Lizing-agror sohada ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni takomillashtirish uslubi
Lizing turlari va ularning tavsifi
Yüklə 0,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.3. Lizing turlari va ularning tavsifi Zamonaviy bozor iqtisodiyotida lizing xizmatlarining ilmiy asoslangan tasniflanishi shu shakllar bilan har birining vazifasi va muhim tafovutlarni hamda ularning o`rnini to`g`ri tushunishga yordam beradi. O`zbekiston Respublikasining 1999-yil “Lizing to`g`risida” gi qonunda lizingning 2 turi: moliyaviy va operativ turlari belgilangan. Jahon amaliyoti va mavjud tasniflarga ko`ra lizing turlari ko`p bo`lib, ular quyidagilar: 1. Moliyaviy lizing, ya`ni mulk qiymati to`liq to`lanadigan lizing mulki, shu bilan tavsiflanadiki, lizing oluvchiga foydalanish uchun mulk beriladigan muddat davomiyligiga ko`ra lizing beruvchi mulk qiymatining butun yok ko`p qismi eksplutatsiya va amortizatsiya muddati yaqinlashadi. Bunda lizing beruvchi va lizing to`lovlari orqali mulkning butun qiymatini o`ziga qaytaradi va bitimdan tegishli foyda oladi. Bu lizingning eng ko`p tarqalgan turidir. 2. To`liq qoplanmaydigan lizing odatda tezkor hisoblanadi, chunki lizing 32 beruvchining lizing mulkini olishi va saqlashi bilan bog`liq sarflari qoidaga ko`ra to`liq qoplanmaydi. Bu lizing moliyaviy lizingdan shunday farqlanadiki, bunda sotib olish huquqi bo`lmaydi va lizing to`lovlari lizing beruvchining barcha sarflarini qoplamaydi. 3. Lizing operatsiyasi o`tkaziladigan bozor shu`basiga bog`liq holda lizing bitimlariga ichki lizing turi mavjud bo`lib, bunda bitimda bitta mamlakat bo`ladi. 4. Xalqaro tashqi lizingda esa lizing beruvchi va lizing oluvchi turli mamlakatlarda bo`ladi, ya`ni mulkni sotuvchi boshqa mamlakatda bo`lib, boshqa davlat rezidenti bo`lishi mumkin. Lizinga berilayotgan uskunaga xizmat ko`rsatish, lizing oluvchi zimmasida bo`ladi. Bunday holda uskunaga xizmat ko`rsatish bo`yicha chiqimlar lizing to`lovlariga qo`shiladi. Bunday lizing moliyaviy lizing uchun xos. 5.To`liq lizing uskunaga ko`rsatish shart bo`lgan texnikaviy xizmat ko`tsatish, sug`urtalash va lizing beruvchining boshqa operatsiyalari inobatga olinadi. 6. Lizing munosabatlari tavsifiga bog`liq holda lizing bitimlari qaytarma va aralash bo`ladi. Qaytarma lizing- bu tobora keng qo`llanilayotgan lizingning bir shakli bo`lib, korxona uskunaga ega bo`lgan holda, asosiy ishlab chiqarish faoliyati uchun mablag` yetmay qolganda foydalanadi. Shuning uchun korxona lizing kompaniyasini topadi va unga o`z mulkini sotadi, kompaniya esa o`z navbatida esa shu korxonaga lizing beradi. 7. Aralash lizing- o`z tarkibida moliyaviy va operativ lizing unsurlariga ega bo`lgan lizing shartnomasining turi. Aralash lizingdan foydalanish sharoitlarida lizing beruvchi muayyan sotuvchidan lizing oluvchi ko`rsatmasi bilan mulkni xususiyga oladi va lizing oluvchiga lizing predmeti sifatida beriladi. 8. Lizing mulkni moliyalashda qatnashuvchilarga bog`liq holda bo`linma lizing yoki qo`shimcha mablag` jalb etiladigan lizing, yoki lizing beruvchi qisman moliyalaydigan lizing bo`lib, bu lizingning eng murakkab turi, chunki u ko`p yo`nalishdagi moliyalash bilan bog`liq, odatda unda murakkab ko`p kapital 33 talab etadigan ko`p loyihalarni amalga oshirish uchun foydalaniladi. Lizing beruvchi uskunani sotib olar ekan o`z mablag`idan butun qiymatini emas, balki uning bir qisminin to`lashligi lizingning bu turini o`ziga xos tomoni hisoblanadi.Qolgan miqdorni u bir yoki bir necha kreditordan qarzga oladi. Bunda lizing kompaniyasi barcha soliq imtiyozlarini foydalanishda davom etadi, bular ijaraga olinayotgan mulk to`liq qiymatidan kelib chiqib hisoblanadi. 9. Ommaviy lizing- boshqa xil va tur lizinglardan hu bilan farqlanadiki, lizing beruvchi sifatida bir guruh (aksiyadorlar) ta`sis etadi va ishonchli vakil tayinlaydi, keyinchalik lizing munosabatlarini amalga oshirish bo`yicha barcha zarur operatsiyalar olib boradi. 10.Lizing mulkining yangilanishi muddatiga bog`liq holda yangilanadigan lizing da ijarachi bo`yicha uskuna vaqti-vaqti bilan yangi, xuddi shu turdagi ancha takomillashgan namuna bilan almashtirilib turishi ko`zda tutiladi. 11. Revolver lizing yoki uskuna tadrijiy almashtiriladigan lizing, bunda lizing oluvchidan uning texnologik xususiyatiga ko`ra muntazam ravishda turli uskunalar talab etiladi.Bunday hollarda lizing shartnomasi shartlariga muvofiq lizing oluvchi muayyan muddat o`tguncha ijaradagi mulkni lizing boshqa obyektga almashtirish huquqiga ega bo`ladi. Lizing munosabatlari ishtirokchilarining tarkibidan (subyektlardan) kelib chiqib quyidagilarni farqlaydilar: Bevosita lizing - an’anaviy uch taraflama bitim (mol yetkazib beruvchi- lizingga beruvchi-lizingga oluvchi) yoki yirik murakkab bitimlarda ishtirokchilar soni uchtadan ko’p bo’lgan ko’p taraflama bitim, bunda lizing kompaniyasi lizing bo’yicha tijorat banki yoxud boshqa moliyaviy-kredit institutlari yoxud yirik lizing bitimlarini moliyalashtirish uchun o’z kapitalini birlashtirgan shunga o’xshash lizing kompaniyalari bilan birgalikda chiqadi. Demak, bevosita lizing, bunda mol-mulkni taqdim etish bevosita lizingga beruvchi orqali amalga oshiriladi va quyidagi 1.3.1-chizma orqali tahlil qilishimiz mumkin. |