I türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans



Yüklə 2,97 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/94
tarix31.01.2017
ölçüsü2,97 Mb.
#7251
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   94

•  Ortak terimlerin gözler önüne serilebilmesi için altı Türk yazı dilinde terimlerin bir arada 

bulunduğu kılavuzun/sözlüğün hazırlanması amacıyla çalışma toplantıları yapmak, 

•  Kılavuzun/Sözlüğün hazırlanabilmesi için ilkeleri belirlemek, 


I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



19

•  Belirlenen ilkeler doğrultusunda altı Türk yazı dilinde bilişim terimlerini bir araya 

getirmek, 

•  Hazırlanan kılavuzun/sözlüğün sayısal ortamda kullanılabilmesi için özel bir yazılım 

hazırlamak, 

•  Hazırlanan kılavuzu/sözlüğü önce Genel Ağ (İnternet) ortamında daha sonra kitap olarak 

yayımlamak, 

•  Gelecekte yapılabilecek çalışmalar konusunda görüş alışverişinde bulunmak,  

•  Ortak bilişim terimlerinin kullanıldığı bilişim ders kitapları hazırlamak veya hazırlatmak  

görevlerini yerine getirmektedir. 

Belirlenen bu ilkeler doğrultusunda İngilizce bilişim terimlerine altı Türk yazı dilinde Türk 

dili kökenli sözler önerilmiştir. Devam eden bu çalışmadan örnekler ekte Excel dosyası olarak 

sunulmaktadır.  

 

Türkiye’de Terim Çalışmaları 



 

Türk Cumhuriyetleri Ortak Bilişim Terimleri Kılavuzu için belirlenen bu ilkelerin ve 

yürütülen çalışmaların diğer bütün bilim, sanat, spor dallarındaki terim çalışmalarında 

kullanılabileceği kanaatindeyiz. Türkiye’de Türk Dil Kurumu ve Türkiye Bilimler Akademisi bütün 

bilim dallarında terim çalışmaları yürütürken pek çok kurum ve kuruluş da kendi alanlarına yönelik 

terim çalışmaları gerçekleştirmektedir.  

Kuruluş yasasında yer alan hükümlerle Türkiye’de terimler konusunda çalışmalar yapmakla 

görevlendirilmiş olan Türk Dil Kurumu, kuruluşundan bu yana yüze yakın terim sözlüğü 

yayımlamıştır. Türkçenin bütün söz varlığını bir veri tabanına aktarma çalışmasının bir parçası 

olarak  TDK Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü

1

 adıyla bütün bu terim sözlükleri 



sayısallaştırılarak veri tabanına aktarılmıştır. Şu anda veri tabanında Türk Dil Kurumunun  

yayımladığı ve hazırlamakta olduğu terim sözlüklerinde yer alan 185.332 terim 

http://tdk.org.tr/index.php?option=com_bilimsanat&view=bilimsanat adresindeki ağ sayfasında 

bulunmaktadır. 

Türk Dil Kurumu ağ sayfasındaki bu veri tabanında üç ayrı seçenekte arama yapıla-

bilmektedir. Birinci seçenekte aranan terimle birebir eşleşen terimler ve anlamları sıralanmaktadır 

(Örnek:  alan). İkinci seçenekte ise aranan terimi içeren madde başları, içinde yer aldığı sözlükle 

birlikte gösterilmektedir (Örnek: alan boşluğu, kapalı alan vb.). Üçüncü seçenek ise ikinci 

aşamanın genişletilmiş biçimidir (Örnek: alan boşluğu, atlama alanı, değişir alanlı işlem vb.). 

Türkiye Bilimler Akademisi de son yıllarda yürüttüğü terim çalışmalarını hem basılı olarak 

hem de sanal ortamda kullanıma sunmuştur. Türkçe Bilim Terimleri Sözlüğü adıyla hazırlanan 

çalışma  Sosyal Bilimler Terimleri Sözlüğü, Doğa Bilimleri Terimleri Sözlüğü, Mühendislik 

Terimleri Sözlüğü ve Tıp Terimleri Sözlüğü olarak dört ana sözlükten oluşturulmuştur. Bu ana 

sözlüklerden tamamlanmış ve yayımlanmış olan Sosyal Bilimler Terimleri Sözlüğü’nde 21.281 

terim bulunmaktadır. Mühendislik Terimleri Sözlüğü’nde yaklaşık 30.000, Doğa Bilimleri Terimleri 

Sözlüğü’nde yaklaşık 15.000 terim bulunacağı ifade edilmektedir. Bu üç sözlük de Türkiye Bilimler 

Akademisinin http://www.tubaterim.gov.tr adresindeki ağ sayfasında kullanıma açılmıştır. 

Bütün bilim, sanat, spor dallarındaki terimlerin bütünü üzerinde çalışmalar yürüten bu iki 

kurum dışında Türkiye’deki pek çok kurum kendi meslekî alanındaki terim çalışmalarını da 

yürütmektedir. Örneğin Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Yayıncılık ve Medya Terimleri Sözlüğü 

adıyla radyo, televizyon yayımcılığı alanındaki kurumsal sözlüğünü yayımlamıştır. Türkiye Bilişim 

Derneği Bilişim Terimleri Sözlüğü çalışmasını yürütmektedir. Türk Tabipler Birliği, Mimar ve 

Mühendis Odaları Birliği, Türk Hukuk Kurumu gibi çeşitli sivil toplum kuruluşları da alanlarıyla 

ilgili terim çalışmalarını yürütmektedir. 

                                                            

1

 Bu sözlük veri tabanı Prof. Dr. Şükrü Halûk Akalın başkanlığında, Prof. Dr. Recep Toparlı, Prof. Dr. Mustafa S. 



Kaçalin, Prof. Dr. Mustafa Çiçekler, Doç. Dr. Bilgin Aydın, Dr. Yücel Dağlı,  Seyit Ali Kahraman ve Ş. Bilâl 

Çavuşoğlu’ndan oluşan Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü Çalışma Grubu tarafından hazırlanmıştır. 



I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



20

Türkiye’de terim çalışmalarının kuramsal anlamda yürütüldüğü Hacettepe Üniversitesi 

Terminoloji Uygulama ve Araştırma Merkezinin çalışmalarından da söz etmek gerekir. Hacettepe 

Üniversitesinde 2010 yılında kurulan Merkez, terminoloji çalışmalarının bilginin yönetilmesi ve 

paylaşılması, ana dilde ve yabancı dilde etkili iletişim kurulması amacıyla kurumsal ölçekte terim 

çalışmalarının yürütülmesine destek vermektedir. Çağımızda Avrupa’da da terim çalışmalarının 

kurum kültürünün en temel değeri olarak kabul edilmesiyle yeni bir evreye girmiştir. Hacettepe 

Üniversitesi Terminoloji Uygulama ve Araştırma Merkezi de kurum ve kuruluşlarda terim 

çalışmasının kurumsal ve teknik iletişimin nitelikli olmasını, kurum dilinin gelişmesini, üretilen 

belgelerin kaliteli olmasını araştırma sürelerinin kısalmasını, kurum saygınlığının yükselmesini, 

müşteri şikâyetlerinin azaltılmasını ve maliyetlerin düşürülmesini sağlayacağı düşüncesiyle çeşitli 

projeler yürütmektedir (Drewer vd.  2015).  

 

Sonuç 


 

Hiç kuşkusuz benzer birtakım çalışmalar kardeş Türk Cumhuriyetlerinde de yürütülmektedir. 

Bizler Türkologlar olarak bu çalışmalardan kısmen haberdarız. Azerbaycan Milli Elmler 

Akademiyası Nesimi Adına Dilçilik İnstitutu Terminologiya Şöbesinin çalışmalarını takip ediyoruz. 

Kazakistan’da Kültür ve Enformasyon Bakanlığı Dil Komitesinde, Uluslararası Türk Akademisinde 

terim çalışmalarının gerçekleştirildiğinden haberdarız. Ancak Türkiye’dekiler de dâhil olmak üzere 

bütün bu çalışmalar ülke sınırları içerisinde kalmaktadır. Birinci Bakü Türkoloji Kurultayı’nın 

doksanıncı yılında aynı ruh ve heyecanla bütün bu terim çalışmalarının ortak yürütülmesi, 

kurumların ortak çalışmalar yapması gerekmektedir. Bunun için çatı kurumu Uluslararası Türk 

Akademisi ile  ülkelerimizin Bilimler Akademileri, Türk Dil Kurumu, Dilçilik İnstitutu, Dil 

Komitesi gibi kurumlar olabilir. Çeşitli bilim dallarındaki terim çalışmaları proje hâline getirilip 

kurumlarca desteklenebilir. Terimler üzerine yapılacak bu çalışmalar, Türk dünyasında ortak 

iletişim dilinin yaygınlaştırılması konusunda en gerçekçi ve sonuç alıcı adımlar olacaktır. Türk yazı 

dillerinin geleceği, ortak iletişim dilinin kurulması ve yaygınlaştırılması açısından bu kapsamdaki 

ortak terim çalışmalarına yeniden önem verilmesi, bu konudaki çalışmaların desteklenmesi 

gerekmektedir.  

Türk dünyasında ortak terim çalışmaları Türk yazı dillerinin geleceğini aydınlatacağı, ortak 

iletişim dilinin yaygınlaştırılmasını sağlayacağı gibi doksan yıl önce 1926 Bakü Birinci Türkoloji 

Kurultayı’na katılan ve bu uğurda canlarını veren yüce insanların da ruhunu şad edecektir.   

 

KAYNAKÇA 



 

1.

  AKALIN Ş.H. (2016). “1926 Bakü Birinci Türkoloji Kurultayı’nın 90. Yılı Dolayısıyla”. 



Türk Yurdu Dergisi, Sayı 342, s.79-83  

2.

  DREWER P., PULITANO D., SCHMITZ K.  (2015). Terminoloji Çalışması En İyi 



Uygulamalar 2.0. Türkçeye Uyarlayan Ender Ateşman. Ankara: Grafiker Yayınları. 

3.

  TDK BİLİM VE SANAT TERİMLERİ ANA SÖZLÜĞÜ. 



http://tdk.org.tr/index.php?option =com_bilimsanat&view =bilimsanat  

4.

  TUTANAKLAR (2008). 1926 Bakü Türkoloji Kurultayı Tutanaklar. Çevirenler K.V. 



Nerimanoğlu, M. Öner. Ankara: Türk Dil Kurumu yayınları 

5.

  TÜRKÇE BİLİM TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ. http://www.tubaterim.gov.tr 



 

 

 



 

I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



21

Möhsün Nağısoylu, 

 AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun direktoru,  

AMEA-nın müxbir üzvü  

 

I TÜRKOLOJİ QURULTAY: ÇAĞIRIŞLARI VƏ ONLARIN 



GÜNÜMÜZDƏKİ AKTUALLIĞI 

 

1926-cı ilin 26 fevral-5 mart tarixlərində – doqquz gün ərzində ölkəmizin paytaxtı Bakı 



şəhərində keçirilmiş I Türkoloji Qurultay XX yüzillikdə türk xalqlarının, o cümlədən Azərbaycan 

xalqının mədəni həyatında baş vermiş ən əlamətdar hadisələrdən biri kimi tarixə düşmüşdür. 

Türk xaqlarının mədəni inteqrasiyasında xüsusi və mühüm bir mərhələnin əsasını qoymuş bu 

möhtəşəm Qurultay ilk növbədə geniş vüsəti və böyük bir coğrafi məkanda yaşayan çoxsaylı türk 

xalqları üçün bir sıra taleyüklü məsələlərin qoyuluşu, işlənib hazırlanması və ardıcıl şəkildə 

gerçəkləşdirilməsi baxımından müstəsna əhəmiyyət daşıyır. Belə ki, məhz bu mötəbər məclisdə 

keçmiş Sovetlər Birliyi məkanında yaşayan türk xalqlarının tarixi, ədəbiyyatı, dili, əlifbası, 

etnoqrafiyası və mədəniyyəti ilə bağlı yaxın gələcək üçün düşünülmüş bir sıra mühüm və 

əhəmiyyətli qərarlar qəbul edilmiş, latın qrafikalı əlifbaya keçidin elmi-metodik prinsipləri ətraflı 

şəkildə işlənib hazırlanmışdır. 

I Türkoloji Qurultayın Bakıda keçirilməsi tamamilə qanunauyğun idi, çünki həmin dövrdə bir 

çox elmi-mədəni sahələrdə olduğu kimi türkologiya elmində də  Azərbaycan öndə gedirdi, birinci 

idi.  Ölkədə bu istiqamətdə tanınmış və nüfuzlu söz sahibləri, elm adamları çoxdan bəri səmərəli 

fəaliyyət göstərirdi. Təsadüfi deyil ki, keçən əsrin 70-ci illərində də nüfuzlu “Sovetskaya 

Türkologiya” jurnalı məhz Bakıda nəşr edilməyə başladı. Bu fakt Azərbaycanın və onun paytaxtı 

Bakı şəhərinin postsovet məkanında  türkologiyanın mərkəzi kimi məşhurluğunun və təsdiqinin 

ifadəsidir. Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, sözügedən jurnal hazırda da “Türkologiya” adı ilə 

beynəlxalq dərgi olaraq Bakıda öz işini uğurla davam etdirir və dörd dildə (Azərbaycan, Türk, rus 

və ingilis dillərində) nəşr olunur.  

I Bakı Türkoloji Qurultayın nə dərəcədə möhtəsəm və mötəbər bir tədbir kimi tarixi 

əhəmiyyət daşıması haqqında əyani təsəvvür əldə etmək üçün aşağıdakı bilgilər xüsusilə 

diqqətçəkicidir: Qurultayda 131 nəfər nümayəndə iştirak etmiş, 17 iclas keçirilmiş, türklərin, 

bütövlükdə Türk Dünyasının dili və tarixinə, etnogenezisi və etnoqrafiyasına, ədəbiyyat və 

mədəniyyətinə dair 38 məruzə dinlənilmişdir. İclasa Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə 

Komitəsinin sədri Səməd Ağamalıoğlu sədrlik etmiş, qurultayın Rəyasət Heyətinə aşağıdakı şəxslər 

seçilmişlər: Səməd Ağamalıoğlu, Azərbaycandan Ruhulla Axundov, Həbib Cəbiyev, tanınmış 

şərqşünas-tarixçi alim akademik Bartold, akademik Oldenburq, Avropa alimlərinin nümayəndəsi 

professor Mensel, RSFSR Xalq Maarif Nazirliyindən Naqovitsin, professor Bəkir Çobanzadə

professor Samoyloviç, Qazaxıstandan Bəytursun, Yakutiyadan Barahov, Şərqşünaslıq 

Assosiasiyasından Borozdin və Pavloviç, Tatarıstandan Qəlimcan İbrahimov, Başqırdıstandan 

İdelquzin, Türkiyədən Fuad Köprülüzadə, Dağıstandan Qorqmasov, Özbəkistandan Nahamov, 

Qara-Qırğızıstandan Tunstanov, Türkmənistandan Berdiyev, Krımdan Akçökraklı, Şimali Qaf-

qazdan Əliyev Umar. Bundan əlavə Azərbaycan nümayəndə heyəti və digər respublikalar adından 

Əli bəy Hüseynzadə, Banq, Mustafa Quliyev, akademik Marr, Lunaçarski və Tomsen Qurultayın 

Rəyasət Heyətinə fəxri üzv seçilmişlər. 

İclasda SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri Qəzənfər Musabəyovun təbrik nitqi ilə çıxış 

etməsi də Qurultayın mötəbərliyini təsdiqləyir. Qeyd edək ki, Qurultay məşhur türkoloq Radlovun 

və İsmayıl bəy Qaspıralının şərəfinə keçirilmişdir. Qurultayda Bartold, Köprülüzadə, 

Ə.Hüseynzadə, Krımski, Poppe, Aşmarin kimi tanınmış türkoloq-şərqşünas alimlərin iştirakı da 

onun böyük əhəmiyyəti və mötəbərliyindən xəbər verirdi.  

Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan bu mötəbər və möhtəşəm toplantıda 23 nəfər nüfuzlu 

dövlət və elm adamı ilə təmsil olunmuşdur. Onlar sırasında Azərbaycan türkləri ilə yanaşı, osmanlı 

türkü (Fərid Xurşid), krım tatarı (Bəkir Çobanzadə), uyğur (Həsən Musayev) və İran türkü (İbrahim 

Şəbüstəri) də olmuşdur. Maraqlıdır ki, digər ölkələrdən gələn nümayəndələr sırasında isə 



I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



22

Azərbaycan türkləri də təmsil olunmuşlar. Məsələn, Türkiyə nümayəndə heyətinin üzvü Əli bəy 

Hüseynzadə, Rusiyadan gələn nümayəndələrdən Cahangir Nağıyev və Abdulla Tağızadə, Gürcüstan 

nümayəndəsi Rzaqulu Nəcəfov, Ermənistan nümayəndəsi Bala Əfəndiyev milliyətcə Azərbaycan 

türkləridir.  

Qurultayda olan məruzələr sırasında aşağıdakılar xüsusilə diqqətçəkicidir: 

Vasili Bartold “Türk xalqlarının tarixinin müasir vəziyyəti və öyrənilməsinin yaxın 

vəzifələri”, Sergey Oldenburq “Türk xalqları arasında ölkəşünaslıq işlərinin metodları”, Aleksandr 

Müller “Türk xalqlarının təsviri sənəti haqqında”, Fuad Köprülüzadə “Türk xalqlarının ədəbi 

dillərinin inkişafı”, Aleksandr Samoyloviç “Türk dillərinin öyrənilməsinin müasir vəziyyəti və 

yaxın vəzifələri”, Bəkir Çobanzadə “Türk ləhcələrinin yaxın qohumluğu haqqında”, Hənəfi Zeynallı 

“Türk dillərində elmi terminologiya sistemi haqqında”,  Sergey Malov “Qədim türk dillərinin 

öyrənilməsinin müasir vəziyyəti və perspektivləri”, Fərhad Ağazadə “Türk dillərində düzgün yazı”, 

Nikolay Yakovlev “Türk millətlərinin sosial və mədəni şəraitləri ilə bağlı əlifba sisteminin 

qurulması problemləri”, Cabbar Məmmədzadə “Türk xalqlarının əlifba sistemləri haqqında”, 

Lemanov “Türk dillərinin tədrisi metodikasının əsasları”, Nikolay Poppe “Türk dillərinin altay 

dillərinin qarşılıqlı qohumluğu məsələsinin tarixi və müasir vəziyyəti”, Alimcan Şərəf “Ərəb və 

latın sistemli şriftlər və onların türk-tatar xalqları üçün tətbiqi məsələləri”, Teodor Menzel “Balkan 

türkləri ƏDƏBİYYATının öyrənilməsinin yekunları və perspektivləri”. 

Qurultayda fonetika üzrə görkəmli alim Lev Şerbanın “Orfoqrafiyanın əsas prinsipləri və 

onların sosial əhəmiyyəti” adlı məruzəsi nəzəri baxımdan olduqca diqqətəlayiq idi. Maraqlıdır ki, 

erməni dilçisi Raciya Açaryanın “Türk və erməni dillərinin qarşılıqlı təsiri” mövzusunda məruzəsi 

türk dilinin erməni dilinə tarix boyunca bütün dil səviyyələri üzrə təsirinin açıqlanması üzərində 

qurulmuşdu. Məruzədə əski ermənicədən (qrabardan) yeni ermənicəyə (aşqrabara) keçdin əsas 

səbəbi və dil stimulu türkcədir ideyası başlıca yer tuturdu. Qeyd edək ki, obyektivliyi ilə seçilən bu 

məruzə yaşadığımız günlərdə zərərli erməni şovinist millətçi ideologiyasına qarşı güclü elmi 

arqumentdir. 

I Bakı Türkoloji Qurultayında türk dillərinin aşağıdakı yeddi böyük problemi müzakirə 

obyekti oldu və müvafiq qərarlara imza atıldı: 

1. Əlifba məsələsi; 2. İmla-orfoqrafiya problemi; 3. Termin məsələsi; 4. Tədris-metodika 

məsələsi; 5. Qohum və qonşu dillərin qarşılıqlı əlaqəsi və interferensiya problemləri; 6. Türk 

dillərinin ədəbi dil problemləri, o cümlədən ortaq ədəbi dil məsələsi; 7. Ulu dil nəzəriyyəsi və türk 

dillərinin tarixi problemləri. 

Məlum olduğu kimi, Yaxın Şərqdə əlifba islahatı məsələsi ilk növbədə görkəmli Azərbaycan 

mütəfəkkiri, böyük maarifçi Mirzə Fətəli Axundzadənin adı ilə bağlıdır. İsmayıl bəy Qaspıralı, 

Üzeyir bəy Hacıbəyli, Cəlil Məmmədquluzadə, Məmmədağa Şahtaxtılı, Firidun bəy Köçərli, Vəli 

Xuluflu kimi dövrün tanınmış ziyalıları, elm xadimləri də bu yöndə səmərəli fəaliyyət göstərmişlər. 

Onu da qeyd edək ki, Azərbaycanda hələ Qurultaydan öncə – 1922-ci ildə görkəmli yazıçı Cəlil 

Məmmədquluzadənin rəhbərliyi altında “Yeni yol” qəzeti latın əlifbası ilə nəşr olunurdu. Eləcə də 

həmin il “Yeni türk əlifbası” komitəsi yaradılaraq ona Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə 

Komitəsinin sədri Səməd Ağamalıoğlu rəhbərlik edirdi. Hətta 20 oktyabr 1923-cü ildə Azərbaycan 

hökuməti Yeni türk əlifbasının dövlət əlifbası kimi qəbul edilməsi adlı qərar da çıxarmışdı. Bununla 

belə, Azərbaycanda, bütünlüklə latın əlifbasına keçid məsələsi bir neçə il sonra gerçəkləşdi.  

2. İmla-orfoqrafiya məsələsində fonetik prinsipə üstünlük verilməsinə baxmayaraq, morfoloji 

və tarixi-ənənəvi prinsip məsələləri də nəzərə alınırdı. 

3. Termin məsələsində başlıca qaynaq olaraq türk dillərinin öz daxili imkanlarına və 

beynəlmiləl səciyyəli sözlərə üstünlük verildi. 

4. Tədris-metodika məsələlərində ana dilinin tədrisində Avropa standartları ilə yanaşı, milli 

ənənəyə də əhəmiyyət verilməsi ayrıca olaraq qeyd olundu. 

5. Qohum və qonşu dillərin elmi metodlarla öyrənilməsi ilə bağlı müzakirələr zamanı 

altayşünaslıq və komprativistikanın perspektivlərinin əhəmiyyəti önə çəkildi. 

I Türkoloji Qurultayda türk ədəbi dillərinin norma və üslub xüsusiyyətləri, eləcə də türk 

xalqlarının ana yurdu məsələsi də müzakirə obyekti oldu. Qurultay nümayəndələri böyük özbək 


I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans: 

 

TÜRKOLOJİ ELMİ-MƏDƏNİ HƏRƏKATDA ORTAQ DƏYƏRLƏR VƏ YENİ ÇAĞIRIŞLAR (I hissə) 



 

 

 



 

 

 



23

şairi Əlişir Nəvainin 500 illik yubileyində də iştirak etdilər. Qurultayın qərarına görə II Türkoloji 

Qurultayın 1927-ci ildə Səmərqənd şəhərində keçirilməsi nəzərdə tutulsa da, bu qərar məlum 

səbəblər üzündən  baş tutmadı. 

Qeyd edək ki, I Türkoloji Qurultayın qəbul etdiyi qərarlar sırasında ortaq əlifba, ortaq ədəbi 

dil, ortaq terminologiya kimi məsələlər xüsusilə mühüm yer tuturdu. Məlum olduğu kimi həmin 

məsələlər və onlarla bağlı problemlər bu gün də öz aktuallığı ilə seçilir və böyük əhəmiyyət daşıyır. 

Azərbaycan XX əsrdə ikinci dəfə öz dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra I Bakı 

Türkoloji Qurultaya  dövlət səviyyəsində hüquqi qiymət verildi və 2005-ci ilin noyabr ayının 5-də 

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev həmin tarixi hadisənin 80 illik 

yubileyinin keçirilməsi haqqında sərəncam imzaladı. Həmin sərəncama uyğun olaraq 2006-cı ildə 

Bakıda I Türkoloji Qurultayın 80 illik yubileyinə həsr olunmuş Beynəlxalq konfrans keçirildi. 

Yaşadığımız günlərdə isə məlum olduğu kimi, I Türkoloji Qurultayın 90 illik yubileyi tamam olur. 

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev həmin tarixi hadisənin – I Türkoloji 

Qurultayın 90 illik yubileyinin dövlət səviyyəsində keçirilməsini təmin etmək məqsədilə 18 fevral 

2016-cı ildə sərəncam imzalamışdır. Sərəncamda deyildiyi kimi, XX yüzilliyin sonlarına doğru 

Azərbaycan Respublikasının öz dövlət müstəqilliyini bərpa etməsi ilə, Azərbaycan dilinin rəsmi 

dövlət dili statusu qəti surətdə təsbit edildi və Türkoloji Qurultay tərəfindən vaxtilə irəli sürülmüş 

qərar və tövsiyələrin müasir şəraitdə uğurla həyata keçirilməsi üçün əlverişli zəmin yarandı. 

Sərəncamda xüsusi olaraq vurğulanır ki, Qurultaydan bəri ötən dövr ilk növbədə türkologiyaya dair 

araşdırmalar sahəsində yeni konsepsiyaların formalaşdırılması, Azərbaycanın dünya miqyasında 

aparılan türkoloji araşdırmaların nüfuzlu mərkəzlərindən biri kimi tanınması və türk xalqlarının 

mədəni-mənəvi birliyinin nəzəri-elmi bünövrəsinin yaradılması ilə əlamətdardır. Qazanılan 

nailiyyətlər eyni zamanda Qurultayın təşkili işinə töhfələr vermiş  və az müddət sonra günahsız 

repressiya qurbanları olmuş görkəmli türkoloq alimlərin  xatirəsinə ehtiramın ifadəsidir. 

Sərəncamdan irəli gələn vəzifələrə uyğun olaraq hazırda Azərbaycan Milli Elmlər 

Akademiyasında adı çəkilən yubileyin keçirilməsi istiqamətində tədbirlər planının hazırlanması 

üzərində intensiv işlər görülməkdədir. Bu ilin –  mart ayının 3-də Azərbaycan Milli Elmlər 

Akademiyasının vitse-prezidenti akademik İsa Həbibbəylinin sədrliyi ilə Humanitar Elmlər Bölməsi 

ilə İctimai Elmlər Bölməsinin birgə yığıncağı keçirilmiş və orada Türkoloji Qurultayın 90 illik 

yubileyinin layiqincə keçirilməsi haqqında müvafiq institutlara və qurumlara göstərişlər verilmiş

bu yöndə görüləcək işlər haqqında fikir mübadiləsi aparılmışdır. Aydındır ki, Türkoloji Qurultayın 

90 illik yubilieyi ilə bağlı tədbirlər sırasında görüləcək işlərin mühüm bir hissəsi ölkəmizdə dilçilik 

sahəsində fundamental tədqiqatların mərkəzi sayılan AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun 

payına düşür. Həmin planlar və görüləcək işlər sırasında  bu ilin noyabr ayında AMEA Nəsimi 

adına Dilçilik İnstitutunda I Türkoloji Qurultayın 90 illiyinə həsr olunmuş Beynəlxalq Türkoloji 

konfransın keçirilməsini qeyd etmək olar.  

Tariximizə öz əbədi möhürünü vuran, dəyərli töhfələrini verən I Türkoloji Qurultayda 

qaldırılan ortaq türk əlifbası, ortaq türk dili, ortaq türk tarixi, ortaq türk ədəbiyyatı, ortaq türk 

terminologiyası kimi qlobal məsələlər bu gün də olduqca aktualdır, əhəmiyyətlidir və bu sahədə 

artıq müəyyən işlərə start verilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan 1991-ci ildə öz dövlət 

müstəqilliyiniu ikinci dəfə bərpa etdikdən sonra Türk dünyası ilə siyasi-iqtisadi və mədəni-ədəbi 

əlaqələrini geniş şəkildə qurmuş və bu sahədə bir sıra uğurlu nəticələr əldə etmişdir. Onlar sırasında 

2009-cu ildə Naxçıvanda keçirilən sammitdə Türkdilli Dövlətlərin Əməkdaşlıq Şurasının 

yaradılması xüsusilə böyük əhəmiyyət daşıyır.  

Mədəni-ədəbi əlaqələrə gəldikdə isə bu sahədə görülən işlər kifayət qədərdir ki, onlar 

sırasında bir sıra ortaq layihələrin həyata keçirilməsini və yaxın gələcək üçün nəzərdə tutulan bir 

sıra tədbirləri qeyd etmək olar. Görülən işlərdən “Ortaq Türk tarixi” dərsliyinin nəşri xüsusilə 

mühüm əhəmiyyət daşıyır. Bu dərsliyin hazırlanmasında Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının 

Tarix İnstitutu yaxından iştirak etmiş və səmərəli fəaliyyəti ilə seçilmişdir. “Ortaq Türk ədəbiyyatı” 

dərsliyinin hazırlanması da yaxın gələcəkdə gerçəkləşəcəkdir. Bu dərsliyin hazırlanması 


Yüklə 2,97 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   94




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin