21.
Hekayət
Hökmdarlardan
biri
qış fəslində bir dəstə yaxın adamları ilə
birlikdə ova çıxıb, şəhərdən xeyli uzaqlaşmışdı. Qaranlıq düşdükdə
hökmdar yaxınlıqda bir kəndli daxması görüb soyuqdan qorunmaq
üçün orada gecələməyi məsləhət bildi. Vəzirlərindən biri etiraz
edərək dedi:
–Yüksək mənsəbli hökmdara yaraşmaz ki, çirkli bir kəndlinin
daxmasına pənah gətirsin. Əmr et elə burada çadır qurub, od
yandırsınlar.
Kəndli bu məsələdən xəbərdar olcaq yemək hazırlayıb, çadıra
gətirdi və təzim edərək dedi:
–Kəndli daxmasına gəlməklə hökmdarın qədr–qiyməti azal-
mazdı, lakin görünür ki, kəndlinin qədr–qiymətinin artmasına razı
olmamışlar.
Kəndlinin sözü hökmdarın xoşuna gəldi və gecə ikən köçüb
onun evinə getdi. Səhər kəndliyə çoxlu pul və bəxşiş verilməsini əmr
etdi. Hökmdarı müşayiət edərkən kəndli ondan bir neçə addım geridə
gedir və deyirdi:
Şer
Sultanın şöhrəti aşağı düşməz,
Olarsa bir gecə kəndliyə mehman.
Kəndlinin yüksələr fələyə başı,
Qonağı olarsa qüdrətli sultan.
22.
Hekayət
Nağıl edirlər ki, nankor bir dilənçi, çoxlu mal yığmış, hədsiz
dövlət toplamışdı.
128
129
Beyt
Geçə–gündüz həris idi q ız ıl–gümüş y ığmağa,
Q ız ıl–gümüş düşmüş idi bir namərddə dustağa.
Padşahlardan biri ona dedi: – Dan ış ırlar ki, sənin sərvətin həddi-
ni aş ıbd ır, bizim isə pula böyük ehtiyac ım ız vard ır. Əgər ondan bir az
əlborcu versən, məhsul y ığ ıld ıqda, vergi topland ıqda qaytar ıl ıb sənə
təşəkkür edilər. Dedi: – Ey yer üzünün allah ı, şah ın şəninə yaraşmaz
ki, əlini mənim kimi bir dilənçinin murdar mal ı ilə çirkaba bulas ın.
Çünki mən onlar ı dilənçilik yolu ilə dənə–dənə toplam ışam, x ırda–
x ırda y ığm ışam. Şah dedi: – Eybi yoxdur, düşmənə verəcəyəm.
Beyt
Nəsrani quyusu pak olmasa gər,
Cuhud meyyidini yumağa dəyər.
Beyt
Dedilər ki, əhəgin xəmiridir natəmiz,
Dedik ayaqyoluna suvayar ıq onu biz.
Deyirlər ki, şah ın təklifini rədd etdi, höcətə başlad ı, min bir
bəhanəyə əl atd ı. Şah əmr etdi laz ım olan pulu ondan zorla döyədöyə
als ınlar.
Şer
Bir iş ki, lütf ilə yerinə yetməz,
Ax ır hörmətsizlik baş verər əbəs.
Hər kəs başqas ına xeyir verməsə
Düz olar, ona xeyr verməsə bir kəs.
23. Hekayət
Bir taçirin yüz əlli dəvə yükü malı, q ırx qulu və xidmətçisi var
idi. Bir axşam o Giş adas ında
83
məni öz yan ına çağ ırd ı, bütün gecəni
130
sakit olmay ıb boş–boş dan ışmağa başlad ı ki, Türküstanda filan
anbar ım var, Hindistanda filan mal ım, bu filan yerin qəbaləsidir, bu
filan şeyin zəmanəti. Gah deyirdi: İskəndəriyyənin havas ı xoşdur,
oraya gedəcəyəm, gah da əvvəl dediyinin əksinə dan ış ırd ı. Yox,
Məğrib dənizi qorxuludur, ora gedə bilmərəm. Sonra dedi: – Ey Sədi,
bir səfərim də qalm ışd ır, əgər o, baş tutsa, qalan ömrümü bir guşədə
oturub dinc yaşayacağam.
Soruşdum:
– O hans ı səfərdir?
Dedi:
–Farsdan
Çinə kükürt aparacağam, eşitdiyimə görə çox bahad ır.
Oradan Çin kasas ı al ıb, Ruma
84
Rumdan ipək al ıb, Hindistana,
Hindistandan polad al ıb Hələbə, hələbdən şüşə al ıb Yamənə,
Yəməndən də paltar al ıb vətənə qay ıdacağam. Ondan sonra art ıq
ticarət daş ın ı at ıb bir dükanda oturacağam.
Xülasə, o qədər belə hədərən–pədarən dan ışd ı ki, ax ırda taqətdən
düşdü. Sonra mənə müraciət edərək dedi:
–
Sədi, sən də gördüklərindən, eşitdiklərindən bir şey dan ış!
Dedim:
Şer
Eşitdinmi biyabanda bir tacir,
Atdan düşüb söylədi son sözünü:
«Doydurar ya qəbir, ya da qənaət
O dünyagir xəsisin ac gözünü».
24.
Hekayat
Nağ ıl edirlər ki, Hatəmi–Tai səxavətdə məşhur olduğu kimi, bir
varl ı da xəsislikdə şöhrət tapm ışd ı. O, zahirini dünya mal ı ilə
bəzəmiş, lakin batinində elə bir xəsislik kök salm ışd ı ki, nə Əbu
Hüreyrənin pişiyinə bir tikə ət verər, nə də Əshabi–Kəhfin itinə bir
parça sümük atard ı. Çan bahas ı olsayd ı da heç kimə bir tikə çörək
verməzdi. Xülasə, onun qap ıs ın ı və süfrəsini aç ıq görən olmam ışd ı.
Beyt
131
Yoxsul onun qap ıs ında iy çəkərdi xörəkdən,
Quşlar belə həyətində tapmazdı bir dənə dən
Bir gün o varlanmaq məqsədilə Məğrib dənizi ilə Misrə doğru
səfərə ç ıxd ı. Qarş ı tərəfdən güçlü külək əsməyə başlad ı, o, gəminin
qərq olacağ ın ı başa düşdü.
Beyt
Mümkündür
səndəki xislətə dözmək,
Düz gəlməz çox zaman gəmilə külək.
O,
əllərini qald ıraraq faydas ız yerə q ışq ırmağa və dua oxumağa
başlad ı. Adamlar gəmiyə minəndə qorxular ından allaha əl aç ıb dua
edir və dinə sadiq olduqlar ın ı inand ırmağa çal ış ırlar.
Beyt
Möhtac bəndə dua vaxt ı allah ına əl açar,
Kərəm çağ ı əllərini qoynuna qoyub qaçar.
Şer
Q ız ıla, gümüşə etmə qənaət,
Onlar ı sərf edib ömür sür rahət.
Bu ev ki, yadigar qalacaq səndən,
Düzəlt kərpicini q ız ıl–gümüşdən.
Həmin adam tufanda qərq oldu. Onun Misirdəki yoxsul qohum-
lar ı bu ölüm münasibəti ilə c ınd ır paltarlar ın ı y ırt ıb, varl ıdan miras
qalm ış ipək və xəzdən təzə paltar tikdirdilər. Hələ bir həftə keçməmiş
gördüm ki, varislərindən biri yorğa bir ata minib, bir qulun müşayiəti
ilə hara isə gedir.
Şer
Əgər ölən dirilərək gəlsəydi,
Qohumlar ı içinə şad, üzü şən.
132
Mərhumun ölümü yüngül olard ı,
Onun miras ın ı geri verməkdən.
Onunla qabaqcadan tan ış olduğuma görə ətəyindən tutub dedim:
133
Şer
Ye, ey xoşbəxt, heç nəyə uf demədən,
Bədbəxt öldü y ığd ığ ın ı yemədən.
25. Hekayət
Bir
zəif bal ıqç ın ın torüna bir güclü bal ıq düşdü. Nə qədər əlləşdi
onu saxlaya bilmədi, bal ıq zor gəlib, toru bal ıqç ın ın əlindən ald ı,
dart ıb özü ilə apard ı.
Şer
Nökər getdi çaya ki, su gətirsin,
Çay daşaraq ald ı onu apard ı
Tor həmişə bal ıq dolu gələrdi,
Bu dəfə də bal ıq toru apard ı
Camaat
bal ıqç ın ı danlamağa başlay ıb dedilər: – Adam da elə
bal ığ ı əldən buraxarm ı?! Dedi: – Ay qardaş nə edim, görünür, mənə
qismət deyilmiş, ya əcəli çatmam ışm ış.
Hikmət
Ruzusu olmasa, ovçu Dəclədə bal ıq tuta bilməz,
Əcəli çatmasa, bal ıq quru yerdə də ölməz.
26.
Hekayət
Əli–ayağ ı olmayan bir adam bir q ırxayağ ı öldurdü. Yoldan ötən
bir arif onu görüb dedi:
–Çox
təəccüblüdür! Gorünür ki, bu q ırxayağ ın əcəli çatm ışd ı ki,
q ırx ayağ ı ola–ola bir əlsiz–ayaqs ız ın əlindən qaç ıb qurtara bilmədi.
Şer
Quduz düşmən gələn zaman sürətlə dal tərəfdən,
Qaçan at ın ayağ ın ı əcəl tutub bağlayar.
134
Düşmən saysız qoşun çəkib keçən zaman hücuma
Çəksən, Kəyan
85
kamanını fələk tutub saxlayar.
27. Hekayət
Qarnıyoğun bir əbləh əynində bahalı paltar, başında Misirsayağı
çalma bir ərəb atına minib hara isə gedirdi.
Bir
adam
məndən soruşdu:
–Sədi, belə naxışlı ipək paltarı belə qanmaz bir heyvanın əynində
necə görürsən?
Dedim:
Beyt
Eşşəkdir deyirəm mən bu nadana,
Səsindən öküzdür, yerişdə dana.
Bir
gözəl xilqət min ipək xələtdən yaxşıdır.
Şer
Bənzədir insana kim bu heyvanı?
Paltarı andırır azca insanı,
Hər şeyi haramdır bu nanəcibin,
Halaldır təkcə bir tökülsə qanı.
Şer
Nəcibyoxsul olsa, yəqin bil, onun,
Azalmaz el içrə qədri, qiyməti.
Qızıl mıx vursalar gümüş təxtinə,
Yenə nanəcibin artmaz qiyməti.
28. Hekayət
Bir
oğru bir dilənçiyə dedi: – heç utanmırsan ki, bir quruşdan
ötrü hər kəsə əl açırsan?
135
Dedi:
136
Beyt
Əlim aç ılsa da hər kəsə bil sən
Yaxş ıd ır kəsilən bir oğru əldən.
29. Hekayət
Nağ ıl edirlər ki, bir yumruqvuran (boksçu), yoxsulluqdan və ağ ır
yaşay ışdan zara gəlmişdi. Öz vəziyyətindən atas ına şikayət edərək
dedi ki, səyahətə ç ıxmaq fikrindəyəm, bəlkə qolumun gücü ilə özümə
bir gün qazana biləm.
Beyt
Söylə, nəyə laz ımd ır görsənməyən bir hünər?
Ud yananda, mişk isə əziləndə iy verər!
Atas ı dedi:
–Oğul, bu boş xəyal ı baş ından ç ıxar, rahatl ıq istəyirsənsə qənaət
et. Böyük adamlar demişlər–: Dövlət təkcə çal ışmaqla deyil, çətinliyə
al ışmaqla da mümkündür.
Beyt
Zor ilə kimsə mal toplaya bilməz,
Korun qaşlar ına vəsmə çəkilməz.
Beyt
Baş ın ın hər tükündə yüz hünər olsa əgər,
Baxt ın yoxsa bu hünər bir iş görməz tük qadər.
Oğlan dedi:
–Ey ata, səyahətin bir çox faydalar ı var: adam ın könlünü aç ır və
mənfəət gətirir. Səyahət edən adam dünyan ın əcaib və qəraib
şeylərini görüb eşidir, şəhərləri gəzib, xeyirxah adamlarla görüşür;
məlumat ı art ır, yar–yoldaş tap ır, şöhrət qazan ır, var–dövlət sahibi
olur, təcrübə əldə edir. Necə ki, təriqətçilər demişlər:
137
138
Şer
Evə və dükana bağlansan əgər,
Ey naş ı, dünyada avam qalarsan.
Fürsətin var ikən get dünyan ı gəz,
Köçməmiş bu qoca, köhnə dünyadan.
Atas ı dedi:
–Ey
oğul, doğrudur, səyahətin mənfəəti çoxdur, ançaq beş qrup
adam üçün: Birinçi – çoxlu mal ı, gözəl kəniz və qulam ı, bacar ıql ı
xidmətçiləri olan tacir üçün: çünki hər gün bir şəhərə gedib, hər
axşam bir yerdə gecələr, hər an təbiətin nemətlərindən faydalan ıb,
hikmətli sözlər eşidər.
Şer
Dövlətli dağda da qərib deyildir,
O hara gedərsə hörmət qoyular.
Hər kəs ki, məhrumdur dünya mal ındn,
Doğma evində də qəriblik duyar.
İkinci – şirin söhbəti, qüvvətli fəsahəti, qüdrətli bəlağəti
sayəsində hər yerdə hermət, izzət qazanan alim üçün:
Şer
Ağ ıll ı adamlar q ız ıl kimidir,
Haraya getsələr olar hörməti.
Böyük adam ınsa səfeh övlad ı,
Saxta pul kimidir, olmaz qiyməti.
Üçüncü – aşiqlərin hüsn–rəğbətini cəlb edən nazənin dilbər
üçün: çünki böyük adamlar demişlər: azca gözəllik dünyaca var-
dövlətdən yaxş ıd ır! Gözəl dilbər xəstə qəlblərin dərman ı, bağl ı
qap ılar ın açar ıd ır. Kim onunla müsahib olsa, özünü bəxtiyar sanar,
ona xidmət göstərən minnətdar olar.
Şer
139
Gözəl hara getsə hörmət qazanar,
Valideyni onu evdən qovsa da.
Tavus lələyini quranda gördüm,
Dedim: «Layiqmisən belə busata?»
Dedi: «Sus, hər kəsin olsa Cçamal ı,
Rədd olmaz haraya getsə dünyada».
Şer
Övlad ın kamal ı, camal ı olsa,
Ata da rədd etsə qorxusu yoxdur.
Mirvar ı sədəfdə qalmas ın gərək.
Ki, dürri–yetimi sevənlər çoxdur.
DördünCü – xoş avaz ı ilə çayda axan suyu, göydə uçan quşu
saxlayan xanəndə üçün, çünki o, bu məlahətli səsi ilə musiqi
aşiqlərinin gönlünü alar, məhəbbət əhli hər yerdə onunla dost olmağa
çal ış ıb xidmət göstərməyə can atar.
Beyt
Bir gözəl nəğməni eşidirəm mən,
Kim çal ıb oxuyur belə ürəkdən?
Şer
Gözəldir hər səsdə olsa məlahət,
O səhər məstinə verər təravət.
Gözəl səs yaxş ıd ır gözəl camaldan,
Bu, ruha güc verər, o, nəfsə ləzzət.
Beşinçi – bir parça çörəkdən ötrü biab ır olmamaq üçün öz əmə-
yinin gücü ilə pul qazanan peşəkar üçün; çünki ağ ıll ı adamlar demiş-
lər:
Şer
Qürbətə getsə pinəçi şübhəsiz,
140
Duymaz həmən yerdə ağ ır möhnəti.
Ölkəsini tərk eləsə padişah,
Ac yataraq hiss eləyər qürbəti.
– Ey oğul, bu dediyim sifətlər səyahət zaman ı xatircəmliyə və
gözəl istirahətə səbəb olar. Bu sifətlərdən məhrum olan adamlar xam
xəyala düşüb dünyan ı gəzərlərsə, heç kəs onlardan bir xəbər tutub,
ad ın ı belə çəkməz.
Şer
Hər bir kəsə kinlə baxsa ruzigar,
Nə istəsə, istədiyi əks olar.
Yuvas ına dönməməli bir quşu,
Qəza sərrast tora tərəf aparar.
Oğlan dedi:
–Ata,
alimlərin dediklərinə necə zidd ola bilərəm ki, demişlər: –
Doğrudur hər kəsin bir ruzusu var, lakin ona çatmaq üçün insan
bütün imkanlardan istifadə etmədidir, hərçənd olacağa çarə yoxdur,
amma buna baxmayaraq fəlakətə səbəb olan hadisələrdən qaçmaq
laz ımd ır.
Şer
Şübhəsiz ki, ruzi verir yaradan,
Lakin gərək özün çarə tapasan.
Hər adam ı aparsa da bir əcəl,
Əjdahan ın ağz ına sən girmə gəl.
Bir
də mən elə güclüyəm ki, q ızm ış fili y ıxar, qəzəblənmiş şirlə
pəncələşə bilərəm. Ey ata, yaxş ıs ı budur ki, səyahətə ç ıx ım, yoxsa
bundan art ıq yoxsulluğa taqətim yoxdur:
Şer
Kim itirsə var–dövləti, nə qəmi
Sərbəst gəzsin qoy o bütün aləmi.
141
Varl ı yatar saraylarda gecələr,
Yoxsul isə harda olsa geçələr.
Oğlan bunu deyib atas ından xeyir–dua ald ı. Vidalaş ıb yola
düşərkən o, öz–özünə deyirdi:
Beyt
Hünər sahibi olsa bəxtsiz adam,
Gedər bir yerə ki, tan ınmaz tamam.
Oğlan bir qədər getdikdən sonra böyük bir çay ın sahilinə çatd ı.
Çay elə güclü idi ki, iri qayalar ı bir–birinə ç ırp ır, gurultusu bir ağac
məsafədən eşidilirdi.
Beyt
Elə bir çay ki, ördəyi qorxudurdu hər zaman,
X ırdaca dalğas ına dözmürdü daş–dəyirman.
Gördü ki, çay ın kənar ında bir dəstə adam səfər yügünü bağlay ıb
oturmuşdur. Pulsuz gəncin ehsan əli bağl ı olduğuna görə, sədəqə
əlini açmal ı oldu. Lakin, nə qədər yalvard ısa yard ım göstərən olmad ı.
Hətta rəhmsiz gəmiçi də istehza ilə ondan üz çevirib dedi:
Beyt
Pulsuz keçə bilərsənmi zorla dəniz yolunu,
On dirinin zorundansa ver bir ölü pulunu!
Gənc, gəmiçinin tənəsindən hiddətlənib ondan intiqam almaq is-
tədi. Lakin, bu zaman gəmi hərəkət etməyə başlad ı. Gənc sevinərək
gəmiçiyə dedi:
–
Əynimdəki paltara razı olsan, verərəm!
Gəmiçi tamahkarl ığ ına görə gəmini qaytard ı.
Beyt
142
Hərislik ağılı salar kəməndə,
Tamahsa quşları, balığı bəndə.
Elə ki, gəncin əli gəmiyə çatdı, gəmiçinin yaxasından tutub onu
möhkəmcə döydü.
143
Beyt
Əlinə keçərsə məhv et əğyarı,
Ki, qısas ürəkdən silər qubarı.
Gəmiçinin yoldaşı gəmidən çıxıb ona kömək etmək istədi. Lakin
o da bacara bilmədi. Nəhayət, bu qərara gəldilər ki, gənclə barışıb,
onu pulsuz aparsınlar.
Şer
Acıq, hirs görəndə sus dayan zinhar,
Bəlanın qarşısın müdara alar.
Hər kimin olarsa bir şirin dili,
Tük ilə o çəkər dalınca fili.
Bərkliyə rast gəlsən yumşaqlıq göstər,
Ki, yumşaq ipəyi doğramaz xəncər.
Onlar gəncin ayaqlarına düşüb üzr istədilər və öpüşüb gəmiyə
götürdülər. Gəmi yola düşdü. Bir qədər getdikdən sonra suyun
ortasında yunanlılardan qalmış təmir sütununa rast gəldilər. Gəmiçi
sərnişinlərə müraciət edərək dedi:
–Gəmi xarab olubdur, onu təmir etmək lazımdır. Bir nəfər güclü,
igid adam sütuna çıxmalı və gəminin kəndirini ona bağlamalıdır.
İgidliyinə qürrələnən gənc, incidilmiş ürəkdəki kini unutdu, halbuki,
atalar demişlər: könlünü bir dəfə sındırdığın adama yüz dəfə yaxşılıq
etsən də, yenə o bir pisliyin intiqamından ehtiyat etməlisən. Çünki
süngü yarası sağalar, söz yarası sağalmaz!
Beyt
Xilbaşa verirdi Bəktaş nəsihət
86
Düşməni döydünsə oturma rahət.
Şer
İncitsən bir qəlbi arxayın olma,
Ki, sənin öz qəlbin asudə qalar.
144
Hasar ın bürçünə daş atsan bil ki,
Bir daş da hasardan sənə at ılar.
Gənc gəminin kəndirini qoluna sar ıy ıb sütuna ç ıxan kimi, gəmiçi
kəndiri dart ıb onun əlindən ald ı və gəmini sürüb getdi, yaz ıq gənc
heyran qald ı. O, suyun ortas ında iki gün əziyyət və əzab çəkdi,
üçüncü gün yuxu onun yaxas ından tutub suya sald ı. Bir gecə–gündüz
suda əl–ayaq çal ıb əlləşdikdən sonra, nəhayət ölümcül bir halda
sahilə ç ıxd ı, ağaç yarpaqlar ından, ot köklərindən yeyərək azac ıq cana
gəldi, sonra baş al ıb çöllərə yolland ı. Xeyli yol getdikdən sonra o,
ac–susuz taqətdən düşmüş halda bir quyu baş ına çatd ı. Bura
toplanm ış: camaat hərəsi bir qara pul verib su içirdi. Gəncin isə pulu
yox idi. O, zorla məqsədə çatmaq istədisə, yenə mümkün olmad ı.
Ümidi kəsildi, bir neçə adam ı gotürüb yerə vurdu. Camaat birləşib
onun üstünə düşdülər, döyüb möhkəm əzişdirdilər.
Şer
Fildə çox olsa da qüvvət, cəsamət,
hünülər birləşsə y ıxarlar yəqin.
İttifaq bağlasa qar ıncalar da,
Dərisin deşərlər q ızm ış şirlərin.
Gənc çarəsiz qal ıb, nəhayət karvan ın dal ınca yola düşdü. Karvan
axşam vaxt ı elə bir düşərgəyə çatd ı ki, orada hər an oğrular ın basq ın
etməsi ehtimal ı var idi. Karvan əhlinin qorxudan əsdiyini və ölümü
gözləri qabağ ına gətirdiyini gördükdə gənc dedi:
–Mən tək baş ıma əlli adam ın cavab ın ı verə bilərəm. Əgər o biri
gənclər də kömək etsələr, heç kim bizə bata bilməz.
Karvan əhli bu gopa inan ıb ürəkləndilər, gənclə yoldaş
olmaqdan sevinərək, onu su və yeməklə təmin etməyi laz ım bildilər.
Oğlan ın ac ından az qalm ışd ı can ı ç ıxs ın. O, lap taqətdən düşmüşdü.
Buna görə də onlar ın verdiyi çörəkdən bir neçə tikə acgözlüklə yeyib,
üstündən su içdi, toxday ıb şirin yuxuya getdi. Karvanda qoca bir kişi
vard ı. O, yoldaşlarına müraciət edib dedi:
–Ay yoldaşlar, mən oğrulardan çox sizin yan ın ızdak ı bu adam-
dan qorxuram. Deyirlər ki, bir ərəb bir qədər pul toplam ışd ı. O, oğru-
lar ın qorxusundan gecələr evində tək yata bilmirdi, buna görə
145
dostlar ından birini evinə gətirdi ki, ona ürək–dirək olsun. Dostu bir
neçə gün evdə qald ıqdan sonra pullar ın yerini öyrəndi və oğurlay ıb
şəhərdən qaçd ı. Sabah ıs ı gün camaat ərəbin gözündə yaş, cibini boş
görüb soruşdu:
–Sənə nə olub? Yoxsa pullar ın ı oğru apar ıbd ır?
Dedi:
–Pullar ım ı oğru yox, gözətçi apard ı.
Qitə
İlandan arxay ın yaşamad ım mən,
Bilirəm çalmaqd ır onun xisləti.
İlan ın dişindən daha bətərdir,
Dostcildli düşmənin qafil zərbəti.
Nə bilirsiniz, bəlkə bu gənc də oğrudur. O yəqan karvana
qoşulubdur ki, fürsət tap ıb yoldaşlar ına xəbər elsin. Məsləhət
görürəm ki, onu yuxuda qoyub yola düşək.
Karvandak ı gənclər qocan ın məsləhətani qəbul etdilər.
Pəhləvan ın qorxusu qəlblərinə çökdü, onu yuxuda qoyub yola
ç ıxd ılar. O bir vaxt yuxudan ay ıld ı ki, günəş xeyli qalxm ış,
karvandan isə heç bir əsər qalmam ışd ı. Yaz ıq nə qədər dolan ıb
axtard ısa, yolu tapa bilmədi. Ac–susuz üzüquylu y ıx ıld ı, ölümünü
gözünün qabağ ına gətirərək dedi:
Beyt
Dəvələr yolland ı, artd ı qəm–gədər,
Qəribin həmdəmi olar qəriblər.
Beyt
Qəribə o adam verər əziyyət,
Ki, özü görməmiş ömründə qürbət.
Yaz ıq bu halda ikən ova ç ıx ıb, qoşunlar ından ayr ı düşmüş bir
şahzadə gəlib onun yan ına ç ıxd ı və oxuduqu bu şerləri eşitdi.
Şahzadə gənci diqqətlə gözdər keçirdi, görkəmini sadə, əhval ın ı
146
isə pərişan görüb soruşdu:
–Haral ısan, necə olub gəlib bura ç ıxm ısan?
Gənc baş ına gələn hadisələrin bəzilərini nağ ıl etdi. Şahzadənin
qəlbi riqqətə gəldi, ona bəxşiş, xələt verdi, öz şəhəriiə salamat
çatmas ı üçün etibarl ı bir adamla yola sald ı.
Atas ı onu gördükdə, çox sevindi, sağ–salamat qay ıqd ığ ı üçün şü-
kür etdi. Axşam olduqda gənc atas ına gəmidə gəmiçinin verdiyi
əziyyətdən, quyu baş ında çəkdiyi məşəqqətdən, səhrada karvan
əhlinin ona rəva gördüyü xəyanətdən dan ışd ı. Atas ı dedi:
–Oğul, gedəndə sənə demədimmi ki, yoxsullar ın güclü əlləri
s ınd ır ılm ış, pəhləvan qollar ı q ır ılm ışd ır.
Beyt
Nə gözəl söylədi yoxsul pəhlivan,
«Bir q ız ıl yaxş ıd ır, dağ qədər zordan»
Oğlan dedi:
–Lakin xəzinə tapmaq üçün zəhmətə qatlaşmaq, qələbə çalmaq
üçün ölümlə çarp ışmaq, tax ıl əldə etmək üçün dən səpib,
yerşumlamaq laz ımd ır. Görmürsənmi ki, azac ıq əziyyət çəkməklə
necə xoş rahatl ığa çatd ım, balaca ac ıl ıq dadmaqla necə şirin həyat
tapd ım?
Beyt
Art ıq yeməsə də insan ruzidən,
Laz ımd ır yenə də bir iş görəsən.
Beyt
Nəhəngdən qorxarsa dənizdə qəvvas,
Heç zaman qiymətli incilər tapmaz.
Dəyirman ın alt daş ı hərəkət etmədiyi üçün bütün ağ ırl ıq onun
üzərinə düşür.
Şer
147
Mağara içində nə tapar aslan?
Uçmayan qartala ovmu gələcək!
Kim evdə oturub ruzi gözləsə,
Ax ırda o dönüb olar hörümçək.
Atas ı dedi:
– Ey oğul, bu dəfə fələk sənə yar, taleyin huşyar olmuşdur. Bir
dövlət sahibi sənə rast gəlmiş, əli-aç ıql ıq göstərərək həyata
qaytarm ışd ır. Belə hadisə nadir hallarda olar. Nadir hadisələrə isə bel
bağlamaq olmaz. Amand ır ay ıq ol, tamaha düşüb bir də belə boş
xəyallara aldanma!
Beyt
Ovlamaz həmişə ovçu ahunu,
Bəzən də, parçalar pələng ovçunu.
Neçə ki, nağ ıl edirlər: Fars hökmdarlar ından birinin barmağ ında
qiymətli qaş ı olan bir üzük varm ış. Bir gün o bir neçə yax ın adamlar ı
ilə birlikdə Şirazda Müsəllayə
87
gəzməyə ç ıx ır və əmr edir ki, həmin
üzüyü Əzüdüddövlə məqbərəsinin
88
günbəzinin üstünə sancs ınlar.
Kim nişan al ıb oxu üzüyün halqas ından keçirsə, üzük onun olsun.
Hökmdar ın yan ında derd yüz məharətli ox atan varm ış. Onlar ın
ham ıs ı üzüyü nişan al ıb at ırlar, lakin heç birinvn oxu üzüyə dəymir.
Təsadüfən orada oynay ıb, oyan-buyana havay ı ox atan bir uşağ ın
oxunu külək gətirib üzüyün halqas ından keçirir. Beləliklə uşaq üzüyə
sahib olub varlan ır. Bundan sonra o uşaq ox atmağ ı tərk edib
kaman ın ı yand ır ır. Camaat bunun səbəbini soruşduqda deyir:
Ona görə ki, əldə etdiyim şöhrəti saxlaya bilim.
Qitə
Mümkündür gah qoca, müdrik bir alim,
Səhv etsin, işində olsun nöqsan ı.
Gah da bir anlamaz, hünərsiz uşaq,
Səhvən sərrast at ıb vursun nişan ı.
Dostları ilə paylaş: |