Azərbaycan respublikasi daxiLİ İŞLƏr naziRLİYİ polis akademiyasi kafedra
Yüklə 0,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
18 münasibətlərinin yaranması mərhələsində tərəflərin iradəsi prosesi təzahür etmir. İradə hüquq münasibətlərinin həyata keçirilməsi və icrası mərhələsində ifadə olunur. Hüquq münasibətləri konkret şəxslər arasında mövcud olan qarşılıqlı münasibətlərdir. İstənilən hüquq münasibəti iki subyekt arasında yaranır. Demək olar ki, hüquq münasibətinin subyektlərini həmişə konkret olaraq müəyyən etmək mümkündür. Hüquq və vəzifələr hüquq münasibətlərinin subyektlərini qarşılıqlı surətdə bir-biri ilə bağlayır və əlaqələndirir. Hüquq münasibətləri həyata keçirilərkən dövlətin məcburetmə qüvvəsi ilə təmin olunur. Bu onun ən əsas xüsusiyyətlərindən biridir. İctimai münasibətlərin digər növləri hüquq münasibətinə xas olan bu xüsusiyyətə malik deyillər. Ancaq bütün hüquq münasibətləri dövlət məcburetməsi ilə təmin olunmur. Məsələn, hüquq pozuntularından əmələ gələn münasibətləri dövlət mühafizə etmir. Beləliklə, göstərilən hüquq münasibətlərinin xüsusiyyətləri hüquq münasibətlərini digər münasibətlərdən fərqləndirməyə imkan verir. Açıqladığımız kimi hüquq münasibətlərinin yaranması üçün müəyyən şərtlər lazımdır. Bu şərtlər olmadan hüquq münasibətləri yarana bilməz. Bu şərtlər hüquq normaları, hüquqi faktlar və hüquq subyektivliyidir. Hüquq subyektivliyi dedikdə tərəflərin hüquq və fəaliyyət qabiliyyəti başa düşülür. Yalnız bu üç şərt olduqda hüquq münasibətləri yaranır və fəaliyyət göstərir. Göstərdiyimiz əlamətlər nəticəsində hüquq münasibətlərinin ictimai münasibətlərin xüsusi növü olduğu müəyyənləşdirilir. 19 Sual 3. Hüquq münasibətlərinin tərkibi. Bütün mürəkkəb ictimai hadisələrdə olduğu kimi, hüquq münasibətlərinin də müəyyən tərkibi, quruluşu və tərkib hissələri vardır ki, onların ünsürləri hüquq münasibətlərinin ümumi anlayışını əmələ gətirir. Hüquq münasibətlərinin tərkib ünsürlərinə hüququn subyektləri, onların subyektiv hüquq və vəzifələri, habelə hüquq münasibətlərinin subyektləri daxildir. İctimai münasibətlərin bir forması olmaqla hüquq münasibətləri iştirakçıları olmadan təsəvvür edilə bilməz, çünki hüquq münasibətləri şeylər arasında deyil, hüquq və vəzifələrin daşıyıcısı olan subyektlər arasında əmələ gəlir. Hüquq münasibətlərinin subyektləri (tərəfləri) - qarşılıqlı hüquqlara və vəzifələrə malik hüquq münasibətinin iştirakçılarıdır. Əksər vaxt tərəflər iki olur: alqı-satqıda satıcı və alıcı, istintaqda müstəntiq və şahid və s. Lakin çoxtərəfli münasibətlər də mövcuddur. Məsələn; hər bir vətəndaş özünün konstitusion hüquqlarına görə bütün yerdə qalan subyektlərlə, o cümlədən dövlətlə hüquq münasibətində olur. Öz tərkibinə görə hüquq münasibətlərinin subyektləri fərdi və kollektiv növlərə bölünə bilərlər. Fərdi subyektlərə dövlətin vətəndaşları, xarici vətəndaşlar, vətəndaşlığı olmayan şəxslər və ikili vətəndaşlığa malik şəxslər aid edilir. Kollektiv subyektlər sırasında dövlət-ərazi quruluşları (dövlətlər, federasiya subyektləri, rayonlar və digər ərazi vahidləri, seçki dairələri), onların əhalisi, habelə təşkilatları (dövlət orqanları, ictimai birliklər, müəssisələr, kommersiya strukturları və s.) qeyd etmək olar. Bu və ya digər subyektin hüquq münasibətinin iştirakçısı olması onun hüquqsubyektliliyi, yəni hüququn subyekti olmaq imkanı ilə müəyyənləşir. Hüquqsubyektliliy müəyyən şəxsin özəl xüsusiyyətidir, siyasi-hüquqi vəziyyətidir və özündə üç elementi birləşdirir. 1) hüquq qabiliyyəti subyektiv hüquqlara və hüquqi vəzifələrə malik olmaq qabiliyyəti; 2) fəaliyyət qabiliyyəti öz fəaliyyəti ilə hüquq və vəzifələri əldə etmək, həyata keçirmək qabiliyyəti; |