O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi o'rta-m axsus kasb-hunar ta’limi markazi

Nazorat  uchun  savollar
1.  Suyaklar  tuzilishi  va  tasnifi.
2.  Suyaklarning  asosiy  vazifalari.
3.  Suyaklar  zich  va  g 'o v a k   moddalarining  tuzilishi.
4.  Suyak  k o'm igi  ko'proq  qaysi  suyaklarda  uchraydi?
5.  N aysim on  suyaklar  tuzilishi.
6.  Q 'ovak  suyaklar  tuzilishi.
7.  Y assi  suyaklar  tuzilishi.
8.  Aralash  suyaklar.  Tana  suyaklari  tuzilishi.
9.  Q aysi  suyaklar  tana  sk eletiga  kiradi?
10.  Umurtqa  pog'onasi  nechta  umurtqadan  tuzilgan?  Ular  qaysi  qismlarga  ajratiladi?
11.  Umurtqaning  tuzilishi.
12.  B o'yin   umurtqalari  qaysi  belgilari  bilan  ko'krak  umurtqalaridan  farq  qiladi.
13.  I  va  II  b o'yin   umurtqasining  tuzilishi.
14.  D u m g'aza  su yagin ing  tuzilishi.
15.  Umurtqa  pog'onasining  fiziologik  qiyshaymalari  va  ularning  paydo  bo'lish  sabablari.
16.  Q ovurg'aning  tuzilishi.
17.  T o'sh   su yagin ing  tuzilishi.
18.  Ko'krak  qafasining  tuzilish i,  vazifasi.
19.  Q o'l  skeleti  qaysi  suyaklardan  tuzilgan?
20.  Yelka  kamari  suyaklarining  tuzilishi.
21.  Q o'lnin g  erkin  turgan  bo'lagi  qaysi  suyaklardan  iborat?
22.  Kurak  va  o'm rov  suyagi  haqida  nimani  bilasiz?
23.  Yelka  suyagining  tuzilishi.
24.  Tirsak  su yagin ing  tuzilishi.
25.  Bilak  suyagining  tuzilishi.
26.  Q o'l  panjasi  suyaklari  qaysi  qism larga  bo'linadi?
27.  Odamlardagi  q o 'l  suyaklaridan  qaysi  birini  teri  ostidan  paypaslab  aniqlash 
m umkin?
28.  Oyoq  skeleti  qaysi  suyaklardan  iborat?
29.  O yoq  kamari  suyaklarining  tuzilishi.
30.  Chanoq  suyaklari  qaysi  suyaklardan  tashkil  topgan  va  ularning  tuzilishi.
31.  Chanoqning  jin sga  oid  farqlari.
32.  O yoqning  erkin  bo 'la g ig a   qaysi  suyaklar  kiradi?
33.  Son  su yagin ing  tuzilishi.
34.  T izza  q op q og'i  su yagin ing  tuzilishi.
35.  Boldir  suyaklari.
36.  Katta  va  kichik  boldir  suyaklarining  tuzilishi.
37.  O yoq  panjasining  sk eleti  qaysi  qism larga  bo'linadi?
www.ziyouz.com kutubxonasi

38.  Suyaklarning  o'zaro  birlashish  turlari.
39.  B o 'g 'im   nima?  B o 'g 'im   hosil  b o 'lishi  uchun  qanday  sharoit  b o 'lish i  kerak?
40.  B o'g'im larn in g  turlari.  Bir  o'q li  b o'g'im larda  qanday  harakatlar  bo'ladi?
41.  Ikki  va  ko'p  o'q li  bo'g'im larga  m isol  keltiring.  Ularda  qaysi  turdagi  harakatlar 
b o'lishi  mumkin?
42.  Umurtqalar  o'zaro  qanday  birlashadi?
43.  I  va  II  umurtqalar  qanday  birlashgan?
44.  I  b o'yin   umurtqasi  bilan  bosh-ensa  su yagin ing  birikishi.
45.  Umurtqa  p og'on asi  kanalida  qanday  a’zo  joylashgan?
46.  Q ovurg'alarning  umurtqa  pog'on asi  bilan  birlashishi.
47.  Q ovurg'alarning  to'sh  suyagi  bilan  q o'sh ilish i.
48.  Ko'krak  qafasi  hosil  bo'lish ida  qaysi  suyaklar  qatnashadi?
49.  Ko'krak  qafasining  jin sga  oid  tafovuti.
50.  T o'sh   su yagin ing  o'm rov  suyagi  bilan  o'zaro  birikishi.
51.  Kurak-o'm rov  suyagi  b o 'g 'im i  haqida  m a’lumot  bering.
52.  Y elka  b o 'g 'im in in g   tuzilishi.
53.  Tirsak  va  bilak  suyaklarining  birikishi.
54.  B ilak  suyaklari  bilan  q o'l  panjasining  birikishi.
55.  Q o'l  panjasi  suyaklarining  o'zaro  birikishi.
56.  Chanoq  suyaklarining  dum g'aza  suyagi  bilan  birikishi.
57.  Chanoq  b o 'sh lig 'i  qaysi  qism larga  ajratilgan?
58.  Chanoq  son  b o 'g 'im i  qanday  hosil  bo'lgan?
59.  T izza  b o 'g 'im in in g   tuzilishi,  uning  shakli.
60.  Boldir  suyaklarining  o'zaro  birikishi.
61.  O yoq  panjasi  suyaklarining  o'zaro  birikishi.
BOSH  SKELETI
Bosh  skeleti  yoki  kalla  suyaklari  (49-rasm)  bosh  miya  va  u  bilan 
birga  rivojlangan  sezgi  a’zolarining  tayanchi  bo'lib,  uni  tashqi  muhit 
ta’siridan  saqlab  turadi.  Bundan  tashqari,  kalla  suyagining  yuz  qismida 
organizm  hayotida  katta  ahamiyatga  ega  bo'lgan  nafas  sistemasining 
boshlanish  qismi  —  burun  bo'shlig'i  va  ovqat  hazm  qilish  sistemasining 
boshlanishi  —  og'iz  bo'shlig'i  joylashgan.  Kalla  suyagi  kallaning  miya 
bo'limi  hamda  yuz  bo'limiga  ajratiladi.
Miya  bo'limi  tepa  tomondan  kalla  qopqog'i 
bilan  qoplangan  bo'lib,  ichida  bosh  miya  joyla- 
shib turadigan  kalla bo'shlig'i bor.  Kalla bo'shlig'i 
umurtqa  kanalining  kengaygan  uchi  bo'lib,  unda
bosh  m iya  va  uning
49-rasm .  B osh  skeleti.
1
  -  peshona  suyagi;  2 -  tepa 
suyagi; 
3
 -   k o 'z  kosasi; 
4
 -  
chakka  suyagi; 
5 -
 yonoq 
suyagi; 
6
 -  yuqori  jag';  7 -  
tishlar; 
8 -
 pastki  jag';  9 -  
burun  b o'sh lig 'i; 
10
 -  bu­
run  suyagi.
pardalari,  qon  tomirlar 
joylashadi.
K alla 
b o 's h l i g 'i  
pastki  tomondan  har tur­
li  teshik  va  kanallar 
bo'lgan  kalla  tubi  bilan 
chegaralanib  turadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

Kalla  qopqog‘ining  zich  moddadan  tuzilgan  tashqi  va  ichki  yoki  shi- 
shasimon  plastinkasi  bo'lib,  ular  orasida  yupqa  g'ovak  modda  joylash­
gan.  Q'ovak  moddadan  vena  kanallari  o'tadi.  Ichki  plastinkada  organik 
moddalar  kamligidan  mo'rt,  tez  sinuvchan  bo'ladi.  Shishasimon  plastinka 
nomi  ham  ana  shundan  olingan.
Kalla  suyagining  miya  bo'limi  ensa  suyagi,  peshona  suyagi,  tepa 
suyaklari,  ponasimon  yoki  asosiy  suyak,  g'alvir  suyak  va  chakka  suyak­
lardan  tuzilgan.  Tepa  suyagi  bilan  chakka  suyaklari  bir  juftdan  bo'lib, 
boshqasi  toq.
Kalla suyagining  yuz  bo'limi  yuqori jag',  tanglay  suyagi,  yonoq  suyagi, 
burun  suyagi,  ko'z  yoshi  suyagi,  pastki  chig'anoq,  dimog'  suyagi,  pastki 
jag'  va  til  osti  suyaklaridan  tuzilgan.
E n s a   s u y a g i   (50-rasm)  qisman  kalla  qopqog'ining  orqa  va  pastki 
tomonini  va  uning  asosini  tashkil  qilishda  qatnashadi  hamda  oldingi  to­
mondan  ponasimon  suyakka,  tepa  va  chakka  suyaklariga  birlashgan.  Ensa 
suyagi  katta  teshik  orqali  umurtqa  kanaliga  qo'shilib  turadi.
Ensa  suyagi  pal- 
lasining  tashqi  tomo­
ni  q a v a riq ,  ichki
yuzasi  botiq  bo'lib, 
j  
я
egilgan  serbar  plas­
tinka  —  palladan 
iborat.  Ensa  suyagi­
ning  tashqi  yuzasi 
m a rk a zid a  ta sh q i 
ensa 
d o ' mb o g ' i  
bo'lib,  uning  ikkala 
tomonida ko'ndalang 
yo'nalgan  g'adir-bu- 
dur  chiziq  ko'rinadi.
Shu 
c h iz iq d a n  
yuqoriroqda  parallel  holda  g'adir-budur  chiziq,  ensa  do'mbog'idan  past- 
da  esa  ensaning  tashqi  qirrasi joylashgan.  Ana  shu  qirradan  ikki  yonbosh- 
ga  ensa  chiziqlari  ketgan.
Pallaning  ichki  yuzasi  o'rtasida  ichki  ensa  do'm bog'i  bo'lib,  uning 
tepa  va  ikki  yonbosh  tomonlarida  egatchalar  ko'rinadi.
Katta  ensa  teshigining  ikki  yonboshidagi  bo'laklaming  pastki  yuzasida 
joylashgan  ellips  shaklidagi  bo'g'im  do'mboqchalar  orqali  I  bo'yin  umurtq­
asining  yuqori  bo'g'im   yuzasiga  qo'shiladi.  Ensa  suyagining  bo'g'im  
do'mboqchalari o'rtasida til osti nervi o'tadigan kanal joylashgan. Do'mboqcha 
orqasida esa  bo'yinturuq  vena o'ymasi  bo'ladi.  Bu  o'yma chakka  suyagidagi 
ana  shunday  o'yma  bilan  qo'shilib,  bo'yinturuq  teshigini  hosil  qiladi.
50-rasm .  Ensa  suyagi.
A:
  /  - e n s a   leshigi:  2 - a s o s i;  
3,  4 -
  yon  qism lari;  5,  6,  7, 
8 -
  tepa  va  qirralar.
B:
  /  - e n s a   d o'm b og'i;  2,  5 -  g'adir-budur  chiziqlar; 
3 -  
b o 'g 'im   yuzasi; 
4 -
 ensa  teshigi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

P o n a s i m o n   s u y a k   (51-rasm)  juda  murakkab  tuzilgan  bo‘lib, 
kalla  suyak  tanasiga  birlashadi.  Bu  suyak  tanasining  kalla  bo‘shlig‘iga 
qaragan  yuqori  yuzasining  o ‘rta  qismida  egarchaga  o'xshash  chuqurcha  -
turk  egarining  tubi  bo‘lib,  unda 
miya pastki ortig'i  bezi — gipofiz 
joylashadi.  Egarchaning  oldingi 
tomonida  ko‘ndalangiga  do 'm ­
boqcha  —  egar  qoshi  va  unda 
ko'rish  nervlarining  kesishmasi 
joylashgan  egatcha  bor.  Ular  ik­
kala  tomonda  ko'z  bo'shlig'iga 
51-rasm .  Ponasim on  suyak. 
ochiladigan  ko'rish  kanalchalari
I  -
  kichik  qanotlar;  2  -   katta  qanotlar; 
3 -
  k o 'z 
teshigiga  tutashadi.  Bu  kanalcha- 
kosasi  yuzasi; 
4 
-   chakka  yuzasi;  5 -   suyak 
lardan  kalla  bo'shlig'ida  ko'rish 
kovagi;  6,  7, 
8 
-
 qanotsim on  o'siqlar. 
nervlari  o'tadi.
Turk  egari  orqa  tomonda  o'z  suyanchig'i  bilan  chegaralanadi.  Ponasi­
mon suyak tanasining  ikki  yonboshida uyqu arteriyasi joylashadigan egatcha 
bor.  Qirraning  ikkala  tomonidagi  suyak  plastinkalari  —  ponasimon 
chig'anoq  bir  juft  suyak  kovaklarini  chegaralab  turadi.  O'ng  tomondagi 
bo'shliq  chap  tomondagi  bo'shliqdan  sagittal  to'siq  orqali  ajralgan.  Bu 
bo'shliqlar  (kovaklar)  burun  bo'shlig'iga  ochilgan.
Ponasimon  suyak  tanasi  orqali  ensa  suyagi  bilan  birlashadi.  Suyak 
tanasida bo'shliq bo'lib,  u  yupqa suyak devorcha bilan ajralgan.  Bo'shliqlar 
teshikchalar  orqali  burun  bo'shlig'iga  ochiladi.  Kichik  qanot  bilan  katta 
qanot oralig'ida joylashgan yuqori  ko'z yorig'i  ko'z  kosasini  miya bo'shli­
g'iga  qo'shib  turadi,  undan  uch  shoxli  nervning  tarmog'i  va  boshqa 
nervlar  o'tadi.  Kichik  qanot  miya  bo'shlig'i  tubini  va  ko'z  kosasi  yuqori 
devorini  tashkil  qilishda  qatnashadi.  Tananing  past  tomonida  ikkita  qanot­
simon  o'siqlar joylashgan.  Katta  qanotning  tanaga  yaqin joyida  yumaloq, 
cho'zinchoq  va  o'tkir qirrali  teshiklar joylashgan.  Yumaloq  va cho'zinchoq 
teshiklardan  uch  shoxli  nerv  tarmoqlari,  o'tkir  qirrali  teshikdan  esa  miya 
pardasiga boruvchi  arteriya o'tadi.  Katta qanotning oldingi chakkasi yuqori- 
ga  tomon  davom  etib,  peshona  suyagi  bilan  birlashadi.
C h a k k a   s u y a g i   (52-rasm)  bir  juft  bo'lib,  murakkab  tuzilgan. 
Eshituv  va  muvozanat  a’zolaridan  tarkib  topgan.  Chakka  suyagi  to'rt 
qismdan  iborat:  palla  (tangasimon),  nog‘ora,  piramida  (toshsimon)  va 
so'rg'ichsimon  qism:  ana  shu  qismlar  yangi  tug'ilgan  chaqaloqlarda  alo­
hida  bo'lib,  bola  bir  yoshga  to'lganda  suyaklanib,  birlashib  bitta  butun 
chakka  suyagini  hosil  qiladi.  Chakka  suyagining  to'rttala  qismi  tashqi 
eshituv  yo'li  atrofida  joylashgan.
1. 
Chakka  suyagi  (tangasimon)  palla  qismining  ichki  yuzasida  miya 
egatlarining  izlari  bor.  Pallaning  tashqi  yuzasi  silliq  bo'lib,  chakka
www.ziyouz.com kutubxonasi

52-rasm .  Chakka  suyagi  (ichkaridan 
ko'rin ishi).
I
  -   yoysim on  lepa;  2  -   nog'ora bo'shlig'i 
(o'rla  quloq)  tomi; 
3 -
 toshsim on  qism; 
4
 -   sigm asim on  egat;  5 -  chig'anoqning 
lashqi  teshigi; 
6 -
 bigizsim on  o'siq;  7 -  
d a h liz n in g   tash qi  te s h ig i; 
8 -
  ich k i 
eshituv  teshigi;  9 -p ir a m id a   egati; 
1 0 -  
yonoq  o 'sig 'i.
chuqurining hosil bo'lishida qatnasha­
di  va  undan  chiqqan  yonoq  o'sig'i 
yonoq  suyagi  bilan  birlashadi.  Past- 
roqda  pastki  jag'  bilan  bo'g'im   tuza- 
digan  chuqurcha  joylashgan.  Uning 
oldidagi  do'mboqcha  pastki  jag'ning 
bo'g'im   o'sig'ini chuqurchadan chiqib 
ketishdan  saqlab  turadi.
2.  Nog'ora qism  chakka suyagining 
tashqi  eshituv  yo'lini  oldingi  pastki 
va  qisman  orqa  tomondan  chegaralab 
turadi.  Lateral  tomondan  so'rg'ichsi- 
mon  o'siq  va  medial  tomondan  pira- 
mida  qismlari  bilan  qo'shilib  tursa, 
pastki  tomon  bigizsimon  o'siqning 
ildizini  o'raydi.
3.  Piram ida  toshsim on  qismi 
chakka  suyagining  boshqa  qismlariga 
nisbatan qattiqroq  tuzilgan,  shuning uchun uni  toshsimon qism yoki  shakliga 
qarab piramida deb ataladi.  Piramida bag'rida eshituv  va muvozanat a’zolari 
joylashgan,  ular  turli  tashqi  ta’sirlardan  saqlab  turadi.  Piramidaning  ol­
dingi  yuzasi  (piramidaning  uchi  yaqini)da  bosh  miya  uch  shoxli  nerv 
tugunining  chuqur  izi  bor.  Oldingi  yuzaning  orqaroq  bag'ridagi  yarim 
doira  kanalning  (ichki  quloqning  tuzilishiga  qarang)  turtib  chiqishidan 
vujudga  kelgan  tepa  bor.  Nihoyat,  piramidaning  oldingi  yuzasi  nog'ora 
bo'shlig'ining  tomi  holida  joylashgan.  Piramidaning  orqa  yuzasida  joy­
lashgan  ichki  eshituv  teshigi  orqali  bosh  miyaning  yuz  va eshituv  nervlari, 
ichki  eshituv  qon  tomirlari  o'tadi.
Piramidaning  pastki  yuzasi  kallaning  tubiga  qaragan  bo'lib,  uzun 
bigizsimon  o'siq  bilan  so'rg'ichsim on  o 'siq  orasidagi  bigizsimon- 
so'rg'ichsimon  teshik  orqali  yuz  nervi  bo'shlig'idan  tashqariga  chiqadi. 
Bigizsimon  o'siqning  medial  tomonida  bo'yinturuq  chuqurcha  bor.  Bu 
chuqurcha  ensa  suyagidagi  ana  shunday  chuqurcha  bilan  qo'shilib, 
bo'yinturuq  teshikni  hosil  qiladi.  Bundan  tashqari,  ichki  uyqu  arteriyasi- 
ning  kalla  bo'shlig'iga  o'tadigan  tashqi  teshigi  ko'rinib  turadi.  Ichki  te­
shik  esa  piramida  uchida  joylashgan.  Piramidaning  oldingi  chekkasi, 
suyakning  palla  qismi  bilan  o'tkir  burchak  hosil  qilib  qo'shiladi,  shu 
yerda  muskul  nayi  kanalining  og'zi  ko'rinib  turadi,  bu  kanalning  ikkinchi 
teshigi  o'rta  quloq  bo'shlig'iga  ochiladi.  Kanal  to'siq  orqali  ikkita  yarim 
kanalga  ajralgan,  yuqoridagi  kichikroq  bo'lagidan  quloq  pardasini  tarang 
qiladigan  muskul  boshlanadi,  pastki  kattaroq  bo'lagi  eshituv  naychasi- 
ning  suyak  bo'lagini  tashkil  qiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

4. 
So‘rg‘ichsimon  qismda  so‘rg ‘ichsimon  o'siq  bo'lib,  u  tashqi  eshi­
tuv  yo'li  orqasida turadi.  Bu  o'siqqa to'sh-o'mrov-so'rg'ichsimon  muskuli 
yopishadi.  So'rg'ichsimon  o'siqning  medial  tomonida  ikkita  qorinchali 
muskul  yopishadigan  chuqur  o'yma  bor.  O'ymaga  parallel  ravishda  (ich- 
kari  tomonida)  ensa  arteriyasining  egati  joylashgan.  So'rg'ichsim on 
o'siqning  tashqi  yuzasida  tekis  uchburchak  shaklidagi  bo'lakcha  bor. 
So'rg'ichsimon  o'siqning  ichki  tuzilishi  ko'pgina  kataklardan  tuzilgan 
bo'lib,  o'rta quloq bilan qo'shilgan.  So'rg'ichsimon o'siqning miya yuzasida 
sigmasimon  egatcha  bor.
T e p a   s u y a k   (53-rasm)  bir  juft  bo'lib,  kalla  qopqog'ining  o'rta 
qismini  tashkil  qiladi.  Odamda  bosh  miya  takomillashib  borgan  sari  tepa 
suyak  ham  rivojlanib,  kattalashib  boradi.  Bu  suyak  kalla  qopqog'ining
bir  talay  qismini  tashkil  qilib, 
bosh  miyani  mexanik  ta’sirlar- 
dan saqlaydi.  Shuning uchun  tepa 
suyak  boshqa  kalla  suyaklariga 
nisbatan  to'rt  qirrali  va  to'rt  bur- 
chakli,  sirti  gumbazsimon  bo'rtib 
chiqqan  plastinka  shaklida  tuzil­
gan.  Uning  oldingi  chekkasi  pe­
shona  su y ag in in g   p a lla s ig a  
birlashadi,  yuqori  chekkasi  ikkin­
chi  tomondagi  tepa  suyakning 
xuddi  shunday  chekkasi  bilan 
o'rta  chiziqda  birlashadi.  Pastki 
yoki  palla  chekkasining  oldingi 
qismi  ponasimon  suyakning  katta 
qanoti  bilan,  o'rta  qismi  chakka 
suyagi  pallasi  bilan  yopilib  tursa,  orqa  bo'lagi  chakka  suyagi  pallasi  bilan 
tishlashib  birlashadi.  Orqa  chekkasi  ensa  suyagi  qirrasi  bilan  birlashadi. 
Tepa  suyakning  yuqorida  aytilgan  oldingi,  tepa  va  orqa  chekkalari  tishli 
qirrani  hosil  qilsa,  pastki  (to'rtinchi)  qirrasi  tashqi  tomondan  qiyshiq 
holda  qirqilgan  bo'lib  ko'rinadi.
Tepa  suyakning  tashqi  (qavariq)  yuzasi  muskul  va  fassiyalaming  bir- 
lashishiga  moslashgan  bo'lib,  o'rtasida  tepa  suyak  do'mbog'i  bor.
Tepa  suyakning  ichki  botiq  yuzasida  arteriya  egatchalari,  miya  qiyiq- 
larining  izlari  yaqqol  ko'rinadi.  Bulardan  tashqari,  tepa  qirra  bo'ylab 
davom  etgan  va  so'rg'ichsimon  o'siq  bilan  birlashadigan  burchak  sohasi­
da  joylashgan  egatchalar  bor.
P e s h o n a   s u y a g i   (54-rasm)  bitta  bo'lib,  kalla  qopqog'ining  ol­
dingi  qismini  tashkil  etadi.  Peshona  suyagining  bu  qismi  sezgi  a’zolari 
(ko'rish  va  hid  bilish  a’zolari)  bilan  uzviy  bog'langan.
53-rasm .  Tepa  suyagi.
/ - s u y a k   d o'm bog'i;  2  -  peshona  chekkasi; 
3, 
4
 -   chakka  chiziqlari;  5 -   p on asim on   suyak 
burchagi;  6 -  so'rg'ichsim on  o'siq   burchagi;  7 
ensa  suyak  burchagi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

54-rasm .  Peshona  suyagi. 
/ - p e s h o n a  
d o ' m b o g ' i ,  
2 -  
chuqurcha: 
3 -
 ko'z  kosasining  lepa 
tesh ig i; 
4 -
  k o 'z   k o sa sin in g   ust 
chekkasi; 
5
 -  yonoqsimon  o'siq; 
6 -  
qosh  usti  ravog'i;  7 -   suyak 
pallasi.
Peshona suyagi  vertikal joylashgan  palla 
qism  va  gorizontal  bo'lakka  ajratiladi.  Go­
rizontal  bo'Iak esa bir juft  ko'z  kosasi  qismi 
va  burun  bo'lagidan  tashkil  topgan.  Palla­
ning  ichki  yuzasi  o'rta  chizig'ida  egatcha 
bo'lib,  pastki  tomonda  toq  peshona qirrasini 
hosil  qiladi.  Bu  qirra  oldingi  tomonda  bosh 
miyaning  qattiq  pardasi  yopishib  turadigan 
ko'r  teshik  bilan  tugaydi.  Pallaning  miya 
yuzasida  bulardan  tashqari,  arteriya  egat- 
chalari,  miya  qiyiqlarining  izlarini  ko'rish 
mumkin.
Peshona  suyagining  ko'z  kosasi  qismi 
gorizontal  jo ylash gan  bir  ju ft  yupqa 
plastinkadan iborat. Peshona suyagi ko'z kosasi 
o'rtasidagi  g'alvir  suyak joylashadigan  o'yma 
bilan  ajralgan.  Bu  suyakning  burun  bo'lagida  har  xil  shakldagi  va  doimo  havo 
saqlaydigan  hamda  burun  bo'shlig'iga  ochiladigan  kovaklari  bor.
Peshona  suyagining  pallasi  boshqa  suyaklar  pallasi  singari  tashqi  to­
monga  bo'rtib  chiqqan  plastinkadan  iborat  bo'lib,  ikkita  yuzasi  bor.  Bu­
lardan  biri  tashqariga  qaragan  qavariq  yuza  va  ikkinchisi  ichkariga,  miya- 
ga  qaragan  botiq  yuzadir.  Peshona  suyagining  tashqi  yuzasida  bir  juft 
peshona  d o'm bog'i  ko'rinib  turadi.  D o'm boqlam ing  qoq  o'rtasida 
chuqurcha  bor.  Peshona  suyagining  pallasi  ko'z  kosasi  qismidan  bir  juft 
ko'z  kosasining  ustidagi  chekkasi  bilan  chegaralanib  turadi.  Undan 
teparoqda  qosh  usti  ravog'i  joylashgan.  Lateral  tomonda  yonoq  suyagi 
bilan  birlashadigan  o'siq  bo'ladi.
Q'a 1 v i r  s u y a k   (55-rasm) yuz su­
yaklari  orasida  markaziy  o'rinda,  ya’ni 
burun  bo'shlig'ining  peshona  suyagi 
o'ymasida  (tepasida)  joylashgan.  U  go­
rizontal joylashgan g'alvirsimon nafis pla­
stinkasi  bilan  kalla  suyagi  tubini  hosil 
qilishda  qatnashadi.  Q'alvir  suyak  kalla- 
da  ko'z  kosasining  medial  devorini  hosil 
qilishda ham  ishtirok etadi.  Q'alvirsimon 
plastinkaning  juda  ko'p  teshikchalari
55-rasm.  G 'alvir  suyak.
/  -  perpendikular  plastinka;  2,  7 -   g'alvirsim on 
plastinka;  3  -   suyak  kataklari; 
4
 -   burunning 
yuqori  yo 'li;  5 -   yuqori  burun  ch ig'an og'i; 
6 -  
o'tta  burun  ch ig'an og'i  teshiklari.
www.ziyouz.com kutubxonasi

bo‘lib,  ular  orqali  burun  bo'shlig'iga  hid  bilish  nervi  tolalari  o'tadi 
(g'alvirsimon  plastinka  nomi  ham  shundan  olingan).  Plastinkaning  qoq 
o'rtasida  xo'roz  tojiga  o'xshash  o'siq  ko'rinib  turadi.  Bosh  miyaning 
qattiq  pardasi  shu  tojga  yopishadi.
Q'alvir  suyakning  perpendikular  plastinkasi  burun  suyaklari,  dimog' 
suyagi  hamda  ponasimon  suyak  qirrasi  bilan  birlashadi  va  burun  to'sig'i- 
ning  bir  qismini  hosil  qiladi.
Q'alvir  suyakda  bir juft  katta-kichik  va  har  xil  shakldagi  g'alvir  suyak 
kataklari  bor.  Kataklar  lateral  tomonda  yupqa  plastinka  (qog'ozsimon)  yoki 
ko'z kosasi plastinkasi bilan qoplangan bo'lib, ko'z kosasining medial devorini 
hosil  qiladi.  Q'alvir  suyakning  oldinda  turgan  kataklari  peshona  suyagi  ka­
taklari  bilan,  orqadagi  kataklari  esa  ponasimon  suyak  katagi  bilan  tutashgan. 
Labirintning 
medial 
tomonlarida  tepa  va  pastki 
chig'anoqlar  bor. 
Ba’zida eng  tepada  joylashgan  uchinchi  burun  chig'anog'i  ham  uchraydi.
Kallaning  yuz  bo‘limi  suyaklari
Kallaning  yuz  bo'limi  yuqori  va  pastki  jag',  tanglay,  burun,  pastki 
burun  chig'anog'i,  dimog',  ko'z  yoshi  suyagi,  yonoq  va  til  osti  suyakla- 
ridan  tuzilgan  bo'lib,  sezgi  (ko'rish  va  hid  bilish)  a’zolari  joylashadigan 
bo'shliqlar  va  nafas  olish  (burun  bo'shlig'i)  hamda  ovqat  hazm  qilish 
sistemalarining  (og'iz  bo'shlig'i)  boshlanish  qismlari  joylashgan.  Shu­
ning  uchun  yuz  suyaklari  tuzilishida  bir 
qancha xususiyatlami  kuzatish mumkin.  Bu 
xususiyatlarga  har  bir  suyakni  ta’riflagan- 
da  batafsil  to'xtalib  o'tamiz.
Y u q o r i   j a g '   (56-rasm)  bir  juft 
bo'lib,  birmuncha  murakkab  tuzilgan  va 
ko'p  vazifani  bajaradi.  Yuqori  jag'  ko'z 
kosasi,  burun  va  og'iz  bo'shliqlarini  hosil 
qilishda  ishtirok  etadi  va  chaynov  apparat- 
lari  ishida  faol  qatnashadi.
Yuqori  jag '  tana  va  to'rtta  o'siqdan 
iborat:
a) 
tananing  ichida  havo  saqlanadigan 
turli  shakldagi  kovak  (Gaymor  bo'shlig'i) 
bo'lib,  burun  bo'shlig'iga  ochilib  turadi.