Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ
Yüklə 3,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qrifli nəşr © «Nurlan», 2008
|
Q.Ş.KAZIMOV SEÇİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş.KAZIMOV SEÇİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ I cild 3
Q.Ş.Kazımov. Seçilmiş əsərləri. 1-ci cild. 560 səh. Kitaba müəllifin «Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin dramaturgiya dili («Dağılan tifaq» pyesi əsasında)», «Cəlil Məmmədquluzadənin sovet dövrü felyetonlarının dili» monoqrafi-yaları, tarix və dil tarixi problemlərinə həsr olunmuş (2001-2007) məqalələri daxil edilmişdir.
2008
098 4602000000 − −
Qrifli nəşr © «Nurlan», 2008 4
GƏLƏCƏK SORAQLI YARADICILIQ Filologiya elmləri doktoru, professor Qəzənfər Kazımov XX əsr Azərbaycan filologiyasının 60-cılar nəslinin görkəmli nümayəndələrindəndir. Təmsil etdikləri elmə müqəddəs məbəd, etik səltənət, əxlaq mehrabı kimi baxmaq, istedadın və zəhmətin gücünə arxalanmaq, araşdırdıqları mövzunun ən dərin qatlarına enə bilmək, təkcə bilik ilə yox, həm də daxili bir şövqlə, isti ürəklə, coşqun ilhamla yazmaq – bu nəslin aparıcı nümayəndələrini birləşdirən ümumi və vahid tipoloji məziy- yətlərdir. Onları məhrəm edən bir mühüm keyfiyyəti də qeyd etmək olar: hərəsinin özünəməxsus tədqiqat sahəsi, fərdi elmi ədası, təhlil mədəniyyəti olsa da, onlar məhdud sahə mütəxəs- sisləri deyil, çox geniş tədqiqatçılıq imkanlarına malik olan filoloqlardır. Q.Kazımov geniş miqyaslı tədqiqat sahəsi və elmi maraq dairəsi olan alimdir. Onun müasir Azərbaycan dilinin quruluşuna, dil tarixi, bədii dil, üslubiyyat, etimologiya, leksikologiya, frazeo- logiya məsələlərinə, yazılı abidələrə, aşıq yaradıcılığına, klassik və çağdaş yazıçılarımızın sənətkarlıq xüsusiyyətlərinə dair qiymətli kitab və məqalələri vardır. Müasir Azərbaycan ədəbi dilinin inkişafında, onun leksik, üslubi-semantik və qrammatik normalarının zənginləşməsində Cəlil Məmmədquluzadə, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Mirzə İbrahimov, Bayram Bayramov, İsa Hüseynov, Sabir Əhmədov, M.H.Şəhriyar, Hüseyn Arif, Söhrab Tahir, Anar, Əkrəm Əylisli, Yusif Səmədoğlu və b. söz ustalarının xidmətləri onun məqalə və kitablarında əsaslı şəkildə şərh edilmişdir. İstedadlı alim-dilşünas kimi böyük nüfuz qazanan Qəzənfər Kazımov eyni zamanda gözəl müəllim-pedaqoq kimi tanınır. O, 50 ilə yaxın bir müddətdə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunda (indiki ADPU-da) və digər ali təhsil ocaqlarında çalışmış, minlərlə Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəlliminin hazırlanmasında bilavasitə iştirak etmişdir. Ali məktəblərin filologiya fakültələri və orta ümumtəhsil məktəblərinin müxtəlif 5
sinifləri üçün onlarca proqram, dərslik, dərs vəsaiti onun alim- pedaqoq zəhmətinin canlı görüntüləridir. Qəzənfər Kazımovun indiyə qədər müxtəlif nəşriyyatlarda (təkrar nəşrlərlə) 56 kitabı, 300-dən artıq elmi və elmi-publisistik məqaləsi çap olunmuş, 50-dən artıq müəllifin kitabı onun elmi redaktorluğu ilə işıq üzü görmüş, həyatı və yaradıcılığı barədə 140-a qədər məqalə yazılmışdır. Alimin kitabları həmişə elmi ictimaiyyətin diqqətini cəlb etmiş və həmkarları – Bəkir Nəbiyev, Ağamusa Axundov, Zərifə Budaqova, Tofiq Hacıyev, Musa Adilov kimi dilçi və ədəbiyyatşünas alimlər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir. Bütün bunlar Qəzənfər Kazımovu XX əsr Azərbaycan dilçilərinin ən görkəmli, seçilmiş nümayəndələri sırasına daxil edir və ona çoxcildlik «Seçilmiş əsərləri»ni çap etdirmək səlahiyyəti verir.
Qəzənfər Şirin oğlu Kazımov 1937-ci il mart ayının 3-də Cəbrayıl rayonunun Soltanlı kəndində ziyalı ailəsində doğulmuşdur. Atası Şirin Allahverdiyev yaşadığı bölgənin sayılıb- seçilən adamlarından olmuş,rus-tatar məktəbini bitirdikdən sonra müxtəlif vəzifələrdə çalışa-çalışa orta məktəbi, 1941-ci ilin iyul ayında isə Pedaqoji İnstitutu bitirmişdir. Şirin Allahverdiyev kənd orta məktəbinin direktorluğundan orduya çağırılmış, 1943-cü ildə cəbhədə həlak olmuşdur. Qəzənfər özündən kiçik bacısı və qardaşı ilə birlikdə anasının himayəsində böyümüşdür. Orta təhsilini Soltanlı kənd orta məktəbində almış, 1955-ci ildə V.İ.- Lenin adına APİ-nin filologiya fakültəsinə qəbul olunmuşdur. Bir il sonra bu fakültə tarix-filologiya fakültəsinə çevrilmişdir. Tələbəlik illəri Q.Kazımovun qarşısında geniş ədəbi- mədəni üfüqlər açır. O, Azərbaycanın M.Rəfili, Ə.Dəmirçizadə, Ş.Qurbanov, İ.Şıxlı kimi görkəmli alim və yazıçılarını ilk dəfə Pedaqoji İnstitutun auditoriyalarında görüb tanıyır. Bu ziyalılar, xüsusilə yazıçı və şairlərlə keçirilən görüşlər, iştirakçısı olduğu mədəni tədbirlər onun yaddaşında əbədi izlər buraxır. 1960-cı ildə ali təhsilini başa vurub, təyinatını Cəbrayıl rayonuna alır. İki 6
il rayonda işlədikdən sonra 1962-ci ildə Bakıya qayıdıb Azərbaycan dilçiliyi ixtisası üzrə V.İ.Lenin adına APİ-nin aspiranturasına qəbul olunur. Görkəmli türkoloq, professor Ə.Dəmirçizadənin rəhbərliyi ilə «Ə.Haqverdiyevin dramaturgiya dili («Dağılan tifaq» pyesi əsasında)» mövzusunda namizədlik dissertasiyası üzərində işləməyə başlayır. Beləliklə, Qəzənfər müəllimin həyatının elmi-tədqiqatçılıq dövrü başlanır. O, «Dağılan tifaq»ın Peterburq çapı ilə (1899) Bakı nəşrləri (1926, 1935 və s.) arasında müqayisələr aparır, onların fərqli cəhətlərini müəyyənləşdirir, yazıçının arxivini gözdən keçirir. «Müxtəlif qeydlər dəftəri»ni oxuyub ədibin pe- daqoji fəaliyyətinə, Azərbaycan Tədqiq və Tətəbbö cəmiyyətində dil, tarix və etnoqrafiya şöbəsinə rəhbərliyi dövründə akademik N.Y. Marr, məşhur türkoloqlardan N.İ.Aşmarin, İ.İ.Meşşaninov və başqaları ilə elmi əməkdaşlığına dair yeni faktlar üzə çıxarır. Gənc tədqiqatçı elmi axtarışlarının nəticələri əsasında «Ə.Haqverdiyev və ədəbi dilimiz» adlı ilk geniş məqaləsini yazır. Arxiv sənədləri əsasında yazılmış bu məqaləsində o, görkəmli yazıçının ədəbi dil haqqında fikirlərini araşdırır, ədibin mövcud türkoloji fikirlər barədə kifayət qədər əhatəli elmi məlumata malik olduğunu müəyyənləşdirir. Aspirantlıq dövründə onun yazdığı başqa məqaləsində isə Ə.Haqverdiyevin dramaturgiya dili tədqiq olunur. «Dağılan tifaq» pyesinin leksik xüsusiyyətləri, özəlliklə oradakı polisemantik frazeoloji vahidlərin, məhəlli və arxaik sözlərin işlənmə məqamları, semantik incəlikləri və bədii funksiyası aydınlaşdırılır. Q.Kazımovun «Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin «Dağılan tifaq» pyesinin frazeologiyası» məqaləsi yazıçının əsərindəki sabit söz birləşmələrinin dilçilik təhlilinə həsr olunmuşdur. Məlumdur ki, dramaturgiyada canlı danışıq dilinə üstünlük verildiyi üçün frazeoloji vahidlərin üslubi imkanları genişdir. Fikri emosional, yığcam və obrazlı ifadə etmək, surətlərin xarakterini incəliklərinə qədər səciyyələndirmək üçün xalq deyimlərinin çox mühüm əhəmiyyəti var. Q.Kazımovun dediyi kimi, bədii əsərdə canlı xalq dilinə məxsus ifadələrdən istifadə «həyati bir zərurətdir». 7
Məhz həmin zərurətə görə Ə.Haqverdiyev başqa əsərlərində olduğu kimi, «Dağılan tifaq» faciəsində zəngin frazeoloji materialdan istifadə etmişdir. Q.Kazımov onların hamısını elmi tədqiqata cəlb edərək, məna növlərini müəyyənləşdirmiş, işlənmə səbəblərini və yerinə görə semantik calarlarını aydınlaşdırmışdır. Əslində, «Dağılan tifaq»ın frazeologiyasının araşdırılması tədqiqatçıya yazıçının fərdi üslu- bunu, onun sənətkarlıq məziyyətlərini müəyyənləşdirmək üçün lazım olmuşdur. Bundan ötrü o, məsələnin xalis dilçilik tərəfini ön plana gətirərək, əsərdəki sinonim, omonim və antonim fraze- oloji vahidlərin quruluşu, tərkibi, yaranma üsulları, işlənmə yerləri haqqında elmi məlumat verib, pyesin dilindəki frazeoloji vahidlərin xalq danışıq dilindən gəldiyini və əsərin bədii keyfiyyətini yüksəldən amillərdən olduğunu əsaslandırmışdır. Q.Kazımov «Dağılan tifaq» faciəsinin leksik xüsusiyyətləri, frazeologiyası və üslubu ilə bağlı tədqiqatlarını «Ə.Haqverdiyevin dramaturgiya dili» mövzusunda namizədlik dissertasiyasında ümumiləşdirmişdir. O, əsərini 1967-ci ildə V.İ.Lenin adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunda «Ədəbiyyat və dilçilik» ixtisası üzrə İxtisaslaşdırılmış Şurada müdafiə edərək, filologiya elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almış, sonralar bu dissertasiyanın mətnini monoqrafiya kimi hazırlayıb, «Yazıçı və dil» kitabında çap etdirmişdir. İlk məqalələrindəki fikir və mülahizələri daha da cilalayan, dəqiqləşdirən müəllif kitabda Ə.Haqverdiyevi Azərbaycan milli ədəbi dilinin inkişafı və sabitləşməsi dövrünün ən görkəmli nümayəndəsi kimi təqdim edir. Ə.Haqverdiyevin yaşadığı dövr, məlum olduğu kimi, Azərbaycanın sosial-mədəni həyatının bütün sahələrində milli dirçəliş, ictimai tərəqqi dövrü kimi səciyyələndirilir. Ölkədə maarifçilik hərəkatının, siyasi azadlıq uğrunda ideya mübarizələrinin geniş vüsət alması dövlətə, dinə, dilə, millətə, elmə və mədəniyyətə baxışların müxtəlif formalarını - polifonizmini meydana gətirir. Q.Kazımov bu polifonizmi dövrün hakim metodoloji prinsiplərinə uyğun olaraq, «ziddiyyət və toqquşmalar» kimi mənalandırır və Ə.Haq- verdiyevi demokratik cəbhədə dayanan, «ədəbi dili milli zəmin 8
üzərində möhkəmləndirmək, sabitləşdirmək xətti yeridən» yazıçı kimi qiymətləndirir. «Ə.Haqverdiyev və ədəbi dil» mövzusu ilə bağlı tədqiqat obyektinin çox geniş olduğunu nəzərə alan müəllif öz mülahizələrini və nəzəri-filoloji qənaətlərini əsaslandırmaq üçün yazıçının konkret bir əsərinin – «Dağılan tifaq» faciəsinin dilini predmetləşdirir. Mövzuya belə yanaşma üsulu bir qədər lokal görünsə də, Q.Kazımovun araşdırmalarına məhdudluq gətirmir. Əksinə, tədqiqatçı bir əsərin timsalında problemin dərin qatlarına enərək, məzkur pyesin leksik, üslubi, semantik və frazeoloji xüsusiyyətlərinin əhatəli tədqiqinə nail olur. O, ədəbi dilin nəzəri problemlərinə Ə.Haqverdiyevin münasibəti, xüsusilə, XX əsrin 20-ci illərində elmi-ictimai və mədəni-siyasi mühitdə qızğın müzakirə və mübahisə predmetinə çevrilmiş dil məsələlərinin həllində konstruktiv fikirlərlə iştirakı, əməli fəaliyyəti – ölkəşünaslıq cəmiyyətində türkoloji yarımbölməyə rəhbərliyi, tarix-etnoqrafiya bölməsinə sədrliyi, N. Aşmarin, V.Tomaşevski, Y.Baybakov, V.İvanov, V.Sısoyev, V.Ryumin və başqa görkəmli alimlərlə yaxın əlaqə və əməkdaşlığına dair ətraflı elmi məlumat verməkdən başqa, yazıçının ədəbi dil və mətbuat dili haqqında mülahizələrinin təhlilinə də geniş yer ayırır. Əsərin «Yazıçı duyğusu və dilçi əməliyyatı» adlanan ikinci fəsli Q.Kazımovun ağır tədqiqatçı zəhmətinin, Sizif əməyinin məhsuludur. Bu fəsildə o, təkcə istedadlı dilçi yox, həm də mətnlə işləməyin ciddi məsuliyyətini dərk edən, bu işin əzablarına böyük sevgi ilə qatlaşan və söz sənətinin incəliklərini duyan həssas bir mətnşünas-alim kimi görünür. Xüsusilə «Ayın şahidliyi» hekayəsinin və «Dağılan tifaq» faciəsinin müxtəlif nəşrlərini tutuşdurmaqla onların nüsxə fərqlərinin müəyyənləşdirilməsi müəllifin tədqiqatçı ciddiliyindən xəbər verir. Şivə sözlərinin bədii mətndən çıxarılaraq ədəbi dil vahidləri ilə əvəzlənməsi, söz sırasının sintaktik normalara uyğunlaşdırılması, əvəzetmələr, əlavələr, ixtisarlarla bağlı Q.Kazımovun üzə çıxardığı zəngin faktlar Ə.Haqverdiyevin öz əsərlərinin dili üzərində necə işlədiyini, bütövlükdə onun sənətkar qayğılarını göz önünə gətirən elmi təfərrüatlardır. 9
Kitabda «Dağılan tifaq» əsərinin sintaksisinə dair deyilənlər də elmi tutumuna görə diqqəti çəkir. Məlumdur ki, XX əsrin əvvəllərində yaşayıb-fəaliyyət göstərmiş Azərbaycan dramaturqlarının, o cümlədən Ə.Haqverdi-yevin əsərlərinin cümlə quruluşu müasir ədəbi dildə olduğu kimi deyil; onların əsərlərində söz sırasının pozulması tez-tez müşahidə edilir. Məsələn, mübtəda, tamamlıq və zərflik xəbərdən, təyin təyin- lənəndən sonra işlənir. Bu, nə ilə bağlıdır? Sualın cavabı kitabda konkret və aydın verilir: «Bu, bir tərəfdən dövrlə, əsərlərin yarandığı ictimai və tarixi şəraitlə, ədəbi dilin inkişaf mərhələsi ilə şərtlənirsə, digər tərəfdən bədiilik prinsipləri ilə bağlı olub, surət dilinin fərdiləşdirilməsi, təbii və canlı nitq çaları yaratmaq meylindən irəli gəlmişdir».( Yazıçı və dil. APİ nəşri, Bakı, 1975, s.37 .)
Burada nitq dinamikliyi, fəaliyyəti şərtləndirən əsas amildir, cərəyan edən hadisələrin özü, «ən real həyatilikdir». ( T.Hacıyev. Yazıçı dili və ideya-bədii təhlil. «Maarif», Bakı, 1979, s.62 ) Yazıçı obrazların həm zahiri, həm də daxili aləmini ilk növbədə söz vasitəsilə canlandırır. Yüksək bədiilik çox zaman dramaturqu sintaksisin mövcud tələblərindən kənara çıxmağa sövq edir. Elə buna görə Q.Kazımov «Dağılan tifaq» faciəsinin dilindəki inversiyaların müəyyənləşdirilməsinə və izahına geniş yer ayıraraq, bu ifadə vasitəsinin həm replikalarda, həm də remarkalarda işlənmə üsullarını şərh edir; belə doğru qənaətə gəlir ki, yazıçının əsərlərindəki inversiya və qrammatik əlavələr xalq danışıq dilinin təbiiliyindən, dramaturqun realizmindən, bədii-dramatik üslubun tələblərindən mayalanır. «Yazıçı və dil» kitabının ikinci hissəsi Cəlil Məmmədquluzadənin sovet dövründə yazdığı felyetonlarının dilçilik təhlilinə həsr edilmişdir. Məlumdur ki, «Mola Nəsrəddin» jurnalının Bakıda çap olunduğu illər ölkənin ictimai-siyasi həyatında olduğu kimi, bədii-estetik fikirdə də bir sıra dəyişmələr – təbəddülat baş verir. Yeni siyasi-ideoloji iqlim o vaxtkı gənc şair və yazıçıların ovqatına uyğun gəlirdi. «Köhnə dünyanı kökündən uçurmaq, məzarlar, uçuqlar, xarabalar üzərində yeni dünya qurmaq həm hakim rəsmi ideologiya, həm də cavan 10
poeziya, dramaturgiya və nəsr üçün ümumi siyasi eyforiya, şərikli bədii-estetik pafos və təlim idi. Təzə nəsil hələ zamanla tam həmahəng orbitdə fırlanır, eyni bir marksçı metodologiya ilə hələ vahid, qapalı ideoloji dövriyyə təşkil edirdi». ( Yaşar Qarayev. Azərbaycan ədəbiyyatı: XIX və XX yüzillər. «Elm» nəş- riyyatı, Bakı, 2002, s.503 ) Bunun əksinə olaraq, Cəlil Məmmədquluzadə, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Hüseyn Cavid, Səməd Mənsur, Hacıkərim Sanılı kimi sənətkarlar yeni ideologiyanın mənəvi azadlıq, hüquqi-insani bərabərlik, beynəlmiləlçilik, təzə qurulacaq cənnət – kommunizm vədləri arxasındakı əsl həqiqəti – şovinist imperiya siyasətini həm ağıl, təfəkkür, həm də fəhmlə dərk edirdilər. Elə ona görə mövcud həyatda yalnız sevinc, nəşə və şadlıq görən tərənnümçülərdən fərqli olaraq, C.Məmmədquluzadə müdrik yazıçı-vətəndaş mövqeyində durub, tənqid və ifşaya üstünlük verir, bədii gülüşün hədəfinə cəmiyyətdə eybəcərlik yaradan sosial təzadları, ictimai yaraları çevirirdi. Nəşrə başladığı ilk zamanlarda olduğu kimi, «Mola Nəsrəddin» yenə də doğma xalqın, millətin sosial və siyasi tərəqqisi yolunda əlindən gələni əsirgəmir, bu işə açıq-aşkar əngəl törədən Şərq istibdadını, fanatizmi, mədəni geriliyi pisləməkdən yorulmurdu. Jurnalın çap olunduğu ilk illərdə çarizmin və Şərq despotizminin siyasi eybəcərliklərini özünəxas bədii-publisist sənətkarlıqla ifşa edən C.Məmmədquluzadə yeni dövrdə gülüşün təzə üsul və rənglərindən faydalanmaqla milli satiranı daha da əlvanlaşdırırdı. Yeni məzmun onun yaradıcılığına həm də yeni təsvir və ifadə vasitələri gətirirdi; ümumişlək söz- lər, şivə leksikası, arqotik ifadələr, atalar sözləri və məsəllər yazıçının felyetonlarında həqiqi satira vasitəsinə çevrilir, onun məcazlar sistemini zənginləşdirirdi. Elmi təhlilə həmin vasitələrin səciyyəvi xüsusiyyətlərini cəlb edən Q.Kazımov birinci fəsildə konkret olaraq ictimai-siyasi, ikinci fəsildə isə dini sözlərin və birləşmələrin bədii vəzifələrini aydınlaşdırır. «Padşah», «çinovnik», «müdir», «direktor», «hökumət», «idarə», «siyasət», «sülh», «müharibə», «mömin» və s. onlarca belə sözün felyetonlardakı işlənmə yerini və 11
semantik tutumunu göstərməklə yazıçının publisist sənətkarlığının, sözlə gülüş yaratmaq ustalığının şərhinə nail olur. «Felyeton dili»
əsərində
Q.Kazımov C.Məmmədquluzadənin satirik ifşa üsullarının təhlilinə xüsusi fəsil ayırır. O, satirik üslub üçün səciyyəvi olan eyham, kinayə kimi bədii ifadə vasitələrinin Mola Nəsrəddin felyetonlarındakı nümunələrindən, habelə yazıçının böyük məharətlə yaratdığı sükut manerindən, sözlərə məzəli şərh vermək üsulundan ətraflı söhbət açmaqla ədibin orijinal satira ustalığının sirlərinə baş vur- muş olur. C.Məmmədquluzadənin felyetonlarındakı mötərizəarası söz və ifadələrin satirik gücü kitabdakı «Mötərizələr» yarımbaşlığı
altında
ümumiləşdirilib.
Q.Kazımov C.Məmmədquluzadə gülüşünün daxili mahiyyətinin açılmasında, yazıçının tənqid və ifşa hədəflərinin aydın görünməsində bu cür söz və ifadələrin rolunu xırda detallarına qədər izah edir. Onun «Savad məktəbləri», «Müxbirlər», «Dəmir yol», «Şura mətbuatı» felyetonlarında işlənmiş mötərizələr üzərindəki müşahidələri ciddi elmi-nəzəri bir ümumiləşdirmə ilə nəticələnir və bu nəticələr dərin tədqiqata dayandığı üçün əsaslı görünür. Şərq despotizminə, köhnəliyə və mədəni geriliyə tuşlanmış satirik gülüş mötərizədə verilən söz, ifadə və cümlələr vasitəsilə daha da şiddətlənir. Tədqiqatçı bir qədər obrazlı şəkildə yazır: «Kinayəli təhkiyə yavaş-yavaş dartılan yaya bənzəyirsə, mötərizələr möhkəm gərilmiş yaydan qəflətən buraxılan oxa bənzəyir. Bu ox hədəfə daha sərrast dəyir və yaralı cəhəti daha qabarıq nəzərə çarpdırır». ( Q.Ş.Kazımov. Yazıçı və dil. s.214 ) Kitabda C.Məmmədquluzadə felyetonlarının struktur xüsusiyyətləri də yeni baxış bucağından təhlil edilir. Ədibin bədii-publisistik şərh üsulu, işlətdiyi təkrirlər, başlıqlar, başlanğıc və sonluqlar haqda deyilənlər tədqiqatçının bədii mətnə struktural mövqedən yanaşmaq, yazıçı fikrini və qayəsini əsərin quruluşunda görə bilmək bacarığından xəbər verir. Q.Kazımov Mirzə Cəlilin felyetonlarında müşahidə edilən anaforaların kinayə və tənqid, məsxərə və istehza məqsədilə işləndiyini, başlıqların bilavasitə ideyadan doğduğunu və bütün mətn boyu həmin 12
ideyanın estetik şərhinə xidmət etdiyini özünəməxsus elmi təmkinlə sübuta yetirir. Felyetonların başlanğıc və sonluqları, müqayisə və tipikləşdirmə üsulları haqqında deyilənlər isə C.Məmmədquluzadənin fərdi üslubu haqqında tamam yeni sözdür və buna görə də müəllifini sevdirə bilir. Bütün bu keyfiyyətlərinə görə «Yazıçı və dil» kitabı elmi ictimaiyyət tərəfindən maraqla qarşılanmış və mətbuatda yüksək qiymətləndirilmişdir. Görkəmli dilçi-alim Zərifə Budaqova yazırdı: «İki unudulmaz sənətkarın dil sahəsindəki xidmətlərinin bir sıra yeni cəhətləri ilə bizi tanış edən kitab… müvafiq ali məktəblərin tələbə və müəllimləri, gənc elmi işçilər üçün dəyərli vəsaitdir». ( Zərifə Budaqova. Yazıçı və dil. «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzeti, 25 sentyabr 1976 )
Q.Kazımov dilçiliyin müxtəlif sahələri ilə məşğul olan çoxpredmetli bir tədqiqatçı-alimdir. Onun müasir Azərbaycan dilinin sintaksisi, komizm nəzəriyyəsi, üslubiyyat, folklorşünaslıq və qrammatika məsələlərinə dair sanballı araşdırmaları vardır. Lakin Q.Kazımov dil tarixçisi kimi daha məşhurdur. Elmi fəaliy- yətinin ilk dövründə nisbətən yaxın tarixi keçmişə üz tutaraq, Ə.Haqverdiyev və C.Məmmədquluzadənin əsərləri əsasında milli dilin XX əsrin əvvəllərindəki durumunu öyrənən alim bir qədər sonra Azərbaycan dili tarixini yenidən dövrləşdirmiş, ayrı-ayrı dövrləri səciyyələndirən dil xüsusiyyətlərini göstərmişdir. O, Qazi Bürhanəddin, İmadəddin Nəsimi, Cahan şah Həqiqi, Şah İsmayıl Xətai, Məhəmməd Füzuli kimi sənətkarların yaradıcılığı haqqında elmi məqalələr yazaraq, Azərbaycan ədəbi dilinin inkişafında onların xidmətlərini müəyyənləşdirməyə çalışmışdır. Bu sahədə apardığı tədqiqatların başlıca nəticəsi isə belə olmuşdur:
Yüklə 3,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|