  va 
bu  o'siqda  joylashgan  tishlar  ko'rinadi.
Ko'z  kosasining  lateral  devorini  yonoq  suyagi  hosil  qiladi.  Bu  suyak 
tepa  tomondan  peshona  suyagi,  pastki  tomondan  yuqori  jag'  suyaklari 
bilan  chok  hosil  qilib  birlashib  turadi.  Yuz  qismining  pastki  bo'lagini  pas­
tki jag'  suyagi  va  unda joylashgan  tishlar  tashkil  qiladi.  Pastki  jag'  suyagi 
kallaning  asosiga  bo'g'im   hosil  qilib  qo'shilgan.
Pastki  jag'  bo'g'im i  pastki  jag'  suyagining  ikki  tomonidagi  bo'g'im  
o'sig'i  uchidagi  boshchasi  bilan  chakka  suyaklaridagi  bo'g'im   chuqur­
chasi  o'rtasida  hosil  bo'lgan  bo'g'im —kombinatsiyalangan  bo'g'im lar 
turkumiga  kiradi.  Chunki  o'ng  va  chap  tomondagi  bo'g'imlar  ayni  vaqtda 
birga  va  bir  xil  harakatni  bajaradi.
Pastki  jag'  bo'g'imining  bo'g'im   chuqurchasi  bilan  bo'g'im   boshcha­
lari  fibroz  tolali  tog'ay  bilan  qoplangan.  Bo'g'im   bo'shlig'i  esa  fibroz 
tog'ay  plastinka  (disk)  bilan  ustma-ust joylashgan  ikki  bo'lakka  ajralgan 
bo'lib,  disklaming  chetlari  bo'g'im   xaltachasiga  mustahkam  yopishib  ket- 
ganligidan  bo'laklar  o'zaro  tutashmagan.
Disklaming  ikki  cheti  baland,  o'rtasi  chuqur  bo'lishi  bo'g'im   boshcha- 
sini  chuqurchaga  moslashtirib,  pastki  jag'  harakatini  osonlashtiradi.
Pastki  jag'  bo'g'imi  yonoq  o'sig'i  bilan  pastki  jag'ning  bo'yni  o'rtasida 
tortilgan  asosiy  boylam,  ponasimon  suyak  bilan  pastki  jag'  oralig'ida  joy-
www.ziyouz.com kutubxonasi

lashgan  boylam,  ponasimon  suyakning 
qanotsimon  o'sig'i  hamda  pastki  jag‘  va 
chakka suyagining  bigizsimon  o'sig'i  ora­
lig'ida  tortilgan  boylamlar  vositasida  mu- 
stahkamlangan  (65-rasm).
Funksiyasi:  og'izni  ochib-yopish, 
pastki jag'ni  oldinga va orqaga,  ikki yon 
tomonga  harakatlantirishdan  iborat.
K o ' z   k o s a s i   (66-rasm)  bir  juft 
bo'lib, to'rt burchakli piramidaga o'xshash 
bo'shliqdan  iborat.  Piramidaning  asosi— 
og'zi  oldinga,  uchi  esa  orqaga  (miya 
bo'shlig'i  tomonga)  va  medial  tomonga 
qarab joylashgan.  Ko'z  kosasining  medi­
al,  lateral,  yuqori  va  pastki  devorlari  bor. 
Medial  devomi  yuqori  jag'  suya­
gining  o'sig'i,  ko'z  yoshi  suyagi, 
g'alvir  suyakning  lateral  plastinka­
si,  ponasimon  suyak  tanasining  ol­
dingi  qismi  hosil  qiladi.
Lateral  devori  ponasimon  su­
yakning  katta  qanotidagi  ko'z  ko- 
sasiga qaragan  qismidan  va  yonoq 
suyagidan  hosil  bo'lgan.  Yuqori 
d ev ori  yoki  o rb ita n in g   tom i 
peshona  suyagining  ko'z  kosasiga 
qaragan  qismidan  va  ponasimon 
su y a k n in g   k ic h ik   q a n o tid a n  
vujudga kelgan.  Pastki devori  yoki 
tubi  yuqori  jag'  va  yonoq  suyak- 
laridan tashkil  topgan,  bulardan ta­
shqari,  orqa  tomondan  tanglay  su­
yagining  o'sig'i  ham  kirib  turadi.
K o 'z  kosasining  uchida  miya 
bo'shlig'iga  ochiladigan  ikkita  te­
shigi  bor,  ulardan  biri  lateral  to­
monda joylashgan  ko'z kosasining 
tepa  tomondagi  yorig'i  bo'lsa,  ik-
65-rasm .  Pastki  jag'  boylam i.
I
  -   ponasimon  pastki jag'  boylami;  2  -  
bigizsim on  pastki  jag'  boylam i; 
3
 -  
qanotsim on  pastki  ja g ' 
boylam i.
/
11  12 
10  9  8
66-rasm .  K o'z  kosasi. 
ko'rish  teshigi;  2  -   k o 'z  kosasining  tepa
te sh ig i; 
3,  4
  -  g 'a lv ir s im o n   tesh ik la r;  5 -  
g'alvirsim on  suyak  plastinkasi; 
6
 -  ko'z  yoshi 
suyagi; 
I
  -   peshona  o'sig 'i; 
8
 -  k o'z  yoshi  egati; 
9 -  yuqori jag'ning  k o'z  kosasi  yuzasi; 
10
 -  k o'z 
kosasining  pastki  teshigi;  / / - y o n o q   suyagi;
12
 -  ko'z  kosasining  pastki  tomondagi  yorig'i;
13
 -  ponasim on  suyakning  k o'z  kosasi  yuzasi;
14
 -  k o 'z  kosasining  tepa  tom ondagi  yorig'i;
15
 -  peshona  suyagining 
k o'z  kosasi  yuzasi.
kinchisi  medial  tomonda  joylashgan  yumaloqroq  shakldagi  ko'rish  kana- 
lidir.  Ko'z  kosasining  lateral  va  pastki  devorlari  o'rtasidagi  burchakda 
qanot-tanglay  va  chakka  osti  chuqurchalariga  ochiladigan  ko'z  kosasining 
pastki  yorig'i  joylashgan.  Ko'z  kosasining  medial  devori  oldingi  tomoni-
www.ziyouz.com kutubxonasi

da  ko'z  yoshi  xaltasining  chuqurchasi,  pastda  burun-ko‘z  yoshi  kanali 
joylashib,  burunning  pastki  yo'liga  ochiladi.  Peshona  suyagining  g'alvir 
suyak  bilan  birlashgan  chokida  ikkita  teshik  bo'lib,  oldingi  teshik  miya 
bo'shlig'iga,  orqadagi  teshik  burun  bo'shlig'iga  ochiladi.  Ko'z  kosasining 
pastki  devorida joylashgan  kanal  yuzga  ochilib  turadi.
B u r u n   b o ' s h l i g ' i   (67-rasm)  yuzning  o'rtasida  (markaziy  qismi­
da)  joylashgan  bo'lib,  uni  yuqoridan  kalla  bo'shlig'i,  ikki  yonidan  ko'z 
kosalari  va  yuqori  jag'  suyagi  bo'shliqlari,  pastdan  og'iz  bo'shlig'i  o'rab 
turadi.  Burun bo'shlig'i to'siq bilan  ikkiga bo'linadi.  Burun to'sig'i  ko'pincha 
chapga  qiyshayib joylashadi.  Burun  to'sig'i  g'alvir  suyakning  vertikal  pla­
stinkasi  va  dimog'  suyagidan  iborat  bo'lib,  oldingi  tomonda  to'siq,  burun­
ning  uchigacha  bormasdan,  tog'ay  to'ldirib  turadi.
Burun  bo'shlig'ining  late­
ral  devori  burun  suyagidan 
yuqori  jag'  suyagining  tanasi 
va  peshona  o'sig'idan,  ko'z 
yoshi  suyagi,  g'alvir  suyak, 
t angl ay 
s uya gi ni ng
perpendikular  plastinkasidan, 
ponasimon  suyakning  qanot­
simon  o'sig'i  medial  plastin­
kasi  
va 
past ki  
bur un 
chig'anog'idan  hosil  bo'ladi.
Bur un  b o ' s h l i g ' i n i n g  
yuqori  devorini  g'alvir  suyak­
ning  g'alvirsimon  plastinkasi, 
ponasimon  va  tanglay  suyak- 
larining  ponasimon  o'siqlari, 
qisman  peshona  suyagi  hosil 
qiladi.  Burun  bo'shlig'ining 
tubi  —  qattiq  tanglay  (yuqori
67-rasm .  Burun  b o'sh lig 'i.
I
  -   g ' a lv i r s i m o n  
s u y a k n in g  
p e r p e n d ik u la r  
plastinkasi;  2, 
3 -
  ponasim on  suyak  kovagi; 
4,  7- 
burun  yo'llari;  J - d i m o g '   suyagi; 
6 
-
 burun  pastki 
jag'ning  tanglay  o'sig'i  bilan 
ch ig'an og'i; 
8 -
  yuqori  jag'  suyagi  kovagi;
9  -   peshona  suyak  kovagi.
tanglay  suyakning  gorizontal 
plastinkasi)dan  vujudga kelgan.
Burun  bo'shlig'idagi  uchta turtib chiqqan  chig'anoqlar bo'shliqni  uchta 
yo'lga  bo'ladi.  Uning  yuqori  yo'liga  g'alvirsimon  suyakning  orqa  katak­
lari  va  ponasimon  suyak  tanasidagi  bo'shliq  ochilsa,  o'rta  yo'lga  g'alvir­
simon  suyakning  o'rta  va  oldingi  havo  saqlaydigan  kataklari  qo'shilib 
turadi.  Burun  bo'shlig'ining  pastki  yo'liga  peshona  suyagi  g'ovagi,  tepa 
jag'  g'ovagi  bo'shliqlari  va  ko'z  yoshi-burun  kanali  ochiladi.  Bulardan 
tashqari,  burun  bo'shlig'i  kallaning  yuz  qismiga  noksimon  teshik  orqali 
ochilsa,  orqa  tomondan  halqumning  burun  qismiga  ikkita  teshik— xoana- 
lar  orqali  qo'shiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

Og'iz  bo‘shlig‘ida  kalla  skeletining  boshqa  bo'shliqlarga  qaraganda 
suyak  devorlari  kamroq  bo'lib,  yuqori  devorini  qattiq  tanglay  hosil  qiladi.
Og'iz  bo'shlig'ining  ikki  yonboshi  va  oldingi  devori  yuqori  jag'  su­
yaklarining  alveolar  o'siqlaridan,  pastki  jag'ning  alveolar  chekkasi  bilan 
tanasidan  va  tishlardan  tashkil  topgan.  Og'iz  bo'shlig'ining  tubi  muskul- 
lardan  tuzilgan.  Og'iz  bo'shlig'ining  orqa  tomonida  tanglay  suyagi  gori­
zontal  plastinkasining  ikki  tomoniga  katta-kichik  teshikchalar  ochilgan.
C h a k k a  
c h u q u r ­
c h a s i   (68-rasm)  orqa tomon 
va  tepadan  chakkaning  pastki 
chizig'i,  oldingi  tomondan 
yonoq  suyagi,  pastdan  pona­
simon  suyakning  katta  qano- 
tidagi  qirra  —  yonoq  ravog'i 
bilan  chegaralanadi.  Chuqur- 
chani  shu  nom li  chaynov 
muskuli  to'ldirib  turadi.
C h a k k a   s u y a k   o s t i  
c h u q u r c h a s i   (68-rasm) 
ning oldingi chegarasini  yuqori 
jag'  va  yonoq  suyaklarining 
pastki  qismlari,  lateral  devor- 
chasini  yonoq-pastki  jag'  su­
yagi  o'simtasi,  yuqoridan  po­
nasimon suyak katta qanotining 
yuzasi  va  chakka  suyagi  palla- 
sining  ozgina  bo'lagi  tashkil 
qiladi.  Chakka  osti  chuqurcha­
si  chakka  chuqurchasi  bilan  faqat  qirra  orqali  ajraladi.
Q a n o t - t a n g l a y   c h u q u r c h a s i   (68-rasm)  oldingi  tomondan 
yuqori  jag'  bilan  orqa  tomondagi  qanotsimon  o'siq  orasida  joylashgan. 
Medial  devorchani  tanglay  suyagining  vertikal  plastinkasi  tashkil  qiladi 
va  burun  bo'shlig'idan  ajratib  turadi.  Lateral  tomondan  chuqurcha  chak­
ka  osti  chuqurchasiga  yoriqcha  orqali  qo'shiladi.  Chuqurchaning  pastki 
bo'lagi  torayib,  shu  nomli  kanalni  hosil  qiladi  va  tanglayga  (og'iz  bo'shli­
g'iga qaralsin)  ochiladi.  Qanot-tanglay  bo'shlig'i  burun  bo'shlig'i  va kalla 
bo'shlig'i  bilan  bittadan  teshikchalar,  ko'z  kosasiga,  og'iz  bo'shlig'iga  va 
kallaning  asosiga  teshik,  yoriqcha  hamda  kanallar  orqali  tutashib  turadi.
Kalla  skeletiga  yuqoridan  qaraganda  tishsimon  chokning  bir  necha 
turlarini,  ya’ni  peshona  suyagi  bilan  tepa  suyaklari  orasida  tojsimon,  tepa 
suyaklari  bilan  ensa  suyagi  orasida  lambdasimon  chok,  ikkita  tepa  suyak 
orasida  o'rta  chiziqda  turgan  sagittal  chok  ko'rinadi.
68-rasm .  Chakka,  chakka  suyagi  osti  va  qanot- 
tanglay  chuqurchalari.
1
  -   ponasim on  suyakning  katta  qanoti;  2 - k o ' z  
k osasining  pastki  yorig'i; 
3
 -   qanotsim on  o'siq ; 
4
  -   tepa  j a g '  te p a lig i;  5 - b u r u n   b o 's h lig 'ig a  
ochilu vch i  teshik; 
6
 -  qanot-tanglay  chuqurchasi; 
7 -  chakka  suyagi  osti  chuqurchasi; 
8 -
 chakka 
chuqurchasi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

Kalla  tubining  sirti  (69-rasm)  oldidan  yuz  qismi  suyaklari  (pastki 
jag'dan  boshqasi)  ning  pastki  yuzalari  hamda  kallaning  miya  bo'limi 
suyaklari yig'indisidan  tuzilgan.  Kalla tubi  oldingi  tomondan  yuqori jag'da 
joylashgan  kurak  tishlar  bilan,  orqa  tomondan  yuqori  ensa  qirrasi  bilan, 
lateral  tomondan  chakka  suyak  osti  qirrasi,  so'rg'ichsimon  o'siqlar  bilan 
chegaralangan.
Kalla  tubining  sirti 
uchta  (oldingi,  o'rta  va 
orqa)  bo'lakka  ajratib 
o'rganiladi.
O ld in g i  b o 'la g i 
y u q o ri 
ja g 'n i n g  
alveolar  o'sig'i  va  qat­
tiq tanglaydan  tuzilgan. 
Qattiq tanglayning  orqa 
to m o n id a   a lv e o la r 
o 's iq la r  
y a q in id a  
(ikkala  tomonida)  te­
shikchalar  ko'rinib  tu­
radi.  Kalla  tubi  sirti- 
ning  o'rta  bo'lagi  ol­
dingi  tomonida  xoana 
bo'lib,  dimog'  suyagi 
orqali  ikkita  bo'lakka 
(xoanaga)  b o 'lin ad i, 
kalla  tubining  orqa
, n 
„  „  .  ,.  . 
.  . 
bo'lagida  katta  teshik