«Fiziki və kolloid kimya-1»

 Termodinamikanın III qanunu.
Plank postulatı. 
Termodinamikanın üçüncü qanunu və ya Termodinamikanın üçüncü 
başlanğıcı - temperaturun tam sıfra yaxınlaşan zaman entropiyanın 
vəziyyətini təyin edən fiziki prinsipdir.
 
İlk dəfə Termodinamikanın üçüncü 
qanunu alman kimyaçı alimi Valter Herman Nernst (1864-1941) tərəfindən 
yaradılmışdır.
Termodinamikanın üçüncü qanununun 
Maks Plank
 tərəfindən verilən 
şərhində deyilir:"mütləq sıfır temperaturda sistemin ola biləcəyi bütün tarazlıq 
hallarında entropiya dəyişməz qalır".
Birinci qanunun atom və molekulların istilik hərəkətləri və bununla 
əlaqədar meydana gələn istilik enerjisi də nəzərə alınmaqla enerjinin 
saxlanma qanununu ifadə etdiyini söylədik. Həmin qanuna görə istiliyin 
soyuq cisimdən isti cismə keçməsi mümkündür. Vacib olanı odur ki, iki 
cisimdən ibarət sistemdə soyuq cisimdən alınan istilik miqdarı isti cismə 
verilən istilik miqdarına bərabər olsun. Bu qanuna görə enerjinin 
saxlandığı bütün hallarda prosesin istənilən istiqamətdə getməsi üçün heç 
bir qadağa yoxdur. Deməli, birinci qanun prosesin real getmə istiqaməti 
haqqında heç bir məlumat vermir, daha doğrusu verə bilmir. İkinci qanun 
bu qüsuru aradan qaldırdı. O prosesin getmə istiqamətini müəyyən edən 
qanundur. İkinci qanundan çıxan mühüm nəticələrdən biri də mütləq sıfır 
temperaturun varlığıdır, lakin praktik olaraq bu temperaturu əldə etmənin 
qeyri-mümkünlüyüdür. Bununla yanaşı, ikinci qanun mütləq sıfır 
temperaturun bilavasitə yaxınlığında və mütləq sıfır temperaturda fiziki 
kəmiyyətlərin dəyişmə xarakterləri haqqında heç nə deyə bilmir. Qarşıya 
çıxan çətinlik bununla bitmir. Məlum olduğu kimi entropiya onun 
diferensialı (dS) vasitəsilə hesablanır. Bu səbəbdən S kəmiyyəti müəyyən 
sabit (məsələn: S0 ) dəqiqliyi ilə təyin olunur. Bizi adətən müxtəlif 
hallardakı entropiyalar fərqi maraqlandırdığından haqqında danışdığımız 
qeyri-müəyyənlik əhəmiyyət kəsb etmir. Lakin elə hal funksiyaları vardır 
ki, onlar ST hasili vasitəsilə təyin olunur. Buna misal Helmholsun (F=E-ST) 
və Qibbsin (H=E-ST+pV) sərbəst enerjilərini göstərmək olar. Bu hallarda 

---

30 
qeyri-müəyyənlik S0 ilə deyil, T*S0 hasili ilə əlaqədardır. Ona görə də, iki 
müxtəlif temperatura uyğun gələn belə hal funksiyalarının fərqini təyin 
edərkən ( xüsusilə də, kimyəvi proseslərin təhlili zamanı), sıfırdan fərqli 
olan (T2 –T1) S0 həddi meydana gəlir. Deməli, entropiyanın sabit dəqiqliyi 
ilə təyin olunan qiymətini deyil, mütləq qiymətin təyin etməyi bacarmaq 
lazımdır. Əks halda, yəni S0 kəmiyyətini konkretləşdirməsək, ST hasili 
daxil olan hal funksiyalarının termodinamikada işlədilməsi mənasız olur. 
Qarşıya çıxan bu problem termodinamikanın üçüncü qanunu vasitəsilə 
həll olunmuşdur. Termodinamikanın üçüncü qanunu Nernst tərəfindən 
empirik üsulla müəyyənləşdirilmişdir. Ona görə bir çox ədəbiyyatlarda bu 
qanun “Nernstin istilik teoremi” adlandırılır.
Planka görə hər bir enerji elementi (kvantı) (E) öz tezliyinə (ν) düz
mütənasibdir: