Pedagogika fakulteti

So`zlashishni o`rganamiz 
«O`g‘lim olti oylik bo`ldi. Negadir buvisining u bilan qilgan muomalasi menga 
unchalik yoqmayapti. O`zim esa hali yosh bo`lganim uchun bola tarbiyalashda tajribam 
yo`q. Menga maslahat bersangiz, bolaning tili tezroq chiqishi va hech bir 
kamchiliklarsiz gapirishi uchun u bilan qanday muomalada bo`lishim kerak? 
Ko`krak suti emadigan bolalar og‘zingizdan chiqayotgan tovushlarni, ularning 
talaffuzini juda yaxshi qabul qiladi va o`zlashtirib oladi. Unga bolalar qo`shiqlaridan 
kuylab bering, ertaklar aytib bering. Sokin va tantanavor, tinchlantiruvchi va yurak 
o`ynatadigan, past va baland ovozlarda ayting, albatta, ma‘nosidan kelib chiqib. Va, 
albatta, bola sizning gapirayotganingizdagi qosh, ko`z harakatlaringizni, so`zlarni 
talaffuz qilayotganda og‘zingiz qanday qimirlashini ko`rishi shart. 
Siz uchun juda mas‘uliyatli topshiriq: bola bilan gaplashganda shunchaki emas, 
kattalar bilan qilinadigan madaniyatli muomalangizni qilishga odatlaning. 
So`zlarni, harflarni o`z o`rnida qo`llashga, to`g‘ri talaffuz qilishga harakat qiling. 
Unutmang, bola o`z ona tilidagi so`zlarga qo`yilayotgan urg‘ularni, fonetik qoidalarni 
bir yoshgacha bo`lgan davrda o`rganadi va juda uzoq vaqt xotirasida saqlab qoladi. 
Agar bu davrda u bilan tilingizni burab (ya‘ni bolaga taqlid qilib) gaplashsangiz yoki 
bari-bir tushunmaydi, deb o`ylab, jimlik bilan parvarish qilsangiz, bolangiz maktabga 
bora boshlaganida muammolar tug‘ilishi mumkin. Gapirganda tutilish, tez-tez nafas 
olish, keraksiz tovushlar chiqarishlar, o`z fikrini ifodalab berishga xalal beradi va bu 
uning o`qishiga jiddiy ta‘sir ko`rsatishi mumkin. 
Kuzatishlarga qaraganda, ko`krak suti emib katta bo`lgan bolalarning nutqi sun‘iy 
sut bilan parvarishlangan bolalarnikiga nisbatan ertaroq rivojlanadi. Bundan tashqari 
bolaning ongi, tili yaxshi rivojlanishi uning to`g‘ri ovqatlanishiga, ya‘ni har kuni 
nimalar eyishiga ham bog‘liq. Bu borada esa bolalar asab kasalliklari shifokori va 
logoped bilan maslahatlashish zarur. 
Darvoqe, shifokorlarning «Bolangiz birinchi marta necha yoshida yoki necha 
oyligida gapirgan?» degan savoliga javob topish ham oson emas. Mabodo ularga 

---

kechroq murojaat qilib shunday savolga duch kelib qolsangiz, bolangizning biror so`zni 
o`zi tushungan holda talaffuz qilgan kunni belgilab qo`ying. Qandaydir bo`g‘inlar yoki 
so`zlarni bilib-bilmay talaffuz qilganida, bu hali uning tili chiqqani emas. Yoki boladan 
o`zingiz kabi to`liq gapirishni kutib, hali gapirishni bilmaydi, degan javobni bermang. 
Deylik, u sizdan «buv bey», ya‘ni «suv ber» deya so`radimi, mana shu kun 
bolangizning tili chiqqan kuni hisoblanadi. 
Topishmoqlar 
aytish, eshitish hamisha maktabgacha ta‘lim yoshidagi 
kichkintoylarning ezgu niyatlari bilan hamohang bo`lgan. Xar bir topilishi kerak 
bo`lgan jumboq - bu davr bolalarini ham o`ylashga, fikr yuritishga, o`zlariga xos 
yo`sinda izlanishga, sezgir, jiddiy, topqir bo`lishga nisbatan mayllarini uyg‘otgan. 
Chunki ko`p predmetli topishmoqlar bog‘cha bolalari uchun yanada qiziqarli bo`lgan. 
Bu holni butun mamlakatimiz bo`ylab bolalariga, nabiralariga, qo`shni bolakaylarga 
alla-qo`shiq, ertak, maqol, topishmoq aytib berib yurgan ota-onalar, buvi-bobolar, 
mahalla ertakchilari huzurida bo`lganimizda aniq sezdik. Bu ish o`z-o`zidan yoki 
birdaniga ko`ngildagidek chiqmaydi. Tinimsiz izlanish, bolakaylarni qiziqtirish, ularni 
topqirlikda bir-birlariga o`rnak, ibrat qilib ko`rsatish tufayli erishiladi. Takrorlash, 
takrorlashlardan keyin bola jumboqlarni echishga, bu haqda o`ylashga havasi keladigan 
bo`ladi. Bu erda shu narsani ham ta‘kidlab o`tish lozimki, bolalarga aytib beriladigan 
topishmoqlarning mavzusi yoshlarning yoshiga, qiziqishlariga yaqin bo`lsa yana nur 
ustiga a‘lo nur bo`ladi.
Bolalarda uchraydigan nutq nuqsonlarini bartaraf etishda biz ertak, topishmoq, tez 
aytish, maqollardan unumli foydalansak maqsadga muvofiq bo`ladi. Shubhasiz, ular 
bolalarga xushkayfiyat va tetiklik bag‘ishlaydi. Logopedik mashg‘ulotlar va o`yinlarda 
tez aytish, topishmoq va she‘rlardan keng foydalanish natijasida, bolalarning nutqi 
o`sadi, shu bilan birga nutqning ravon bo`lishida, to`g‘ri ohangning shakllanishida katta 
ahamiyatga ega. Milliy adabiyotimiz namunalari bo`lishi sanama, chorlashma, 
qiqillama, aytishuv, cheklashmachoq, aytishma o`yin va yarashtirgich kabi xalq og‘zaki 
ijodi, nafaqat bolaning nutqini o`stirishda, balki ularni milliy ruhda tarbiyalash, milliy 
qadriyatlarimizni hurmat qilish va vatanparvarlik hissini uyg‘otishda asosiy omil bo`lib 
xizmat qiladi. Quyida biz, o`zbek tilimizning xususiyatlaridan kelib chiqib, (bolalarni 

---

to`g‘ri talaffuzga o`rgatishda logopedik o`yinlardan foydalanish yo`llarini 
takomillashtirish borasida boy adabiy merosimizdan namunalar keltiramiz.