Pedagogika fakulteti pedagogika kafedrasyy

7-nji mowzuk. Educationokary bilim ulgamynyň tipologiki we klassifikasiýa ölçegleri we okuw jaýlarynyň abraýy.
Meýilnama:
1. educationokary bilim ulgamynyň taryhy ösüşine görä.
2. Hünärmenlik, saýlama ýörelgeleri, okuwçylaryň düzümi, bilim görnüşiniň artykmaçlygy boýunça tipologiki ölçegler.
3. Bilimiň däp bolan we däp bolmadyk görnüşleri

Educationokary bilim - dürli ýokary okuw mekdeplerinde ýokary hünärli hünärmenleri taýýarlamak. Educationokary bilim, ýokary bilim edaralary tarapyndan ylmy we teoretiki bilimleri bermek we milli ykdysadyýetiň, ylymyň we medeniýetiň dürli ugurlarynda ýokary hünärli hünärmen bolmak isleýänlere we degişli talaplary ýerine ýetirenlere ýörite hünärleri döretmek arkaly amala aşyrylýar.

Higherokary bilim döwründe talyba ýokary bilim berilýär. Higherokary bilim düşünjesi, belli bir hünär boýunça hünärmeniň ýüzbe-ýüz bolýan teoretiki we amaly meselelerini garaşsyz çözmäge mümkinçilik berýän derejedäki bilimleriň we başarnyklaryň toplumyny aňladýar.
Educationokary bilimiň uzyn taryhy bar, ilkinji gezek Gadymy Gündogaryň ýurtlarynda ýüze çykypdyr. Müsür, Wawilon we Hytaý ýaly ýurtlarda birnäçe müň ýyl ozal ýokary bilim ulgamy döräpdi. Orta mekdeplerde talyplar alymlaryň tebigatyň we jemgyýetiň ösüş kanunlary, döwleti dolandyrmagyň usullary baradaky eserlerini öwrendiler. Platon (miladydan öňki 428-348), Aristotel (miladydan öňki 384-322) ýaly akyldarlar her bir adamyň beden we akyl mümkinçilikleriniň 3 derejeli bilimde doly ýüze çykýandygyna esaslanýarlar. Şonuň üçin Gresiýa we Gadymy Rim erkin adamlaryň we begleriň çagalary üçin üçünji - ýokary bilimiň zerurdygyny ykrar etdiler. Gadymy ýokary bilimde pelsepe, filologiýa, aýdym-saz, ritorika, lukmançylyk we matematika öwrenilmegine aýratyn üns berilýär.

Musulman Gündogarynyň köp ýurtlarynda bolşy ýaly, medreselerde Türküstanda başlangyç ýokary bilim berildi. Medreseler, adamzat taryhynda Musulman Galkynyşy diýlip atlandyrylýan sahnanyň döremeginde aýgytly rol oýnady. XI-XII asyrlarda häzirki zaman manysynda ýokary bilim ulgamynyň ilkinji görnüşleri Günbatar ýurtlarynda peýda bolup başlady. Galkynyş döwründe matematika, mehanika, astronomiýa, nawigasiýa we lukmançylyk ýaly ugurlarda uly ylmy açyşlar ýokary bilimiň mazmunynyň çuňlaşmagyna we giňelmegine sebäp boldy. Educationokary bilim ylymyň, tehnologiýanyň, medeniýetiň we sungatyň ösüşine görä ösdi.

Häzirki manyda ýokary bilim Özbegistanyň ýerli ýaşaýjylaryna 1918-nji ýylyň 12-nji maýynda Daşkentde döredilen Halk lukmançylyk mekdebinde Merkezi Aziýanyň Jadist hereketini esaslandyryjy Munawwarkoriniň ýolbaşçylygynda berildi. Sowet döwründe ýokary bilim ulgamy birneme giňelse-de, ýerli ilatdan ýokary bilimli işgärleri taýýarlamak ileri tutulýan ugur däldi.
Özbegistan garaşsyzlyk alandan soň ýokary bilim çalt ösüp başlady. Özbegistan Respublikasynyň "Bilim barada" (1997) kanunyna görä, ýokary bilim orta hünär ýa-da hünär bilimine esaslanýar we iki basgançakly - bakalawr we magistr derejesini alýar. Milli kadrlary taýýarlamak maksatnamasynyň durmuşa geçirilmeginiň belli bir döwrüne çenli ýokary bilim hem on bir ýyllyk umumy orta bilim esasynda amala aşyrylýar. Ynam azatlygy ulanylýan Özbegistan Respublikasynda dünýewi ýokary okuw jaýlary bilen birlikde dini ýokary okuw jaýlary hem bar. Özbegistanda ýokary bilim döwletiň gözegçiliginde. Uniwersitetiň ýokary bilimi ýurtda ileri tutulýan statusa eýe. Bu hünärmenlere dünýä derejesindäki teoretiki bilimleri we amaly okuwlary almaga mümkinçilik berýär.
Educationokary bilim resmi döwlet resminamalary esasynda amala aşyrylýar. Döwlet bilim standartlary, okuw meýilnamalary bu meselede aýgytly ähmiýete eýe. Hökmany we islege bagly dersler, ýöriteleşdirilen kurslar, okuw tertibi, mukdary, wagty, teoretiki we amaly bilimiň arasyndaky gatnaşygy, teoretiki okuw, bilim we önümçilik tejribesi, reýting döwri, dynç alyş, bakalawr derejesini gutarmak işi, magistrlik dissertasiýasynyň gorag döwri esasylary. pedagogiki resminamada - okuw meýilnamasynda kesgitlenendir. Okuw meýilnamasynda öwrenilen dersler gumanitar we sosial-ykdysady, matematiki we tebigy-ylmy, umumy hünärmen, ýöriteleşdirilen dersler we goşmaça bilim görnüşleri ýaly bölümlere bölünýär. Okuw meýilnamasyndaky dersleriň hökmany, ýörite, islege bagly we goşmaça görnüşlerde geçirilmegi göz öňünde tutulýar. Okuwçylara önümçilikden aýrylmazdan ýokary bilim bermek, hat alyşma görnüşi (Daşarky bilim) arkaly amala aşyrylýar. Özbegistan Respublikasynyň ýokary bilim ulgamynda birnäçe hünär boýunça hünärmenler taýýarlanýar. Gündelik ýokary bilimde okamak kurs ulgamynda amala aşyrylýar: okuwçy ähli okuw sapaklaryna gatnaşmalydyr. Daşarky ýokary bilimde ders-bilim ulgamy girizildi. Şoňa laýyklykda okuwçy diňe ekzamen wagtynda sapaklara gelmäge borçly. Daşarky ýokary bilim synag synaglary, her okuw jaýynyň mümkinçiliklerine baglylykda ýylda iki gezekden köp bolmaly däldir. Az wagtlyk ýokary bilimiň möhleti, doly okuwda degişli hünärden ýarym ýyl ýa-da bir ýyl uzak dowam edýär.
"Educationokary bilim" adalgasy bilen ykdysadyýet, ylym, tehnologiýa we medeniýet ugurlarynda işjeň işleýän ýokary hünärli hünärmenleri taýýarlamak, iş wagtynda ylym, medeniýet we tehnologiýa täzeliklerini ulanýarlar we üstünde işleýänlerinde teoretiki we amaly meseleleri çözýärler. düşündim.
Higherokary bilimiň esasy maksady, döwrüň talaplaryny kanagatlandyryp biljek ýokary bilimli, ökde, ýokary bilimli hünärmeniň talaplaryny kanagatlandyrmak üçin respublikanyň ylym, medeniýet, ykdysadyýet we jemgyýetçilik ugurlaryny ösdürmekdir. Goşant goşýan, özbaşdak pikirlenýän we ýokary ruhy taýdan ýokary hünärmenleri taýýarlamak.
Educationokary okuw jaýlary
Educationokary okuw jaýlarynyň kanuny statusy bar. Respublikamyzdaky ýokary okuw jaýlarynyň aşakdaky görnüşleri bar:
• uniwersitet - ýokary bilim maksatnamasynyň durmuşa geçirilmeginde, öwrenýän ugurlaryndaky talyplara giňişleýin bilim bermäge ýa-da okuwlaryny soň dowam etdirmäge üns berilýär;
• akademiýa - ýokary bilim maksatnamasy durmuşa geçirilende ýokary bilim bermekden başga-da, okuwlaryny dowam etdirmek üçin olary belli bir ugura taýýarlaýar;
• institut - ähli ýokary okuw jaýlary ýaly ýokary bilim programmasyny amala aşyrýar, bilim bir tarapa berilýär.

• 
  Kanun ýokary bilim almak üçin döwlete degişli däl guramalary döretmäge rugsat berýär. Bu edara, diňe döwlet degişli tertipde attestasiýa geçenden soň akkreditasiýa beren ýagdaýynda okatmaga haklydyr.
  
• 
  Özbegistan Respublikasynyň Ministrler Kabineti tarapyndan tassyklanan we Döwlet Synag Merkezi tarapyndan kabul edilen pedagogiki işgärleri we bilim edaralaryny kepillendirmek Düzgünnamasyna esaslanýan ýokary okuw jaýlarynyň döwlet ýa-da hususydygyna garamazdan şahadatnama. ýokary okuw jaýlarynyň professor-mugallymlar topary şahadatnama aldy. Attestasiýanyň netijelerine görä islendik ýokary okuw mekdebi döwlet akkreditasiýasyndan mahrum edilip bilner.
  
• 
  Daşarky iş - indiki (häzirki we häzirki) attestasiýa çenli saýlanan ugurda (hünär) boýunça ýokary bilim meýilnamasyna laýyklykda ýokary okuw mekdebiniň bilim prosedurasyny garaşsyz öwrenmek.
  
• 
  Distansion bilim, esasy işiň päsgelçiliksiz bilim edarasyndan uzakda bilim programmasynda bar bolan bilimleri almakdyr. Döwrebap maglumat tehnologiýalaryny we telekommunikasiýa tehniki serişdelerini ulanmak arkaly amala aşyrylýar.
  
• 
  Gündelik bilim boýunça hünärmenleri taýýarlamagyň ugurlarynyň sanawy Özbegistan Respublikasynyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenýär.
  
• 
  Higherokary bilimiň maksatlary we wezipeleri
  
• 
  Higherokary bilimiň esasy maksady, döwrüň talaplaryny kanagatlandyryp biljek ýokary bilimli, ökde, ýokary bilimli hünärmeniň talaplaryny kanagatlandyrmak üçin respublikanyň ylym, medeniýet, ykdysadyýet we jemgyýetçilik ugurlaryny ösdürmekdir. özbaşdak pikirlenip bilýän we ruhy taýdan ýokary bolup biljek, muňa goşant goşjak ýokary potensial hünärmenleri taýýarlamak.
  
• 
  Higherokary bilimiň esasy wezipeleri:
  
• 
  • döwlet bilim standartyna laýyklykda häzirki zaman maksatnamalaryna esaslanýan bilimiň hilini üpjün etmek;
  
• 
  • ýokary hünärli ylmy we pedagogiki işgärleri taýýarlamak;
  
• 
  • ylym, medeniýet, ykdysadyýet, ýurduň ykdysady we durmuş perspektiwalaryny göz öňünde tutup, işgärleri taýýarlamak ulgamyny kämilleşdirmek;
  
• 
  • ýokary bilimiň adamkärçiligini üpjün etmek üçin milli garaşsyzlyk ideýasyna esaslanýan ýaşlara bilim bermekde milli we ähliumumy gymmatlyklary, Watana, maşgala we daşky gurşawa bolan söýgini terbiýelemek;
  
• 
  • interaktiw okatmagyň usullaryny, innowasion pedagogiki we maglumat kompýuter tehnologiýalaryny, garaşsyz bilim, uzakdan bilim ulgamyny ornaşdyrmak;
  
• 
  • ýokary bilimde ylym bilen önümçilik mehanizmleriniň sazlaşyk mehanizmlerini ösdürmek we amaly ulanmak;
  

• 
  • ylmy we döredijilik işleriniň we ylmy we pedagogiki işgärleriň we okuwçylaryň ylmy gözlegleriniň kömegi bilen ylym, tehnologiýa, tehnologiýa we bilim prosesini ösdürmek arkaly ýurduň ykdysadyýetiniň ösüşine goşant goşmak;
  
• 
  • döwlet we döwlete degişli däl ýokary okuw mekdepleriniň ösüşine esaslanýan bilim hyzmatlary bazarynda bäsdeşlik döretmek;
  
• 
  • ýokary okuw jaýlaryny dolandyrmagy we giňeltmegi gowulandyrmak üçin döwlet dolandyryş geňeşleriniň howandarlyk we gözegçilik geňeşlerini girizmek;
  
• 
  • bilimiň hilini we işgärleri taýýarlamagyň hilini barlamak üçin marketing gözleglerini geçirmek ugrunda zähmet üpjünçiliginiň gözegçiligini ýola goýmak;
  
• 
  • ýokary bilim ulgamynda ikitaraplaýyn peýdaly halkara gatnaşyklaryny ösdürmek.
  
• 
  Higherokary bilimiň gurluşy
  
• 
  Educationokary bilim ulgamy aşakdaky ýaly gurulýar:
  
• 
  • döwlet we döwlete degişli bolmadyk ýokary okuw jaýlarynda bilim maksatnamasynyň durmuşa geçirilmegi, döwlet bilim standartyna laýyklykda ugurlar we hünärler esasynda amala aşyrylýar;
  
• 
  • ylmy-gözleg institutlary ýokary bilimi hukuk-kadalaşdyryjy we ylmy-usulyýet taraplaryndan üpjün etmek üçin ylmy gözlegler geçirýärler;
  
• 
  Higherokary bilimi dolandyrmak döwlet edaralarynyň, şeýle hem kärhanalara, edaralara we guramalara wekilleriň üsti bilen amala aşyrylýar.
  
• 
  Özbegistan Respublikasynda ýokary okuw jaýlarynyň aşakdaky görnüşleri bar: uniwersitet, akademiýa, institut (olar bilen deň derejeli bilim edaralary).
  
• 
  Uniwersitet:
  
• 
  • birnäçe ugurda ýokary we geljekki bilim üçin bilim berýär;
  
• 
  • dürli ugurlar boýunça hünärmenleri kämilleşdirýär we gaýtadan taýýarlaýar;
  
• 
  • ylymyň dürli ugurlarynda düýpli we amaly gözlegler geçirýär;
  
• 
  • ylym pudagy bilen ýakyndan baglanyşykly ylmy we usulyýet merkezidir.
  
• 
  Akademiýa:
  

• bilim pudagynda aýratyn ýokary we orta bilim bermek üçin döredilen bilim maksatnamasyny amala aşyrýar;
• bellenen tertipde hünärmenleriň bilimini ýokarlandyrýar we täzeden taýýarlaýar;
• ylym, medeniýet, sungat pudagynda düýpli we amaly ylmy gözlegler geçirýär;
• işiniň çäginde öňdebaryjy ylmy we usulyýet merkezidir.
Institut:
• belli bir bilim we ylym standartlaryna laýyklykda ýokary we ýokary bilimden soňky bilim programmalaryny amala aşyrýar;
• belli bir ugur boýunça hünärmenleriň hünärini ýokarlandyrmak we hünärlerini ýokarlandyrmak bilen meşgullanýar;
• düýpli we amaly gözlegleri geçirýär.
Specialöriteleşdirilen ugurlarda ýokary bilim edarasynyň döwlet bilim standartynyň durmuşa geçirilmegi, işgärleri taýýarlamagyň hiline döwlet tarapyndan bellenen ýokary bilim bölümi tarapyndan gözegçilik edilýär. Pedagogiki işgärleri we bilim edaralaryny kepillendirmek, işgärleri taýýarlamagyň hiline gözegçilik Özbegistan Respublikasynyň Ministrler Kabinetiniň ýanyndaky Döwlet synag merkezi bilen bilelikde amala aşyrylýar.
Educationokary bilim iki basgançakdan ybarat: bakalawr we magistr.
Bakalawr
Özbegistan Respublikasynyň "Bilim barada" we "Işgärleri taýýarlamagyň milli maksatnamasy" kanunlaryna laýyklykda, Özbegistan Respublikasynyň ýokary okuw jaýlarynyň bakalawr derejesine talyplary kabul etmegiň tertibi "Educationokary bilim" laýyklykda Guramalar "Talyplary bakalawr derejesine kabul etmegiň tertibi" "Dikeltmek we okuwdan çykarmak düzgüni" kesgitlenildi.
Bakalawr esasy bilim berýän we dört ýyl dowam edýän ýokary bilimiň ugurlaryndan biridir. Bakalawr derejesinde bilim prosesiniň dowamlylygy, önümçilikden aýrylmazdan, bir ýyldan az däl.
Döwlet attestasiýasynyň netijelerine görä, bakalawr okuwynyň ahyrynda, okuw ugruna görä, "Bakalawr" akademiki ady, laýyk nyşan, döwlet modeliniň diplomy we goşundy berilýär.
Bilim maksatnamasynyň düzüm böleklerine umumy talaplar, bakalawr derejesini almak üçin zerur dereje, bilim meseleleriniň iň köp mukdary, Özbegistan Respublikasynyň Ministrler Kabineti tarapyndan 16-njy awgustda tassyklanan işgärleri taýýarlamagyň hiline gözegçilik etmegiň proseduralary we mehanizmleri, 2001 No. 343 "educationokary bilim bilim standartlarynyň ýagdaýy. Esasy düzgünler "karar bilen kesgitlenýär. (-16 15-16, Özbegistan Respublikasynyň kanunlar toplumy, 104-nji sahypa).
Bakalawryň hünär işjeňliginiň ugry we görnüşi, akademiki dersler üçin kär talaplary we talaplary, bilim maksatnamasynyň gurluşy we düzümi, ony durmuşa geçirmegiň mehanizmi we ýörite bilim ugrunda döwlet bilim standartlary arkaly hil gözegçiligi kesgitlenildi.
Döwlet bilim standartlaryna, okuw meýilnamalaryna we ýokary bilim dolandyryşy boýunça döwlet edarasy tarapyndan tassyklanan maksatnamalara esaslanyp, bakalawr derejesiniň degişli ugurlary üçin bilim dersleri işlenip düzülýär.
Bakalawr derejesinde birmeňzeş profil (şuňa meňzeş umumy hünär okuwy), ýokary bilimiň bu ugrunyň okuw meýilnamasyna baglylykda orta hünärli, hünär bilimi bolan adamlara bilim meýilnamasyny tamamlamak üçin çalt mümkinçilikler berler.
Okuw meýilnamasy bilen baglanyşykly kurslaryň we okuw şertleriniň sanawy Özbegistan Respublikasynyň Ministrler Kabineti tarapyndan kesgitlenýär.
Bakalawr:
• ugruna görä wezipä taýyn ýokary bilimli adamlar bilen çalşylmaly;
• bakalawr derejesiniň çäginde saýlanan hünär boýunça magistr derejesinde ýokary bilimini dowam etdirmek;
• işgärleri gaýtadan taýýarlamak we ýokary hünär taýýarlygy ulgamynda goşmaça hünär bilimini almaga taýyn.
Bakalawrlary görkezmelere laýyklykda taýýarlamak hukugy, döwlet ygtyýarly edarasynyň ýokary okuw jaýlarynyň ýokary bilim dolandyryşy baradaky resmi haýyşy boýunça Özbegistan Respublikasynyň Ministrler Kabinetine berilýär.
Magistr
Özbegistan Respublikasynyň "Bilim barada" we "Işgärleri taýýarlamagyň milli maksatnamasy" kanunlaryna laýyklykda, Özbegistan Respublikasynyň ýokary okuw jaýlarynyň magistr derejesine talyplary kabul etmegiň tertibi "Düzgünnama magistratura kabul etmek üçin ".
Magistr derejesi esasynda azyndan iki ýyl belli bir hünär boýunça ýokary bilimiň dowamy hasaplanýar. Magistr derejesinde okuwyň dowamlylygy önümçilikden aýrylmazdan alty aýdan az bolmadyk döwre çenli uzalýar.
Döwlet attestasiýasynyň netijelerine görä, magistr bilim maksatnamasynyň ahyrynda uçurymlara belli bir hünär, laýyk nyşan we döwlet modeliniň diplomy we goşundysy boýunça "ussat" derejesi berilýär.
Bilim maksatnamasynyň düzüm böleklerine umumy talaplar, magistr taýýarlygynyň zerur derejesi, bilim meseleleriniň iň köp mukdary, Özbegistan Respublikasynyň Ministrler Kabineti tarapyndan 16-njy awgustda tassyklanan işgärleri taýýarlamagyň hiline gözegçilik etmegiň proseduralary we mehanizmleri, 2001 No. 343 "educationokary bilimiň bilim standartlaryny döwlet tarapyndan düzgünleşdirmek. Esasy düzgünler "karar bilen kesgitlenýär. (No. 15-16, Özbegistan Respublikasynyň kanunlar toplumy, 2001, 104 sahypa).
Magistr ugrunyň aýratynlyklary we hünär işjeňliginiň görnüşi, akademiki dersler üçin kär talaplary we talaplary, bilim maksatnamasynyň gurluşy we düzümi, ony durmuşa geçirmegiň mehanizmi we hil gözegçiligi döwletiň bilim standartlary bilen kesgitlenýär. magistr derejesi.
Döwlet bilim standartlaryna, okuw meýilnamalaryna we ýokary bilim dolandyryşy boýunça döwlet edarasy tarapyndan tassyklanan programmalara esaslanyp, degişli magistr hünäri üçin bilim dersleri işlenip düzülýär.
Ussat:
• garaşsyz ylmy gözlegleri, ylmy pedagogikany we dolandyryşy, belli bir hünär boýunça hünär işjeňligini geçirmek;
• magistr derejesiniň degişli hünäri çäginde ýokary bilimden soň aspiranturany dowam etdirmek;
• işgärleri gaýtadan taýýarlamak we ýokary hünär taýýarlygy ulgamynda goşmaça hünär bilimini almaga taýyn.
Educationokary okuw jaýynda magistrlik kursuny açmagyň esasy şerti, bilim prosesi bilen baglanyşykly we ýokary hünärli hünärmenleriň taýýarlanmagyny üpjün edýän degişli bölümleriň ylmy we pedagogiki potensialynyň bolmagy we ýokary derejede ylmy gözlegleriň mümkinçiligi; derejesi.
Ussatlary täze hünärler boýunça taýýarlamak hukugy, döwlet ygtyýarly edarasynyň ýokary okuw jaýlarynyň ýokary bilim dolandyryşy baradaky resmi haýyşy boýunça Özbegistan Respublikasynyň Ministrler Kabinetine hödürlenýär.
Magistr derejesiniň ýörite bölümi (fakultet, merkez) ýokary okuw jaýynyň düzüminde açylar we oňa aşakdaky meseleler berler:
• okuwçylaryň okuw prosesini guramak we gözegçilikde saklamak, bilim we usulyýet resminamalaryny taýýarlamak we bilim we usulyýet goldawy;
• ussatlary taýýarlaýan bölümleriň işini utgaşdyrmak;
• ussanyň okuw prosesine gözegçilik.
Educationokary bilim ulgamyny dolandyrmak
Özbegistan Respublikasyndaky ýokary bilim ulgamyny dolandyrmak Ministrler Kabineti we Özbegistan Respublikasynyň kanunçylygynyň çäginde ýokary bilimi dolandyrmak üçin ygtyýarly döwlet edaralary tarapyndan amala aşyrylýar.
Higherokary bilimiň dolandyryş edarasy Özbegistan Respublikasynyň andokary we orta ýörite bilim ministrligi.
Higherokary we orta bilim ministrligine, ýokary okuw jaýlaryny öz içine alýan ministrlikler we bölümler bilen bilelikde aşakdaky meseleler berilýär:
• bakalawr we magistr hünärleri üçin döwlet bilim standartlaryny, okuw meýilnamalaryny we okuw meýilnamalaryny işläp düzmek, tassyklamak we kem-kemden girizmek, şeýle hem respublikan ýokary okuw mekdeplerini olar bilen üpjün etmek;
• Özbegistan Respublikasynyň Ministrler Kabineti bilen ylalaşyp, zerur bolanda ýokary bilim pudaklarynyň we hünärleriniň klassifikasiýasyna üýtgetmeler we goşmaçalar girizmek;
• ýokary okuw mekdebiniň kadalaşdyryjy we hukuk goldawyny ösdürmek we okuw prosesini guramak;
• Özbegistan Respublikasynyň ýokary okuw mekdepleriniň bilim we usulyýet dolandyryşyny amala aşyrmak;
• ýokary we orta hünär hünär bilim işgärleriniň taýýarlyk, gaýtadan taýýarlamak we kär derejesini ýokarlandyrmak meselelerini utgaşdyrmak;
• Bilimiň, ylymyň we önümçiligiň kadalaşdyryjy-usulyýet integrasiýasyny üpjün etmek.
Higherokary bilimiň hilini dolandyrmagyň jemgyýetçilik görnüşlerini ösdürmek üçin ýokary okuw jaýlarynyň rektorlar geňeşi döredildi we onuň işi kesgitlenen düzgünler bilen düzgünleşdirilýär.
Higherokary okuw jaýlaryny dolandyrmak Özbegistan Respublikasynyň kanunçylygy we şu düzgünnama esasynda amala aşyrylýar.
Educationokary okuw jaýyny gönüden-göni dolandyrmak rektor tarapyndan amala aşyrylýar. Döwlet ýokary okuw mekdebiniň rektory Özbegistan Respublikasynyň Ministrler Kabineti tarapyndan, esaslandyryjylar tarapyndan döwlete degişli bolmadyk ýokary okuw mekdepleriniň rektorlary bellenilýär.
Rektor ýokary okuw jaýynyň işiniň netijelerine doly jogapkärdir. Özbegistan Respublikasynyň kanunçylygyna we ýokary okuw mekdebiniň Tertipnamasyna laýyklykda, rektor ähli edaralarda we guramalarda ýokary okuw mekdebiniň adyndan hereket edýär, bellenilen tertipde emläge eýeçilik edýär, şertnamalar baglaşýar, ynanç hatyny berýär, bankdaky ýokary bilim edaranyň hasap belgisini açýar we karzlaryň dolandyryjysydyr.
Higherokary bilimiň döwlet bilim standartlaryny durmuşa geçirmek üçin aýratyn jogapkärçilik rektoryň üstüne ýüklenýär.
Educationokary okuw jaýynyň ygtyýarlyklarynyň çäginde rektor:
• ýokary okuw mekdebiniň işgärleri we okuwçylary üçin hökmany buýruklary we tabşyryklary berýär;
• wise-rektorlaryň anyk borçlaryny we jogapkärçiligini kesgitleýär;
• Özbegistan Respublikasynyň kanunçylygynda bellenilen tertipde işçileri we işgärleri, şeýle hem ylmy we pedagogiki işgärleri işe alýar we işden aýyrýar;
• ýokary okuw mekdebiniň düzümine girýän beýleki guramalaryň we bölümleriň ylmy gözleglerini, synag-synag tejribesini kesgitleýär we düzgünlerini tassyklaýar;
• ýokary okuw jaýlarynyň işgärleriniň aýlyk haklaryny ýokarlandyrýar ýa-da goşmaça tölegleri kesgitleýär;
• kärdeşler arkalaşygy komiteti ýa-da beýleki döwlet edarasy bilen ylalaşyp, işçileriň içerki tertibi kanunyň düzgünlerini tassyklaýar;
• Kanunçylykda görkezilen beýleki ygtyýarlyklary ýerine ýetirýär.
Rektoryň býudjetinde we aýlyk aýlyk gaznasynyň çäginde, ýokary okuw mekdebiniň işgärleriniň nyrhlar we aýlyk çäkleri esasynda aýlyk haklary:
• ýokary bilim dolandyryşy üçin ygtyýarly döwlet edarasy bilen ylalaşyp, ylmy geňeşiň maslahatyna laýyklykda fakultetleri açmaga we ýapmaga hukugy bar;
• Özbegistan Respublikasynyň ýokary okuw jaýlaryna bölünen döwletlere dekanlary we dekanlaryň orunbasarlaryny bellemäge hukugy bar.
Educationokary okuw jaýynyň işiniň esasy meselelerine garamak üçin akademiki geňeş döredilýär.
Ylmy geňeşiň düzümi, ygtyýarlyklary, tertibi we işi Tipowoýyň ýokary bilimi dolandyrmak üçin döwletiň ygtyýarly edarasy tarapyndan tassyklanan karary bilen düzgünleşdirilýär.
Sosial dolandyryş edarasy bolan ynamdarlar geňeşi, ýokary okuw jaýynda döredilýär. Oňa esaslandyryjylaryň, ýerli häkimlikleriň, ministrlikleriň we bölümleriň, edaralaryň we guramalaryň, beýleki bilim edaralarynyň, jemgyýetçilik guramalarynyň, gaznalaryň we hemaýatkärleriň wekilleri girýär.
Higherokary okuw mekdebi bu ýokary okuw mekdebiniň çäginde döredilen akademiki liseýleri dolandyrýar we şol bir hünärli hünär kollejlerine hemaýat berýär.
Educationokary bilim edarasynyň hereket edýän kanunçylygyna we kadalaryna laýyklykda jemgyýetçilik guramalaryny, ylmy we meýletin jemgyýetleri, dissertasiýa goranyş geňeşlerini, ylmy-metodiki we ylmy-tehniki geňeşleri, şeýle hem ýaş alymlar we şuňa meňzeşleri döretmek gadagandyr. .
Educationokary okuw jaýy, talyplaryň sanyna esaslanyp, işgärleriň sanyna we býudjet çägine (döwlet býudjeti we býudjet däl gaznalar) esaslandyrylan tertipde öz gurluşyny düzýär.
Sapagyň görnüşleri. Sapaklaryň görnüşleri - sapagyň maksady we mazmuny, okuwçynyň ýaşyna baglylykda sapagyň gurluşy başga.
1. Esasy maksadyna we mazmunyna baglylykda sapaklary görnüşlere bölmek.
2. Okuw prosesiniň derňewine baglylykda sapaklary görnüşlere bölmek.
3. Gurluşyna baglylykda sapaklary görnüşlere bölmek.
Sapaklary görnüşlere bölmegiň ilkinji düzgüni iň obýektiw we amatlydyr. Sapagyň mazmuny programmada görkeziler.
Bilim ulgamynda synag edilen sapaklaryň görnüşleri aşakdakylar.
1. Täze bilimleri hödürlemek sapagy.
2. Okuw materiallaryny güýçlendirmek.
3. Bilimi gaýtalamak we umumylaşdyrmak sapaklary.
4. Okuwçylaryň ussatlygyna gözegçilik etmek we baha bermek üçin sapaklar.
5. Kombinirlenen (garyşyk) sapak görnüşleri bilen sapaklar.
Täze mowzuk geçmek sapagynda täze mowzuk açmak ýa-da öňki mowzuklary gaýtalamak mümkin däl diýmek ýalňyş. Okuwçylara teoretiki temany nädip ulanmalydygyny öwredenimizde, okuwçylara bu işi nädip etmelidigini maslahat berýäris. Bu zatlary birnäçe gezek etmek bilen, kem-kemden bu işi ýerine ýetirmek endiklerini ösdürýärler.
Şeýlelik bilen iň soňky degişli netijäni alýarys. Bu dersi täzeden taýýarlamak sapagy diňe bir öwrenilen bilimler däl, eýsem öwredilen işler, zähmet endiklerini berýän endikler hem bolmalydyr.
Talybyň bilimlerini, başarnyklaryny we başarnyklaryny, okuwçylaryň alan bilimlerini barlamak we baha bermek sapagy, näderejede özleşdirilendigine görä barlanýar we baha berilýär.
Aboveokardaky esasy görnüşlere goşmaça sapaklaryň goşmaça görnüşleri bar. Sapagyň bu görnüşinde, ýokardaky klassifikasiýa nukdaýnazaryndan okuwçylaryň ussatlygyny barlamak, täze mowzugy geçirmek we kämilleşdirmek üçin yzyna gaýtarmak ýaly dürli meseleler goşulýar, ýöne goşmaça sapaklaryň esasy bu meseleleriň biridir, goşmaça sapaklaryň maksady. doly jogap bermäge ukyply we bilelikdäki sapakdaky beýleki meseleler bu esasy meseläniň kömekçisi bolup hyzmat edýär.
Bilim ulgamynda gaýtalamak we bilimleri güýçlendirmek sapaklary hem giňden ulanylýar. Şeýle sapaklar mugallym sapagyň belli bir bölegini, esasy mowzuklary açandan soň gurnalýar. Bu sapaklar orta möhlet bahalandyrmasy hökmünde hem hyzmat edýär. Her sapagyň üstünlik gazanmagy esasan okuwyň dogry guralyşyna baglydyr. Bu döwürde synpyň taýýarlanyşyna ünsli gözegçilik etmek, çagalaryň sapagy diňlemäge akyl taýdan taýýardygyny ýa-da ýokdugyny öwrenmek zerurdyr. Şondan soň ussat mugallym sapagyň esasy bölegini pursatdan mahrum etmezden we okuwçylary ünsüni sowmazdan başlaýar, sebäbi synp okuwçylarynyň gysga wagtda okuw bilen işjeň meşgullanmagyny üpjün etmeli.
Sapak mugallymyň we okuwçynyň döredijilik hyzmatdaşlygyna esaslanmalydyr. Diňe şondan soň talyplar özbaşdak pikirlenip bilerler we bilim alarlar. Gepleşik medeniýeti ösýär. Meseleli ýagdaýdan öz ýollaryny tapyp bilerler.
Okuwyň synp görnüşinden başga-da, amaly - tejribe okuwy, goşmaça sapaklar, saýlamalar, gezelençler we ş.m. ýaly birnäçe goşmaça bilim görnüşleri bar.
Bular sapakda berlen bilimleri tejribe bilen baglanyşdyrmak, güýçlendirmek we birleşdirmek üçin gurnalan goşmaça okuwlardyr.
Bulardan başga-da, okuw jaýlary ylym ussahanalaryny, önümçilik tejribesini we oýun görnüşli okuwlary hem ulanýarlar.
Laboratoriýa sapaklarynda çagalar dürli enjamlary ulanyp, dürli bilim dersleri boýunça synaglar geçirýärler. Laboratoriýa sapaklaryna amaly sapaklar hem diýilýär. Amaly sapaklarda okuwçylar toparlara bölünýärler we dürli synag synaglaryny ýerine ýetirýärler.
Okuw sapaklary teoretiki meseleleri işjeň öwrenmegiň bir görnüşidir. Orta umumy bilim mekdeplerinde seminarlar aşakdaky ýaly geçirilýär: seminar üçin mowzuk saýlanýar; bu mowzuk boýunça meýilnama we görkezmeler berilýär; taýýarlyk üçin ýeterlik wagt bölünip berilýär; esasy çeşmeler, sahypalary agzalýar; maslahatlar berilýär. Studentshli talyplar seminara taýýarlanýar. Seminaryň ahyrynda mugallym gutarnykly çekişme geçirýär we indiki seminarda edilmeli işleri kesgitleýär.
Üznüksiz bilimiň ähli basgançaklarynda bilimiň aýratyn guramaçylyk görnüşleri bar. Mysal üçin: iki derejeli ýokary bilim ulgamynyň öz bilim görnüşleri bar. Bular öz içine alýar: leksiýalar, seminarlar we amaly okuwlar, bölüm mugallymlarynyň açyk leksiýalaryna gatnaşmak, leksiýalaryň tekstini taýýarlamak we ara alyp maslahatlaşmak, bilim kurslaryna meýilnamalary taýýarlamak we ş.m.
Educationokary bilim ulgamynda leksiýa okuwyň bir usuly we görnüşi hasaplanýar, okuwçylara ylym esaslaryny dilden, organiki we yzygiderli öwretmäge hyzmat edýär. Leksiýanyň netijesinde okuwçy bu ylymyň manysyna düşünýär we erkin pikirlenmäge we ylym hakda pikirlenmäge mejbur edýär. Şonuň üçin leksiýa ylmy pikirlenmäni ösdürmek üçin ýörite mekdebe öwrülýär.
Leksiýa, onuň täsiri astynda dürli ylymlar, ylmy ynançlar, pikirler we milli ideologiýanyň esaslary talyplarda bu ylym, wezipeler we geljegi bilen baglanyşykly görnüşde okalmalydyr. Munuň üçin mugallym ylymdaky täzelikler bilen her leksiýanyň mazmunyny baýlaşdyrmagy we saýlamagy başarmaly.
Leksiýa diňe oňyn hyzmatdaşlyga esaslanan bolsa täsirli netije berer. Munuň üçin leksiýalar wagtynda bilim we terbiýeçilik meselelerini netijeli durmuşa geçirmegiň usullaryndan biri mugallymlar bilen okuwçylaryň arasynda dostlukly, işjeň gatnaşyklary dikeltmekdir.
Mundan başga-da, sapagyň we leksiýanyň täsirli netijesi, okuw döwründe okuwçylaryň akyl ýagdaýynyň göz öňünde tutulýan derejesine baglydyr. Şonuň üçin bilimi netijeli guramak, sapaklaryny, leksiýalaryny we beýleki görnüşlerini okatmak prosesinde ulanmak üçin mugallymyň pedagogiki başarnyklarynyň, pedagogiki medeniýetiniň, dersini doly bilmeginiň we okuwçylar - talyplar bilen umumy diliň bardygyna şek ýok. tapyp biljek zatlary gaty möhümdir.
Bilim guramasynyň häzirki zaman görnüşleri. Garaşsyz Özbegistanda "Işgärleri taýýarlamagyň milli maksatnamasy" durmuşa geçirilende, bilim ulgamynda täze pedagogiki tehnologiýalary ornaşdyrmak boýunça işler alnyp barylýar. KVN-de bilim, diskussiýa, jedel, konferensiýa, çekişme, kazyýet oýunlary we beýleki görnüşlerde bilim guramak üçin tagalla edilýär. Talyplaryň işjeňligini ýokarlandyrýan dürli interaktiw usullar giňden ulanylýar. Muňa mysal hökmünde “Cinquain”, “Klaster”, “Brainstorming”, “T-diagramma”, “Diagramma”, “B-B-B” diagrammasy, “Wenn” diagrammasy, düşünje çyzgysy, semantik aýratynlyklaryň derňewi we ş.m.
Adaty usullaryň artykmaçlyklary:
• Belli bir düşünje we ylym öwrenmekde peýdaly bolmak.
• Mugallym tarapyndan okadylyş prosesine we okuw gurşawyna ýokary derejede gözegçilik.
• Wagtyň netijeli ulanylmagy.
• Açyk, ylmy bilimlere bil baglamak.
Adetmezçilikleri:
• Talyplar passiw gatnaşyjylar bolup galýarlar.
• Mugallymyň doly gözegçiligi ähli okuwçylarda höwes döretmeýär.
• Talyplar mugallym bilen göni aragatnaşyk gurup bilmeýärler.
Recallatlamak derejesi ähli okuwçylar üçin birmeňzeş däldigi sebäpli, synp boýunça ussatlyk derejesi pes bolup biler.
• Garaşsyz öwrenmek we karar bermek üçin şertler döredilmeýär.
Adaty däl okatmagyň usullarynyň artykmaçlyklary:
• Okatmagyň mazmunyny gowy özleşdirmäge alyp barýar.
• Aragatnaşyklary wagtynda üpjün etmek.
• Düşünjeleri amaly ulanmak üçin şert döretmek.
• Okuw usullarynyň dürli görnüşlerini hödürlemek.
• Höweslendirişiň ýokary derejesine eýe bolmak.
• Öwrenilen materialy gowy ýatlamak.
• Aragatnaşyk endiklerini ýokarlandyrmak.
• Özüňe hormat goýmagyň ösüşi.
• Okuwçylaryň dersiň mazmunyna we okuw prosesine oňyn garaýşy.
• Özbaşdak pikirlenip bilýän okuwçynyň döremegine kömek etmek.
• Tankytly we logiki pikirlenmäni ösdürmek.
• Meseläni çözmek endiklerini döretmek.Kamchiliklari:
Bu köp wagt alýar.
• Zerur bolanda okuwçylara elmydama gözegçilik etmek ukybynyň bolmazlygy.
• Örän çylşyrymly material öwrenilende-de mugallymyň roly pes.
• "Güýçli" okuwçylar "ejiz" okuwçylar bolany üçin pes baha alýarlar.
- Mugallymyň özi gowy ösen pikirleniş ukybyna we meseläni çözmek ukybyna eýe bolmalydyr
Netije: Köp ýyl bäri adaty sapaklar bilimiň esasy görnüşlerinden biri bolup gelýär.
Adaty okatmagyň modelinde birnäçe leksiýa, soraglar we jogaplar, amaly maşklar ýaly usullar ulanylýar.
Bu maksat bilen sapak prosesi oýlanyşykly guralan bolmaly, mugallym okuwçylaryň gyzyklanmasyny artdyrmaly we okuw prosesinde işjeňligini yzygiderli höweslendirmeli, okuw materiallaryny ownuk böleklere bölmeli, mazmunyny ara alyp maslahatlaşmaly we ara alyp maslahatlaşmaly., Beýni hüjümi, işlemek kiçi toparlar, gözleg rollaryny oýnamak usullaryny ulanyp, dürli gyzykly mysallar berýär, okuwçylary özbaşdak amaly maşklary höweslendirýär, dürli baha beriş usullaryny ulanýar we okuw gurallaryny üns bilen ulanýar.
Modellemek, hakyky durmuşda we jemgyýetde synpda bolup geçýän wakalara we proseslere jemlenen we ýönekeýleşdirilen görnüşi (model) döretmegiň we okuwçylara işleriň üsti bilen şahsy gatnaşmagy we öwrenmegi üpjün etmegiň usulydyr.
Bilelikdäki okuw modeli, okuwçylara garaşsyz toparlarda işlemek arkaly öwrenmegi üpjün edýän usuldyr.
Gözlegiň gözleg modeli, okuwçylara belli bir meseläni çözmäge gönükdirilen garaşsyz gözlegleri geçirmäge mümkinçilik berýän usuldyr.
Peopleaşlara özbaşdak öwrenmegi öwretmek häzirki döwrüň iň möhüm we derwaýys meseleleriniň biridir. Şol sebäpli Birinji Prezident I.A.Karimow Özbegistan Respublikasynyň Oliý Mejlisiniň 9-njy mejlisinde eden çykyşynda: "Bir adamyň sözüne, milletiň gymmatyna diňe hakyky bilimli adam düşünip biler," şahsyýeti, erkin we erkin jemgyýetde ýaşamak garaşsyz jemgyýetimiziň bir bölegidir. dünýä jemgyýetinde mynasyp we abraýly orny almak üçin gaýrat edip göreşip biler "1. Bu pursatda ýaşlaryň ruhy we intellektual höwesleriniň häzirki döwürde örän möhümdigini bellemelidiris.
Döwlet derejesinde okuwçylaryň we okuwçylaryň bilimlerine we akyl taýdan ýetişmegine gözegçilik etmek we baha bermek möhümdir. Şol bir wagtyň özünde, gözegçilik we baha bermek prosesi okuwçynyň şahsyýetiniň ösmegine we terbiýesine täsir edýär.
Bilime gözegçilik wagtynda berlen ballaryň we baha berişleriň okuwçyda we okuwçyda nähili täsir galdyrandygyny, deň-duşlarynyň gazananlaryna we kemçiliklerine nähili garaýandyklaryny gözegçilikde saklamak zerurdyr.
Gözegçilik işinde onuň ýazmaça, dilden we amaly usullary giňden ulanylýar. Bu amalda, dilden sorag etmek arkaly öwrenişe gözegçilik etmek adaty zat. Bu esasan soraglar we jogaplar arkaly geçirilýär. Onda ýeke sorag etmek we göni sorag etmek ýaly görnüşler ulanylýar.
Özbegistan Respublikasynyň ilkinji prezidenti I.A.Karimowyň "Özbegistanyň geljegi beýik döwlet" we "Özbegistanyň garaşsyzlyk we ösüş ýoly", "Garaşsyzlyk we ruhubelentlik" garaşsyzlaryň ruhy durmuşynyň geljegi Özbegistan esasy ugurlar kesgitlenildi. Hususan-da, hünärmenleri taýýarlamak wagtynda intellektual ösüşiniň zerurlygy aýratyn bellendi.
Peopleaşlara bilim bermek prosesi, ruhy we intellektual ösüşiň häsiýetlerini kesgitlemek üçin belli maksatlar we wezipeler bilen işlenip düzüldi. Başlangyç klasdan başlap, okuwçynyň ähli mümkinçiliklerini durmuşa geçirmegiň üstünde yzygiderli işleseňiz, çaganyň intellektual mümkinçiliklerini durmuşa geçirmek üçin esas goýulýar. Okuwçylaryň pikirlenişini ösdürmegiň iň täsirli usuly, bilim bilen birlikde okuwçylarda aňly bilimleriň, berk başarnyklaryň we başarnyklaryň emele gelişini guramakdyr. Munuň üçin mugallym täze gözleg tehnologiýalaryny netijeli ulanyp, yzygiderli gözlemeli.
Okuwçylaryň intellektual potensialyna düşünmek, bilimleriniň psihologiki we pedagogiki kanunlaryny çuňňur bilmegi talap edýär.
Bahalandyryş dolandyryş ulgamy. "Milli kadrlary taýýarlamak maksatnamasy" esasynda işlenip düzülen döwlet bilim standartlary, okuwçylaryň bilimiň her bir döwründe almaly bilimleriniň, başarnyklarynyň we kärleriniň iň pes derejesini kesgitleýär. Emma bu bilimleri, başarnyklary we başarnyklary emele getirmek prosesi çaganyň intellektual mümkinçiliklerini göz öňünde tutup gurnalan bolsa, ýokary netijelilik üpjün edilýär.
Ruhy-intellektual kemala gelmegiň häsiýetlerini häzirki zaman usullarynda kesgitlemek, okuw prosesinde täsirli üýtgeşmeler girizýär. Okuwçylaryň ruhy we intellektual kemala gelmeginde gazanylan üstünlikleri we kemçilikleri höweslendirmek, bilim mazmunynyň usullaryny we guramaçylyk görnüşlerini gowulandyrmak üçin düzedişler girizmek zerurdyr.
Talaplar bilen ähli taraplaýyn intellektual ösüşiň pedagogiki şertleriniň doly dälliginiň arasynda boşluk döredýär. Esasanam hünärmenleri taýýarlamakda, mekdepden ýokary okuw jaýlaryny gutarýança gözegçilik görnüşiniň doly bolmazlygy okuw prosesiniň esasy meselesidir. Meseläniň möhüm tarapy, hünärmenler köpçülige taýýarlanylanda, mugallymlaryň her bir okuwçy bilen aýratyn gürleşmek üçin ýeterlik wagtynyň bolmazlygydyr. Aragatnaşyk çalt soraglar we jogaplar görnüşinde amala aşyrylsa, bu hili aragatnaşyk okuwçyny we mugallymy kanagatlandyrmaýar. Okuwçylaryň we okuwçylaryň bilimlerine gözegçilik etmek we baha bermek maksady bilen, okuw ýylynda wagtal-wagtal tötänleýin barlaglaryň öňüni alýan we yzygiderli baha bermek üçin mümkinçilikler açýan baha beriş ulgamy girizildi.
Salgylar
1. Özbegistan: milli garaşsyzlyk, ykdysadyýet, syýasy ideologiýa. Yslam Karimow.
2. Özbegistan garaşsyzlygyň ýa-da Sowetleriň soňky çozuşynyň bosagasynda. Yslam Karimowyň çykyşy, 1991.
3. Özbegistanyň garaşsyzlyk we ösüş ýoly. Karimow I.A. T, 1992, 13 sahypa.
4. Milli garaşsyzlyk, ykdysadyýet, Özbegistanyň syýasy ideologiýasy. T. 1996, 82 s.
5. Özbegistanda bilim statistikasy. 2015
6.mfa.uz, dtm.uz