Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ


əgər, əgər  ki, hərçənd,  hərçənd   ki



Yüklə 3,71 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/59
tarix31.01.2017
ölçüsü3,71 Mb.
#7271
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   59

əgər, əgər  ki, hərçənd,  hərçənd   ki, 

madam   ki,   indi   ki,   bir   halda   ki  

sözlərini   bağlayıcı   yox, 

bağlayıcı   sözlər   hesab   edir.   Onun   apardığı   müqayisələr   və 

söykəndiyi   elmi   arqumentlər   mülahizələrinin   əsaslı   olduğuna 

inam yaradır.

Dərslikdə  budaq   cümlələrin   izahı   da   sistemli   verilir.   Elmi 

təsnifatı əvvəlcə bağlayıcı vasitələrə görə, yəni budaq cümlənin 

baş cümləyə necə bağlanmasına görə aparan alim bu cəhətdən 

tabeli   mürəkkəb   cümlənin   dörd   növünü   müəyyənləşdirir: 

asindetik, analitik, sintetik və analitik-sintetik. Bunların spesifik 

xüsusiyyətlərini göstərdikdən sonra isə o, budaq cümləni yerinə 

görə   təsnif   edir.   əvvəlcə   “baş   cümlə   +   budaq   cümlə”,   sonra 

“budaq   cümlə   +   baş   cümlə”   tipini   nəzərdən   keçirir,   nəhayət, 

mübtəda, xəbər, tamamlıq, təyin və zərflik budaq cümlələrinin 

qrammatik-sintaktik xarakteristikasını verir. Başqa tədqiqatçıların 

birtipli budaq cümlələr kimi təqdim etdiyi dərəcə, yer, kəmiyyət, 

məqsəd budaq cümlələrinin yeni tiplərini müəyyənləşdirir.

Dərsliyin   son   bölmələri   mətn   sintaksisi,   durğu   işarələri, 

45


özgə   nitqi   və   onun   verilməsi   üsullarına   həsr   olunmuşdur. 

Müəllifin orijinal elmi düşüncələrinin və araşdırmalarının nəticəsi 

kimi meydana gələn həmin bölmələrdə mətnin struktur-semantik 

xüsusiyyətləri, onun daxili vahidləri, qurulma texnikası, sintaktik 

bütövlərin   quruluşu,   sərhədləri,   məna   yükü,   komponentləri, 

onların məntiqi- sintaktik əlaqə üsulları barədə aydın və bitkin 

məlumat   verilir.   Bu   məlumat   təkcə   dilçilik   –   mətn   sintaksisi 

baxımından   deyil,   ədəbiyyatşünaslıq   –   mətnin   poetikası 

baxımından da ciddi maraq doğurur və çox əhəmiyyətli görünür. 

Kitabın   sonunda   Azərbaycan   yazısında   işlənən   durğu   işarələri 

barədə   müəllifin   söylədikləri   həm   nəzəri,   həm   də   praktik 

əhəmiyyət daşıyır.

Bütün   dərslik   boyu   irəli   sürülən   elmi-nəzəri   fikir   və 

mülahizələr   Azərbaycan   klassik   və   müasir   ədəbiyyatından   – 

C.Məmmədquluzadə,   M.Ə.Sabir,   Ə.Haqverdiyev,   M.S.Ordubadi, 

S.Vurğun,   S.Rüstəm,   R.Rza,   M.İbrahimov,   İ.Əfəndiyev,   F.Kə-

rimzadə, Y.Səmədoğlu, Ə.Əylisli və b. sənətkarların bədii əsərlə-

rindən, habelə şifahi xalq ədəbiyyatından seçilmiş nümunələrlə 

sübuta yetirilir. Dərsliyin quruluşu da elmidir. Müəllifin təhlil-şərh 

mədəniyyəti,   alim-dilçi   duyumu   xoş   təsir   bağışlayır.   Hər   bir 

böyük   bölmənin   sonunda   elmi   ədəbiyyatın,   istifadə   olunmuş 

mənbələrin göstərilməsi, habelə mövzuların daxilində “Məlumat 

üçün”   bölmələrinin,   yığcam   qeydlərin   verilməsi   kitabın   elmi-

informativ çəkisini daha da çoxaldır. 

Bütün   bu   keyfiyyətlərinə   görə     dərslik   elmi-pedaqoji 

ictimaiyyət   tərəfindən     böyük   rəğbətlə   qarşılanmış   və   sürətlə 

yayılaraq, az vaxtda üç dəfə nəşr olunmuşdur. 

***


Q.Kazımovun   elmi   tədqiqat   sahələrindən   biri   də 

Azərbaycan aşıq şerinin babası sayılan  Qurbaninin poetik irsinin 

toplanması,   tədqiqi   və   təhlilidir.     O,   aşığın   əsərlərini   toplayıb 

çapa hazırlamış,  həm doğma Azərbaycan, həm də rus dillərində 

geniş ön söz və qeydlərlə çap etdirmişdir. Aşığın həyat və yara-

dıcılığına   dair   10-dan   artıq   elmi-kütləvi   məqalənin   müəllifidir: 

«Aşıq Qurbani və məzarı»,  «Diri kəndi və Qurbani»,  «Qurbani 

46


ənənələri»,   «Qurbani   sənətkarlığı»,     «Qurbani»   təxəllüsü», 

«Qurbani və Xətai»  və s. 

Aşığın   həyat   və   yaradıcılığına   dair   araşdırmalarını 

Q.Kazımov   «Qurbani   və   poetikası»   (1996)     monoqrafiyasında 

ümumiləşdirmişdir.   O,   Qurbani   sənətinin   ideya-estetik,   bədii-

fəlsəfi qaynaqları, aşığın sələfləri haqqında   söhbət açmış,   bu 

sənətin inkişaf və təkmilləşməsində   onun xidmətlərini və möv-

qeyini     müəyyənləşdirməyə   çalışmışdır.   Aşıq   sənətinin   kökləri, 

qaynaqları   barədə düşünərkən   alimin onu ən qədim çağlarla, 

qam-şaman dövrü ilə bağlaması maraqlıdır.   Doğrudan, aşığın 

tarixi çox qədim zamanlarla bağlıdır.  Bəlkə də qam, şaman, ata, 

dədə,     varsaq,   ozan   ad-titulları   aşığın   varisləridir.     Aşıq   – 

söyləyən, deyən,   tanrı sözünü yerdəkilərə – insanlara çatdıran 

baş   qamın   adıdır.     O,   əlinə   qopuz-saz   götürənə   qədər 

peyğəmbərlik funksiyasını yerinə yetirmişdir.  Sivilizasiyanın son-

rakı mərhələsində müxtəlif   türk tayfaları içərisində ata, dədə, 

varsaq, ozan adlanaraq, tamam unudulmuş, islamda  təriqətlərin 

inkişafı dövründə  yenidən meydana gəlmişdir. 

Azərbaycan folklorşünaslarının ənənəvi fikirlərinə istinadən 

Q.Kazımov   aşıq   sənətinin   ozan   sənətindən   intişarı   barədə 

konsepsiyanın   tərəfdarı   kimi   çıxış   edir:   «VIII-IX   əsrlərdən 

müxtəlif təriqətlərin meydana çıxması, xüsusən sufilik ideyaları 

ozan sənətinin yeni keyfiyyətlər qazanmasına səbəb olur… Sufi-

lərin tapındığı «vəhdəti-vücud» fəlsəfəsini  təbliğ edən və özü də 

ilahi eşq uğrunda  fədaiyə çevrilən  ozan əvvəllər yerinə yetirdiyi 

vəzifələrin   bir   çoxundan   uzaqlaşmalı   olur.   Düşdüyü   mühitdəki 

fəlsəfi-irfani axınların  təsiri nəticəsində o, güclü şəkildə  təriqət 

yolu tutaraq, ilahi eşqin  aşiqi, «haqq aşiqi»  kimi çıxış edir və bu 

vaxtdan   etibarən   də   «aşıq»   ad-titulu   altında     gəzib   dolanır».

(

Q.Kazımov. «Qurbani və poetikası», Bakı, 1996, s.14



)

Bunları   Q.Kazımov   ona   görə   xatırladır   ki,     haqq   aşığı 

Qurbaninin bədii yaradıcılığının ideya-fəlsəfi qaynaqlarını, onun 

klassik   ədəbiyyatdan   bəhrələnmə   dərəcəsini     düzgün 

müəyyənləşdirsin.     Və   çəkinmədən   demək   olar   ki,   o   öz 

məqsədinə nail ola bilir. Kitabda Qurbaninin yaradıcılığı ilə Yunis 

Əmrə,   Mola   Qasım   Şirvanlı,   Qazi   Bürhanəddin,   İmadəddin 

Nəsimi,   Cahan   şah   Həqiqi   kimi   sənətkarların   yaradıcılığı 

47


arasındakı  tipoloji səsləşmələrin səbəbləri, bu səsləşmələrin eyni 

mənbədən – təsəvvüfçülükdən mayalanması  inandırıcı faktlar və 

paralellər əsasında  sübuta yetirilir. 

Monoqrafiyada   Qurbaninin   Şah   İsmayıl   Xətai   ilə 

münasibətləri barədə daha geniş məlumat verilir. Aşıq barədə 

söylənən   rəvayətləri,   onun   əldə   olan   şeirlərini,     «Qurbani» 

dastanının   müxtəlif   variantlarını     elmi   düşüncə   süzgəcindən 

keçirən tədqiqatçı onları tarixi faktlarla  müqayisə edib, bu el sə-

nətkarının kiçik bir ömürlüyünü   meydana qoymuş, Qurbaninin 

əsərlərinin   toplanması   və   nəşri   barədə   yığcam   və   konkret 

məlumat  vermişdir.  Müəllif 1920-ci illərdən üzü bəri  bu sahədə 

xeyirxah   işlər   görmüş   Salman   Mümtaz,   Hümmət   Əlizadə, 

Əhliman Axundov, Araz Dadaşzadə kimi  alimlərin zəhmətini qə-

dirşünaslıqla   yada   salır,   özünün   nəşr   etdirdiyi   kitabın   tərtib 

prinsipləri, mətnşünaslıq işləri barədə oxucunu məlumatlandırır, 

aşığın şeirlərinin qorunub saxlandığı cünglərin  yerini nişan verir, 

həmin   cünglərdəki  əsərlərin    köçürülmə   tarixini,   nüsxə  fərqini 

göstərir   və   hansı   nüsxənin   daha   etibarlı   olması   haqda 

mülahizələr yürüdür. O, Qurbani lirikasının məzmunca təsnifini 

verir, aşığın məhəbbət, gözəllik və təbiətin tərənnümünə   həsr 

olunmuş     «Bənövşə»,   «Sevinsin»,   «Qızların»,   «Ləblərin», 

«Vermərəm səni», «Nədəndi», «Dilbər»,   «Pəri»   kimi onlarca 

qoşma   və   gəraylısını   təhlil   edərək,   obrazların     real,   həyati 

məzmun daşıdığı barədə  konsepsiyanı möhkəmləndirir.

Qurbani   yaradıcılığına   dair   tədqiqatları     Q.Kazımova 

Azərbaycan   milli   ədəbi   dilinin  

  başlanğıc   dövrünü 

müəyyənləşdirmək  üçün imkan yaradır. Bu dövrü XVIII, yaxud 

XIX   əsrə   şamil   edən   alimlərdən   fərqli   olaraq,   o,   Azərbaycan 

ədəbi dilinin XVI əsrdən milliləşmə prosesi keçirməyə başladığını 

bildirir.   Bu prosesi şərtləndirən ictimai-siyasi və   ədəbi-mədəni 

amillər     sırasına   tədqiqatçı   ilk   növbədə   vahid   dövlətin 

yaranmasını, sosial-iqtisadi  və siyasi birliyin mövcudluğunu daxil 

edir.   Doğrudan   da,   Səfəvilər   dövründə   ünsiyyət   vasitəsi   kimi 

Azərbaycan   türk   dilinin   işlənmə   dairəsi   olduqca   genişlənir. 

Xalqın, demək olar, bütün təbəqələri: kəndli və şəhərli də, ziyalı 

və əmələ də,  məmur və dövlət xadimi də, divan işçisi və tacir 

də  Azərbaycan-türk dilində danışır.

48


Həmin prosesi qüvvətləndirən və sürətləndirən amillərdən 

biri də bədii ədəbiyyat, xüsusilə aşıq yaradıcılığının inkişafı olur. 

Məhz aşıq yaradıcılığı poeziyada heca vəzninin geniş yayılmasına 

qüvvətli təsir göstərir. Azərbaycan aşıqlarının babası xalq danışıq 

sözlərini   şerə   gətirməklə   bədii   üslubu   daha   da   sadələşdirir. 

Şübhəsiz,   belə   sözlər   içərisində   alınmalar,   arxaizmlər,   dia-

lektizmlər də var idi. Lakin onlar ümumişlək səciyyə daşıyır və 

Qurbani   dövründə   xalqın   əksər   təbəqələri   tərəfindən   başa 

düşülürdü.

Kitabda milliləşməni təsdiq edən xüsusi dil amili kimi leksik 

və morfoloji vahidlərin  təhlili ön plana çəkiilir. 

Diqqəti   çəkən   məsələlərdən   biri   də     budur   ki,   millilik 

Qurbani  dilinin təkcə leksik və qrammatik  qatlarında deyil, həm 

də     obrazlılıq   vasitələrində,   məcazlar   sistemində     izlənilir. 

Sözlərin   çoxmənalılığı,   ümumişlək   leksikanın   böyük   üstünlüyü, 

cinas qafiyələr, incə və zərif yumor, epitetlər, mübaliğələr, meta-

foralar,   frazeoloji   vahidlər,   atalar   sözləri   və   məsəllər,   hətta 

intonasiya, ritm,  ölçü, ahəngdarlıq kimi  xalis forma elementləri 

də   Qurbani   poeziyasının   millilik   keyfiyyətləri   kimi 

predmetləşdirilir və izah edilir. 

Bütün   bu   keyfiyyətlər   tanınmış   dilşünas   alim   Qəzənfər 

Kazımovu həm də məsuliyyətli bir folklor-aşıq şeri tədqiqatçısı 

saymağa əsas verir. Onun «Qurbani və poetikası» kitabı   XV- 

XVI   əsrlərdə   yaşamış   Azərbaycan   aşığının   –   böyük   el 

sənətkarının həyat və yaradıcılığından bəhs edən  ilk, lakin san-

ballı  bir monoqrafiyadır. O, gələcəkdə də Azərbaycan milli ədəbi 

dilinin təşəkkül dövrünü  və aşıq şerinin problemlərini  öyrənən 

tədqiqatçılar üçün istinad yeri, etibarlı elmi mənbə olacaqdır. 

***

Qəzənfər   Kazımov   elmi   fəaliyyətini   tədris-pedaqoji   işlə, 



müəllimliklə   vəhdətdə   davam   etdirən,   filoloji   fikrin   yeni 

qənaətlərini auditoriyalarda tə-    ləbələrə çatdıran yorulmaz bir 

müəllim – ziyalıdır. İki il orta məktəbdə, qırx ildən artıq ali təhsil 

ocaqlarında müəllim, dosent, professor, fakültə dekanı, kafedra 

müdiri vəzifələrində çalışan bu müdrik, təvazökar insan doğma 

49


Azərbaycan   dilinin   yalnız   tədqiqatçısı   yox,   həm   də   böyük 

təbliğatçısı və təəssübkeşidir.

Əsas ünsiyyət vasitəsi kimi ana dilinin bütün gözəlliklərini 

xalqa   duydurmaq,   sevdirmək,   onun   ictimai-siyasi   statusunu 

yüksəltmək,   bu   işi   gələcəkdə   vicdanla   yerinə   yetirəcək 

vətəndaşlar   yetişdirmək!   Onun   alim-pedaqoq   amalının   başlıca 

məzmunu   budur   və   Qəzənfər   müəllim   həmin   amala   çatmaq 

üçün, demək olar, əlindən gələni  etmişdir: mühazirə oxumuş, 

seminar aparmış, proqram tərtib etmiş, dərslik yazmış, xüsusi 

seminarlar üçün tədris vəsaiti hazırlamışdır. 

Q.Kazımovun   pedaqoji   fikir   və   mülahizələrinin   bir   qismi 

Azərbaycan   dili   fənninin   ali   məktəblərdə   tədrisi   problemi   ilə 

bağlıdır.   Alim   bu   işin   keyfiyyətinin   yüksəldilməsində   xüsusi 

seminar   məşğələlərini   əhəmiyyətli   sayır:   «Xüsusi   seminar 

məşğələləri   nəzəriyyə   ilə   praktikanın   birləşdiyi   nöqtədir.   Məş-

ğələlər   nəzəri   biliyi   dərinləşdirmək   və   möhkəmləndirmək 

məqsədi   daşıyır,   elmi-nəzəri   fikirləri   təcrübi   yolla   yoxlamağa 

imkan verir. Tələbələr bu prosesdə elmi tədqiqat üçün lazım olan 

material   və   avadanlıqla   tanış   olur,   onları   öyrənir…   Xüsusi 

seminar məşğələlərinin düzgün elmi əsaslarla, pedaqoji tələb və 

prinsiplərə uyğun şəkildə aparılması tələbələrin ayrı-ayrı konkret 

problemlərlə   əlaqədar   biliyini   artırır,   bacarıq   və   vərdişlərini, 

mühakimə   qabiliyyətini   inkişaf   etdirir,   elmi   və   ictimai-siyasi 

dünyagörüşünün  formalaşmasında   mühüm   rol   oynayır». 

(

Qəzənfər Kazımov. Dil, tarix, poeziya, 2005, s.571



)

Lakin   xüsusi   seminar   məşğələlərinin   əhəmiyyəti 

deyilənlərlə   məhdudlaşmır.   Belə   məşğələlər   həmçinin 

Azərbaycan dilinə dair biliklərin daha yaxşı mənimsənilməsi üçün 

stimul   yaradır.   Q.Kazımov   yazır:   «Seminar   məşğələləri   dilçilik 

elminin bu və ya digər sahəsinə dair mühüm bir problemin də-

rindən   və   hərtərəfli   təhlili   üzərində   qurulur.   Eyni   zamanda 

burada   əsas   məqsəd   tələbələrin   fərdi   nitq   və   mühakimə 

qabiliyyətini, onların müstəqil fikir söyləmə və tədqiqatçılıq vər-

dişlərini inkişaf etdirməkdir. Odur ki xüsusi seminarların keyfiy-

yətli və müasir tələblərə müvafiq təşkili – hazırlıqlı mütəxəssis 

kadrların yetişdirilməsi işinə ciddi köməkdir».

Hər hansı fənnin tədrisində uğurları təmin edən şərtlərdən 

50


biri   həmin   fənnin   mündəricəsini   şərh   edən   proqramdır.   Yaxşı 

tərtib   olunmuş   proqram   fənni   tədris   edən   müəllim   üçün   son 

məqsədə   aparan   işıqlı   yoldur.   Proqram   nə   qədər   əhatəli   və 

sistemli qurulsa, aid olduğu sahələrdə bir o qədər çox fayda ve-

rər. Buna görə Q.Kazımov da dilçiliyə dair proqramların tərtibinə 

vacib işlərdən biri kimi baxır. Hələ 1970-ci ildə yazdığı «Dilçilik 

proqramları»   adlı   resenziyasında   APİ-nin   Dilçilik   kafedrasında 

hazırlanmış   müxtəlif   fənn   proqramlarının   elmi   məziyyətləri   və 

çatışmazlıqları haqqında söhbət açan gənc müəllim sonralar özü 

də müəyyən proqramların hazırlanmasında ya müəllif, ya elmi 

redaktor, ya da məsləhətçi kimi yaxından iştirak edir; Pedaqoji 

İnstitutların   filologiya   fakültələri   üçün   «Azərbaycan   dilindən 

praktik məşğələlər» (1973), «Komizmin dil vasitələri və komizm 

üsulları»   (1983),   «Müasir   Azərbaycan   ədəbi   dili»   (1988)   və 

s.proqramlarını hazırlayıb çap etdirir. 1990-cı illərdə respublikada 

həyata keçirilən təhsil islahatları bir sıra yeni vəzifələr irəli sürür, 

başqa fənlərlə yanaşı, Azərbaycan dilinin də yeni məzmunu ha-

zırlanır   və  Q.Kazımov   bu   proqramın   işlənməsində   müəllif   kimi 

iştirak edir.

Q.Kazımov   orta   məktəb   və   universitetlər   üçün 

«Azərbaycan dili» dərsliklərinin hazırlanmasında ardıcıl şəkildə, 

həm  də fəal iştirak edən  pedaqoqdur.  Bu işin   mahiyyətini  və 

məsuliyyətini   dərindən   bilən   alim   yazır:   «Orta   məktəb   üçün 

dərslik tərtibi zərgər işidir. Yüzlərcə sözdən, ifadədən, cümlədən, 

çalışma formasından biri seçilir. Ən mürəkkəb qaydalar ən sadə 

misallarla   izah   edilir.   Bu   hal   müəllifdən   müdriklik   tələb   edir. 

Dionisin   verdiyi   tərif   iki   min   ildən   artıqdır   ki,   hökm   sürür, 

cümlənin müasir təriflərinin əsasında durur. Şagird üçün dərslik 

hazırlamaq   monoqrafiya   yazmaqdan   çətin   və   mürəkkəbdir». 

(

Qəzənfər Kazımov. Dil, tarix, poeziya, s.575.



)

  «Monoqrafiya   yazmaqdan   çətin   və   mürəkkəb   iş»   olan 

dərslik yazmaqdan Q.Kazımov zövq alır. O, 1977-ci ildə təlim rus 

dilində olan məktəblərin 2-ci sinfi üçün «Azərbaycan dili» dərsliyi 

hazırlamış, 1983-cü ildən ümumtəhsil məktəblərinin 7-8 sinifləri 

üçün   «Azərbaycan   dili»   dərsliyinin   həmmüəllifi   (akademik 

M.Şirəliyev və professor M.Hüseynzadə ilə) olmuşdur. 1930-cu 

illərdən məktəblilərin istifadəsində olan bu dərslik Q.Kazımovun 

51


ağır zəhməti sayəsində xeyli yeniləşdirilmişdir; bütün mövzular 

və çalışmalar sistemi təzədən qurulmuş, ilk dəfə olaraq sintaktik 

təhlil   qaydaları   və   bu   qaydaların   asan   mənimsənilməsi   üçün 

sxemlər, şagirdlərin dünyagörüşünü inkişaf etdirmək məqsədilə 

Mahmud   Kaşgari   və   Mirzə   Kazım   bəyin   həyat   və   yaradıcılığı 

haqqında   qısa   məlumat,   habelə   milli   mədəniyyət   tarixinə   dair 

illüstrasiya və çalışmalar  verilmişdir.

VII-VIII siniflər üçün «Azərbaycan dili» dərsliyi XX əsrin 

90-cı illərində yeni məzmunda təzədən yazılarkən, Q.Kazımov da 

onun həmmüəllifi olmuşdur. Bu dəfə o, dərsliyi professor Yusif 

Seyidovla yazmış və kitab 1994-cü ildə «Türk dili» adı ilə çapdan 

çıxmışdır. 2002-ci ildə V-XI siniflər üçün yeni «Azərbaycan dili» 

proqramı hazırlanmış, ana dilinin tədrisinə verilən saatların miq-

darı   artırılmışdır.   Əvvəlki   illərdə   VII-VIII   siniflərdə   öyrədilən 

sintaksis mövzuları indi VIII-IX siniflərin proqramına keçirilmiş-

dir.   Buna   müvafiq   olaraq   Q.Kazımov   dosent   Faiq   Şahbazlı   ilə 

birlikdə   orta   məktəblərin   VIII-IX   sinifləri   üçün   yeni   dərslik 

hazırlamış, bu dərslik 2003-cü ildə «Təhsil» nəşriyyatında çap 

edilmişdir.

Azərbaycan dili  proqramları yenidən işləndiyi  və bir  sıra 

dəyişikliklər   edildiyi   üçün   dərslik   də   yenidən   işlənmiş   və 

proqramın tələblərinə uyğunlaşdırılmışdır.  Proqramda cüttərkibli 

və təktərkibli cümlələr, cümlə üzvlərinin xüsusiləşməsi, yaramçıq 

cümlələr,   mürəkkəb   quruluşlu   (qarışıq   tipli)   tabeli   mürəkkəb 

cümlə   mövzuları   özünə   yer   almadığından   onlar   dərslikdən   də 

çıxarılmış, sadə cümlənin növləri şəxsə görə təsnif edilmişdir. Bir 

sıra   mövzuların   yeri   dəyişdirilmiş,   «Vasitəsiz   və   vasitəli   nitq» 

«Mürəkkəb   cümlə»   mövzusundan   sonra   verilmişdir.   Rabitəli 

nitqin inkişaf etdirilməsinə diqqətlə yanaşan müəlliflər şagirdlərin 

imla, ifadə və inşa yazmağı öyrənmələri üçün maraqlı mətnlər və 

çalışmalar vermişlər.

Üslubiyyat   məsələləri   ilə   yanaşı,   şagirdlərin   üslublar 

haqqında   lazımi   məlumat   almaları   və   əməli   yazıları   öyrətmək 

məqsədilə   xüsusi   çalışmalar   tərtib   edilmişdir.   Hər   sinfə   aid 

mövzunun əvvəlində və sonunda təkrar üçün  nəzərdə tutulan 

çalışma, sual və tapşırıqlar yenidən işlənmiş, zənginləşdirilmişdir. 

Nəzəri müddəaları sübut  etmək  üçün  verilən  nümunələr   daha 

52


çox  Azərbaycan ədəbiyyatının  yeni nəslinin   –  60-cılar  adlanan 

şair   və   yazıçıların   əsərlərindən   seçilmiş,   nəticədə   müasir 

Azərbaycan dilinin sintaktik quruluşu haqqında dolğun təsəvvür 

yaradılmışdır.

2005-ci   ildə   Q.Kazımovun   orta   məktəbin   VIII   və   IX 

siniflərinin hər biri üçün «Azərbaycan dili» dərsliyi çap olunur. Bu 

dərsliklər 2003-cü ildə çapdan çıxmış «Azərbaycan dili» əsasında 

hazırlansa   da,   bir   sıra   yeni   fikir   və   mülahizələrlə 

zənginləşdirilmişdir. O, VIII sinif üçün dərsliyi dosent Faiq Şah-

bazlı ilə, IX sinif üçün dərsliyi isə tək yazmışdır. Digər dərslikləri 

kimi, bu kitabların da elmi-pedaqoji keyfiyyətləri – onların əxlaqi-

didaktik, psixoloji, fizioloji, gigiyenik tələb və prinsiplər əsasında 

hazarlanması göstərir ki, Qəzənfər Kazımov dərslik yazmaq işinə 

həmişə   son   dərəcə   məsuliyyətlə   yanaşan,   onun   qayğı   və 

problemləri ilə yaşayan böyük alim-pedaqoqdur. Belə yaşantı bu 

gün də onun içindən boylanıb yeni yaradıcılıq üfüqlərinə çağırır…

***

Bütün bunlar aydın şəkildə göstərir ki, zəngin elmi-filoloji 



irsi   olan   professor   Qəzənfər   Kazımov   Azərbaycan   dilçiliyi 

tarixində   mühüm   və   şərəfli   yer   tutan   görkəmli   alimdir,   Onun 

çoxcildlik   «Seçilmiş   əsərləri»nə   daxil   olan   monoqrafik 

tədqiqatları, dərslik, dərs vəsaiti, məqalə, resenziya və rəylərinin 

bir qismi dünən (XX əsrdə), bir qismi bu gün (XXI əsrdə) qələmə 

alınmışdır.     Lakin   bütövlükdə   bu   əsərlərin   əksəriyyəti   gələcək 

soraqlıdır. Məhz bu keyfiyyət yüz illər bundan sonra da onların 

həm dilçilik tarixinin faktı, hadisəsi,   həm də yeni tədqiqatların 

metodoloji özülü, istinad yeri kimi yaşayacağına ümid verir.

Zaman ƏSGƏRLİ,

filologiya elmləri doktoru.

Mart, 2008

53


I  HİSSƏ

Ə.HAQVERDİYEVİN DRAMATURGİYA 

DİLİ

(«Dağılan tifaq» pyesi əsasında)

Elmi redaktoru: 

Prof.Ə.M.DƏMİRÇİZADƏ

«Ə.Haqverdiyevin   dram   əsərləri 

çoxdur.   Demokrat   yazıçı,   yaradıcılığının 

əvvəlindən   dildə   xəlqilik   prinsiplərinə 

əsaslanmış və axıra qədər bu prinsiplərə 

sadiq qalmışdır. Ona görə də milli  ədəbi 

dilimizin möhkəm zəmin üzərində düzgün 

xətt   ilə   inkişaf   etdirilməsi   və 

zənginləşdirilməsi   sahəsində   ədibin 

xidmətlərini   aydın   təsəvvür   etmək,   bədii 

dilinin və üslubunun bir sıra fərdi cəhətləri 

ilə tanış olmaq üçün konkret bir əsərin - 

"Dağılan   tifaq"ın   leksik,   üslubi-semantik, 

frazeoloji   və   üslubi   qrammatik   təhlili   ilə 

kifayətlənmişik.   "Dağılan   tifaq"   dərin 

mənalı   və   qüdrətli   ictimai   bir   dram" 

(M.Rəfili)   olub,   təkcə   Ə.Haqverdiyev 

yaradıcılığında   deyil,   ümumiyyətlə, 

Azərbaycan   ədəbiyyatında   ən   yaxşı   əsər-

lərdəndir».

«Yazıçı və dil» kitabından, s.3

54


I  FƏSİL

Ə.HAQVERDİYEV VƏ ƏDƏBİ DİLİMİZ 

DEMOKRATİK CƏBHƏDƏN

Görkəmli söz ustaları dilin inkişaf qanunlarını düzgün başa 

düşərək, dil mədəniyyətinin yaxşılaşdırılması sahəsində misilsiz 

xidmət   göstərmişlər.   Xalq   tərəfindən   yaradılmış   və   ümumxalq 

dilinə,   milli   dilə   keçmək   hüququ   qazanmış   hər   bir   həyati, 

səciyyəvi   və   tipik   dil   vahidini   ilk   dəfə   söz   sənətkarları   seçib 

götürmüş,   yaradıcılıqla   inkişaf   etdirərək,   öz   bədii   əsərlərini 

cilalamış, ədəbi dili yeni vasitələr hesabına zənginləşdirmişlər.

Milli ədəbi dilimizin sürətli inkişafı  dövrünün görkəmli nü-

mayəndəsi   olan   Əbdürrəhim   bəy   Haqverdiyev   (1870-1933) 

yüksək və qüdrətli bir sənətkar olub, xalq həyatının mühüm bir 

mərhələsini   öz   ölməz   əsərlərində   əbədiləşdirmişdir. 

Ə.Haqverdiyevin yaradıcılığa başladığı 90-cı illər və yaradıcılığını 

davam   etdirdiyi   yeni   əsrin   ilk   rübü   ictimai   həyatın   bütün 

sahələrində tarixdə görünməmiş dərəcədə yüksək toqquşma və 

ziddiyyətlərin   meydana   çıxdığı   bir   dövr   idi.   Ziddiyyət   və 

toqquşmalar  ədəbi  dil  məsələləri ətrafında  daha  güclü idi.  Zi-

yalıların   bir   qismi   panislamizm,   pantürkizm   mövqeyində 

dayanaraq   Azərbaycan   ədəbi   dilini,   ərəb,   fars,   türk   sözləri   ilə 

zənginləşdirməyi   təbliğ   edirdilər.   Bunların   əksinə   olaraq, 

N.Vəzirov, N.Nərimanov, C.Məmmədquluzadə və başqaları kimi, 

Ə.Haqverdiyev də yaradıcılığının ilk günlərindən əsərlərini xalq 

dilinə,   canlı   danışıq   dilinə   son   dərəcə   yaxın   bir   şəkildə   yazır, 

ədəbi dili milli zəmin üzərində möhkəmləndirmək, sabitləşdirmək 

xətti yeridirdi. İlk yaradıcılıq nümunələrindən başlayaraq orijinal 

bir   yol   tutan   ədib   xalq   dilinin   gözəlliyini,   təbiilik,   şirinlik   və 

ifadəlilik   kimi   keyfiyyətlərini   ədəbiyyata   gətirməklə 

M.F.Axundovun başlamış olduğu böyük işi inamla, ustalıqla da-

vam   etdirirdi.   Ə.Haqverdiyevdə   bu   yolun   doğruluğuna   böyük 

inam və qətiyyət var idi. Uzunmüddətli yaradıcılıq yolu keçmiş 

görkəmli sənətkarın dram və nəsr əsərlərinin zəngin dil materialı 

55


bunu   daha   aydın   göstərir.   Ə.Haqverdiyev   bu  yolu,   bu   üslubu 

təkmilləşdirmək və inkişaf etdirmək uğrunda məktub, məqalə və 

çıxışları ilə ardıcıl mübarizə aparmışdır. Faktlar göstərir ki, gənc 

ədib seçdiyi bu yolu qorumaq üçün müasiri olan bir sıra məşhur 

ziyalılarla   birlikdə   gərgin   ideya   mübarizəsi   aparmalı   olmuşdur. 

«Dağılan   tifaq»   pyesi   1899-cu   ildə   Peterburqda   ayrıca   kitab 

halında   nəşr   olunduqdan   az   sonra   «Tərcüman»   qəzeti   əsər 

haqqında   qısa   məlumat   verərək   yazırdı:   «Komediya   Azərbay-

canın köylü şivəsində yazılmışdır. Mühərrir daha ədəbi və daha 

gözəl bir lisan qullana bilərdi».

1

 Yəqin ki, burada «daha ədəbi və 



1

 "



, 28 

 1899-   ,  8.

Тяръцман гязети феврал

ъу ил №


       2

 

   



 1898-  


 ("

",   47)  . .

Бир аз яввял йяни

ъи илдя Тяръцман №

С М Гянизадянин 

"Мяк


-

 

"  



 

  "


тубати Шейдабяй Ширвани адлы ясяринин Мцяллимляр 

 



ифтихары щиссяси щаггын  

 

  .



да йаздыьы гейдлярдя И Гаспринскинин 

 

 



 

 

 



бу идейасы даща айдын ифадя олунмуш

:   "


дур

Мяъидбяй 

 

бярадяримизин эю



 

 

 



 

 

 



зял йазы йаздыьы вя охуйаъагларын щал вя 

идракы  


 

 

ны билдийи защир олмуш



дур


 

 

 

Лакин ясярини вилайят шивяси 



 

олан Азярбайъа  



 

ни иля йазма





  

 

 

йыб саир тцрклярин истифадяси дяхи 



 

 

 

 

 

эюздилиб цмуми олан лцьят вя ял



 

фаз гуллан



 

 

 

мыш ися даща эюзял 

олурду (

 

 -  . .).   



 "

курсив мянимдир Г К Бу щалда Мяк

"  



 



тубат ы Крым Газан вя 

 



 

 

" (



.:  . .

с вилайятляр дяхи хошланыб охурларды Бах Х Г Мям

. "

мядов Сул-



 

 

 (



   

)", 


 

.,

тан Мяъид Гянизадя щяйат вя йарадыъылыьы намизядлик дис  



, 1961, 

. 105). 


 

 



 

 

Бакы



сящ

Бурадан эюрцндцйц кими Гаспрински йалныз ос-

 

 

 



манлы ядяби дилини де

-



 

 

 



 

йил тцрк татар халглары цчцн цмуми ядяби 

 

 

дил нязярдя ту



.

турду


3

 

.  .



 

 

 



  , 

 

Проф Я Шярифин гейдляриндян мялум олур ки мцяллим Сидги 



 

Сяфяров Петер

  –  

 

 



 

 

бурга хейриййя ъямиййятинин сядри Вяли хана 



 

  «


йаздыьы мяктуба Тяр

»

  «



 

»  


 

 

ъцман ын Даьылан тифаг вя онун дили 



 

щаггында мя

 

 

 



.  

луматыны да ялавя етмишдир Сид  

ги хейриййя 

 

 



 

 

 



 

ъямиййятинин азярбайъанъа гязет няшри цчцн иъазя ал

 

масыны ха-



 

.    


  .

 

 



 

 

щиш едирди



Полковник С Вяли хан бу барядя Гурбаняли 

 

Шярифова йаз



 

дыьы мяк


  (

 

 



,  

тубда Язиз Шярифин фикринъя мяктуб 

 

  .


ъямиййятин катиби Я Щагверди

 

 



 

)

йевин яли иля йазылмышдыр  



.

 

 



 

Я Щагвердийевин Гаспринскинин сюзляриня мцнасибя

   

тини дя гейд 



 

,  .



 



 

етмиш даща доьрусу Я Щагвердийев йери эялмишкян Вяли ханла 

мяслящят

   


   

 

 



ляшиб юз фикрини дя мяктуба ялавя етмишдир Мяктубун 

  .

ясли Я Шя



 

 

рифин шяхси ар



 

 

 



 

хивиндя олдуьу цчцн биз

 «

онун Рождение 



56

daha  gözəl  bir lisan»  dedikdə, başqa  dillərin söz  və ifadələri, 

tərkibləri ilə dolu, təmtəraqlı bir dil nəzərdə tutulurdu. Qəzetin 

naşiri     Qasprinski   Rusiyada   yaşayan   müsəlman   xalqları   üçün 

ümumi   ədəbi   dil   yaratmaq

2

  ideyasını   irəli   sürürdü   ki,   bu   da 



demokratik   ruhlu   yazıçıların   məsləkinə   zidd   idi.   Ona   görə   də 

Haqverdiyev   yuxarıdakı   sözləri   kəskin   etirazla   qarşılamış, 

Qasprinskinin səhv etdiyini, məsələni düzgün başa düşmədiyini 

göstərmişdir.   Peterburqda   təşkil   edilmiş   müsəlman   xeyriyyə 

cəmiyyətinin sədri Sultan Vəli xan Naxçıvana – Q.Şərifova gön-

dərdiyi   məktubda   Ə.Haqverdiyevin   «Tərcüman»ın   həmin 

qeydlərinə   münasibətini   belə   təsvir   edir:   «Ə   pokazal   pisğmo 

uvajaemoqo Sidqi

3

 Abdurraqim beku Axverdovu. Proçitav slova, 



napisannıe  po povodu eqo kniqi, on otvetil: Pustğ   Qasprinskiy 

pişet, çto xoçet, a ə, vo-pervıx napisal svoö  pğesu vovse ne na 

krestğənskom (köylü) əzıke, a na prostom (sadə) əzıke i ehe, esli 

napisano   daje   na   krestğənskom   əzıke,   znaçit,   tak   i   nado   bılo 

napisatğ, potomu çto mı pişem dlə temnıx (avam) lödey, uçenıe 

je lödi v pouçeniəx ne nujdaötsə». Deməli, ədib hələ o zaman 

«köylü   şivəsi»   ilə   «sadə   danışıq   dili»nə   ciddi   fərq   qoymuş, 

Qasprinskinin   iradlarını   əsassız   hesab   etmişdir.   «Əgər   köylü 

şivəsində   yazılmışsa,   deməli,     belə   də   yazmaq   lazım   imiş»   - 

sözləri ədibin prinsipiallığını, bir qrup savadlı adamları deyil, ge-

niş kütləni, avam camaatı nəzərdə tutduğunu göstərir. Prof. Əziz 

Şərifin   qeyd   etdiyi   kimi,   bu   sözlərdən  o   da   aydın   olur   ki, 

Azərbaycan ədəbi dilinin saflığı uğrunda daha çox 1905-ci il inqi-

labından sonra kəskinləşən mübarizə və mübahisələr hələ keçən 

əsrin 90-cı illərindən başlanmışdı.

Ə.Haqverdiyev xalq dilini gözəl bilir, zidd cəbhələrin, mət-

buatın   zərərli   təsir   və   meyillərinə   baxmayaraq,   öz   əsərlərini 

geniş xalq kütləsinin dilindən süzülüb gələn söz və ifadələr, ana 

dilinin zəngin təbii imkanları əsasında yaradırdı.

 

Молла Насрад



»

дина   ясяриндя  

 

 

 



:

ки русъа ситаты вермяли олдуг Бах  



 

Азиз Шариф Рожде



 

 

ние Молла Насраддина, 



, 1968, 

.224-225.

Баки

сящ


2

3

57



Ə.Haqverdiyev yaradıcılığa demokrat yazıçı kimi başlamış, 

bütün   məsələlərin   həllində   xalqı,   onun   mənafeyini   əsas 

götürmüşdür.   Bu,   çoxcəhətli   fəaliyyətə   malik   olan   unudulmaz 

ədibin   ən   üstün   cəhəti   idi   və   onun   sonrakı   bütün 

müvəffəqiyyətləri də bununla əlaqədardır. Odur ki   gənc ədibin 

dil məsələsində xəlqi mövqeyi təbii idi və o hələ yaradıcılığının ilk 

illərindən   M.F.Axundovun   ədəbi   dil   sahəsindəki   işinin 

davametdiricilərindən biri kimi tanınmağa başlamışdı. Yaradıcılı-

ğının ikinci dövründə

4

  Ə.Haqverdiyevi Azərbaycan dilini osmanlı 



dilinin pozuq bir şivəsi hesab edənlərə və onu hər cür yersiz alın-

malarla korlamağa çalışanlara qarşı  mübarizənin ön cəbhəsində 

görürük. Bu dövrdə o, «Molla Nəsrəddin» jurnalında çap etdirdiyi 

gözəl nəsr əsərləri ilə bir sıra qəzet və jurnalların eklektik dilinə 

qarşı ciddi mübarizə aparmış, Azərbaycan dilinin zəngin və təbii 

ifadə


 vasitələrini   belə   mətbuatın   «qatış-bulaş» 

(C.Məmmədquluzadə) dilinə qarşı qoymuşdur. Onun dil sahəsində 

əsas prinsipi bir idi: canlı xalq dilinin ruhunu saxlamaq, geniş xalq 

kütləsinin işlətdiyi və başa düşdüyü bir dildə yazmaq.

O heç vaxt öz yazılarını mövcud mətbuatın dilinə uyğunlaş-

dırmağa  çalışmamış,   əksinə,   mətbuat   dilini   öz   üslubuna 

uyğunlaşdırmağa   cəhd   etmişdir.   Ədibin   orijinal   bədii   dili   və 

üslubu var idi. Bu üslubun başlıca cəhəti, dediyimiz kimi, canlı 

dilə son dərəcə yaxınlıq idi. Bu cəhət güclü olduğundan, hətta 

bəzən,  C.Məmmədquluzadə  kimi, onun da əsərlərində sadəlik, 

«adilik»,   müəyyən   mənada   şivəçilik   özünü   göstərirdi.   Bunun 

nəticəsidir ki, bəzi mütərəqqi ziyalılar da Ə.Haqverdiyevi düzgün 

başa   düşməyərək,   onun   bədii   dilindən   narazı   qaldıqlarını 

4

 



.

 

 



 

 

Я Щагвердийев



щаггында

йазылмыш


ясярлярдя

онун 


 

йарадыъылыьынын II  дюврц

 

 

  –   1905-



 

нцн мцхтялиф иллярдян

ъи ил 

(



 

бах Сечилмиш ясярляри I 



, 1956;  .

ъилд Бакы

А За


 

манов тяряфиндян 

 

), 1906-


 ( .

,  .


йазылмыш мцгяддимя

ъы К Мяммядов Я Щаг

,

вердийев Бакы  



1955,  

.   136)  

  1907-

 

  (



 

.  


сящ

вя

ъи илдян Яли Султанлы Азярбайъан 



 

 



, 1964, 

.244) 


драматурэийасынын инкишафы тарихиндян Бакы

сящ


баш-

лан


 

дыьы эюс


.  

,  


 

 

 



тярилмишдир Яслиндя бурада ъидди бир сярщяд 

 

 



 

мцяййянляшдирмяк чятиндир вя тяд

 

 

гигатчыларын щяряси бир 



 

 

.



ъящяти ясас эютцрмцшдцр

58


bildirmişlər. Hər sətrində xalq dilinin ruhu duyulan «Şeyx Şəban» 

hekayəsi çap olunandan az sonra Seyid Hüseyn yazırdı: «Haq-

verdiyevin   «Şeyx   Şəban»ında…   boylə   cümlələrə   təsadüf   edil-

məkdədir: «Şeyx Şəban cəld durub, dəstəmaz alıb, iki istəkan 

çay   içib   qalxardı   ayağa.   Övrəti   isə   ondan   tez   durub,   onun 

başmaqlarını   cütləyib,   əbasını,   ya   kürkünü   çiyninə   salıb, 

darvazayadək ötürüb qayıdardı otağa». Boylə bir tərzi-təhrir ola 

bilir ki, on yıl bundan əvvəl caiz görülsün, hazırda bu məqbul 

deyildir. Mürəkkəb cümlələrin iki, nəhayət, üçdən artıq olmasına 

cəvaz verilməyir. Halbuki yuxarıdakı iki cümlənin birincisi dörd, 

ikincisi beş cümlədən mürəkkəbdir. Ədati-vəslə də ətf siqəsindən 

ibarət olub qalmışdır. Hələ «çay içib qalxardı ayağa», «darva-

zayadək ötürüb qayıdardı otağa» kimi cümlələrin türk (Azərbay-

can  –  Q.K.)  dili və  yazısı qaydalarına  uymadığını  iddia  etmək 

olur».

5

Yazıçı   S.Hüseynin   bu   dediklərindən   bir   cümlədə   həqiqət 



vardır:   «Ədati-vəslə   də   ətf   siğəsindən   ibarət   olub   qalmışdır». 

Doğrudur,   Ə.Haqverdiyev   ardıcıl   gələn   iki   cümlədə  

–ıb 

şəkilçisindən   düzgün   istifadə   etməmiş   və   bu   şəkilçini   çox 



təkrarlamışdır, lakin bunu da danışıq dilinin təsiri ilə izah etmək 

olar.  S.Hüseynin  digər   dəlilləri özünü   o  qədər  də doğrultmur. 

Ə.Haqverdiyevdən   gətirilən   misallar   mürəkkəb   deyil,   həmcins 

üzvlü   cümlələrdir   və   ardıcıl   hadisələrin   təsviri   zamanı   belə 

cümlələrin   işlədilməsi   indi   də   məqbuldur;   «çay   içib   qalxardı 

ayağa» tipli cümlələrin ədəbi dil qaydalarına uymadığını söylə-

məkdə ədib   qismən   haqlıdır.  Buradakı  söz  sırasının   pozulması 

canlı   dilin   əsas   xüsusiyyətlərindəndir.   Halbuki   söz   sırası 

pozulmuşsa   da,   hətta   burada   bəzi   şivə   xüsusiyyətləri   özünü 

göstərirsə   də,   belə   cümlələr,   üç-dörd   dilin   qarışığından   ibarət 

olub,   heç   kəsin   başa   düşmədiyi   qəzet   sütunlarını   doldurmuş 

yazılarda işlənən cümlələrdən müqayisəedilməz dərəcədə üstün 

və   əhəmiyyətli   idi.   S.Hüseyn   xatirələrinin   birində 

Ə.Haqverdiyevin bu tənqiddən razı qaldığını bildirir, ancaq fakt 

budur ki, Ə.Haqverdiyev dil ilə daha çox bağlı olan hissəsini ver-

diyimiz bu tənqidi «uşaqcasına yazılmış» bir tənqid hesab etmiş 

5

                  . «



 

». «


 

», 1915,   64.

К а з ы м о ь л у Шейх Шябан Ачыг сюз

59



və   4   yanvar   1916-cı   il   tarixli   məktubunda   öz   bacısı   oğluna 

yazmışdı: «Tənqidin başlanğıcında sərf-nəhvdən bir balaca dərs 

verilir. Qeyd edilir ki, mən mükəmməl dildə yazmamışam, yəni 

heç   kəsin   anlamadığı   dildə   yazmışam.   Halbuki   qəzetlərin 

sütunları tənqidçinin göstərdiyi dildə dolmuşdur ki, heç kəs başa 

düşmür. Mənsə bunu heç vaxt etmərəm».

6

Ə.Haqverdiyev bu  sözlərlə  öz  dili,  öz  üslubu  ilə  mövcud 



mətbuatın dili arasındakı böyük səddi göstərirdi. Bütün bunlar 

təsadüfi deyildi və məsləkdaşı Mirzə Cəlil kimi, onu da həmişə 

məqsəd, məslək və dil məsələləri düşündürürdü. Odur ki bu iki 

sənətkar   1906-cı   ildə   bir   dost   kimi   görüşərkən   söhbətləri   də 

ancaq bu barədə olmuşdur: «Mirzə ilə bahəm əyləşib söhbətə 

məşğul   olduq.   Jurnalın   («Molla   Nəsrəddin»   nəzərdə   tutulur   – 

Q.K.) məqsədi, məsləki, dili haqqında çox danışıqlar oldu».

7

Heç şübhəsiz, Azərbaycanda sovet hakimiyyətinə qədərki 



dövrdə   yazıçının   sağlam   ədəbi   dil   uğrunda   mübarizəsini   əks 

etdirən məqalə və çıxışları olmuşdur. Lakin bunların mətni hələlik 

əldə   edilmədiyi   üçün   onun   bu   dövrə   aid   işini,   əsasən,   bədii 

əsərlərinin dili – əməli fəaliyyəti ilə təyin edə bilirik.

Sovet   hakimiyyətinin   ilk   illərindən   başlayaraq,   bütün 

sahələrdə   olduğu   kimi,   mədəniyyət   məsələlərində   də   böyük 

yeniliklər olur: Azərbaycan ədəbi dili rəsmi dövlət dilinə çevrilir: 

ədəbi   dilin   problem   məsələlərinin   müzakirəsi   üçün   qurultaylar, 

konfranslar,   müşavirələr   çağırılır,   dil   sahəsində   ciddi   yaradıcılıq 

işləri aparılır; ölkənin qabaqcıl ziyalıları maarif və mədəniyyətin 

inkişafı uğrunda mübarizəyə cəlb olunurlar.

Yad dillərin mənfi təsirinə qarşı mübarizə apardığı otuz ilə 

qədər  bir  dövr ərzində o, ədəbi dilin inkişafına və yüksəlişinə 

mane olan əsas nöqsanları görə bilmişdi. İndi sovet dövründə 

ədəbi dil məsələsi əvvəlki illərdən fərqli olaraq, yazıçının özünün 

dediyi kimi, «yomiyyə bir məsələ» şəklində ortaya çıxdıqda o, 

6

 

.:  



.  

 

 



 

,  


.  

  23/4491   (

Бах Азярб ССР ЕА ялйазмалары фонду инв №

Русъа 


   

 

  .



).

йазылмыш бу мяктубун тяръцмяси К Мяммядовундур

7

  .                     . 



 

 

 



,

Я Щ а г в е р д и й е в Молла Нясряддин щаггында хатиратым  

«

» 

Щцъум мяъмуя , 1933,   1-2, 



.31.

си



сящ

60


böyük enerji ilə işə başlayır; bir tərəfdən, yeni əsərlərində ədəbi 

dil normalarına daha çox riayət etməyə çalışır, əvvəlki əsərlərinin 

yeni   nəşrlərinin   dili   üzərində   təzədən   işləyir,   digər   tərəfdən, 

pedaqoji və ictimai fəaliyyəti ilə əlaqədar olaraq, dil haqqında 

nəzəri biliyini daha da dərinləşdirir, ədəbi dilə, onun mübahisə 

və   müzakirəyə   səbəb   olan   məsələlərinə   dair   fikir   söyləyir, 

məqalələr yazır.


Yüklə 3,71 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   59




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin