16
Etilsellyuloza
Etilsellyuloza – [C
6
H
7
O
2
(OH)
3-x
(OC
2
H
5
)
x
]
n
oq yoki sarg’ish rangli kukun holidagi
polimer, tarkibida 44,0 - 50 % etoksil (- OC
2
H
5
) gruppa bo’ladi; efirlanish darajasi 2,20 –
2,60.) Bu efir, asosan, ishqor bilan ishlov berilgan selluloza mahsulotlariga etilxlorid
( C
2
H
5
Cl ) yoki dietilsulfat (C
2
H
5
)
2
SO
4
ta’sir ettirib olinadi. Hosil bo’lgan efirlarning
fizik-kimyoviy xossalari reaksiya sharoitiga bog’liq bo’ladi. Shunga qarab suv, quyosh
nurlari ta’sirlariga chidamli yumshoq va qattiq etilselluloza olinadi.
Etilselluloza organik erituvchilarda yaxshi eriydi, u termoplastik materialdir.
Etilselluloza ko’pgina plastifikatorlar bilan yaxshi aralashadi va hossalarini past
temperaturalarda ham yo’qotmaydi. Shuning uchun undan plastmassalar, qoplama
materiallar (lak-bo’yoq mahsulotlari) olinadi.
Nitrosellyulozalar
Nitrosellyuloza – sellyulozaning nitrat kislata bilan hosil qilgan murakkab efiri
bo’lib ko’pincha tashqi ko’rinishidan ko’proq sellulozaga o’xshaydi. U oq yoki sarg’ish
rangli, hidsiz, og’ir tolali moddadir. U sellyulozaning texnikada katta ahamiyatga ega
bo’lgan efirlaridan biridir. Nitrosellyuloza yuqori molekulyar brikma bo’lib, uning
kimyoviy tarkibi [ C
6
H
7
O
2
(OH)
3-x
(ONO
2
)
x
]
n
formulaga to’g’ri keladi. Formuladagi x -
efirlanish darajasi (nitrogruppaning o’rtacha soni) , n – polimerlanish darajasi. U atseton,
etil spirit, etilatsetat kabi organik erituvchilarda yaxshi eriydi. U mexanik xossalari va suv
shimmasligi
jihatidan
sellulozaning
boshqa
efirlaridan
ancha
ustun
turadi.
Nitrosellulozaning asosiy kamchiligi yonuvchanligidir. Uning yana bir muhim xususiyati
yuqori azot tutgan holda yuqori eruvchanlikni nomoyon qiladi[9-10]
Nitrosellulozalar etirifikatsiya darajasi bo’yicha bir jinsli hisoblanmaydi.
Nitroguruh va qolgan gaidroksil guruhlar makromolekula zvenosida bir-xil
taqsimlanmagan. Rentgenografik izlanishlar shuni ko’rsatadiki, nitrosellulozalar uchun
tartiblangan qisimlar miqdori 20 – 30 % ni tashkil etadi va bu ko’rsatkich etirifikatsiya
darajasi ortishi bilan ortib boradi
Texnik nitrosellyuloza 90 tagacha fraksiya tutadi, polimerlanish darajasi 50 dan
1800 tagacha. Uning molekulyar massasi 40 000 mingdan 50 000 gacha o’zgarishi
mumkin. Yana shuningdek nitroselluloza individual modda sifatida mavjud emas, u
polimer gomologlar aralashmasidan tashkil topadi.
|