Pedagogika tarixi fan sifatida. Eng qadimgi davrlardan VII asrgacha ta’lim-tarbiya va pedagogik fikrlar. Reja

Yaponiya ta’lim tizimi va uning o’ziga xosliklari. Yaponiya – juda tez
rivojlanayotgan davlat bo‘lib, bu hol asosan yaponlarning tabiatan mehgatsevarlik
va ishbilarmonligi bilan bog‘liqdir. Dunyodagi barcha yangiliklar va yuksalishlar
sari intilish, eng so‘nggi yutuqlardan foydalanish va ularni yanada rivojlantirish –
bu yapon xalqining azaliy milliy odatlariga aylanib qolgan. Bugungi kunda
Yaponiya dunyodagi barcha davlatlar uchun ochiq va halqaro hamkorlik maydonida
faol ishtirok etib kelmoqda.
Yaponiya davlati 6800ga yaqin orollardan tashkil topgan bo‘lib, mamlakat
maydonining 99%ni asosan eng yirik 4ta orol – Xokkaydo, Xonsyu, Sikoku va
Kyusyu orollari tashkil etadi. Aholisi 127ming kishidan iborat. Aholi umrining
davomiyligi millatning sog‘lomligini va aholi xayotining sifatini belgilovchi muhim
bir ko‘rsatkichdir. Yaponlar uchun oila asosiy hayotiy boylik hisoblanadi. Bu joyda
ajrashish dunyoning boshqa rivojlangan mamlakatlarga qaraganda ancha kam
uchraydi. Yaponiya ta’lim tizimi ham o‘ziga xosligi bilan ajralib turadi. Yaponiya
zamonaviy ta’lim tizimining tarixi quyidagi 5ta davrga bo‘linadi:
1. Asos solingan davr. 1867-1885 yillarni qamrab oladi. Zamonaviy
ta’limning ilk tuzilishiga asos solingan.
2. Birlashuv (konsolidatsiya) davri. 1886-1916 yillarni o‘z ichiga oladi. Turli
maktab qonunlari chiqarilgan, tizimli ta’lim yaratilgan.
3. Tarqalish (ekspansiya) davri. 1917-1936 yillarni o‘z ichiga oladi. Ta’lim
tizimi bo‘yicha favquloddagi kengash tavsiyalariga asosan rivojlantirildi.
4. Harbiy davr. 1937-1945 yillar. Militaristik ta’lim tizimi.
5. Zamonaviy davr. 1945dan hozirgi davrgacha ta’lim islohotlari.
Yaponiya ta’limining shakllanishi 1867-1868 yillarda boshlangan. Yaponiya
o‘z oldiga 2 vazifani: 1-boyish, 2-g‘arb texnologiyalarini Yaponiya ishlab
chiqarishiga kiritish masalasini qo‘ydi va bu ishni amalga oshirish uchun birinchi
galda ta’lim tizimini tubdan o‘zgartirish kerakligini angladi.
1872 yili “Ta’lim haqida” qonun qabul qilindi. Bunda yapon ta’limi g‘arb
ta’limi bilan uyg‘unlashtirilgan. 1893 yilda kasb-ta’limi yo‘nalishidagi 1-kollej
paydo bo‘lgan. 1908 yilda Yaponiya boshlang‘ich ta’limni majburiy 6 yillik qilib
belgiladi. 1946-yili qabul qilingan Konstitusiya fuqarolarning ta’lim sohasidagi
xuquq va burchlarini belgilab berdi. Unda barcha bolalar bepul umumiy ta’lim olishi
shart ekanligi qayd etilgan. Hozirgi zamon yapon ta’lim tizimining tarkibi
quyidagicha: bog‘chalar, boshlang‘ich maktab, kichik o‘rta maktab, yuqori o‘rta
maktab, oliy ta’lim tizimlariga kiruvchi oliy o‘quv yurtlari. Bolalar yoshlariga qarab
3,2,1 yillik ta’lim kurslariga jalb qilinadi. Yaponiyada maktabgacha ta’lim
muassasalarining 59,9% - xususiy, 40,8% - davlatnikidir.
Maktabgacha ta’limga Yaponiyada katta e’tibor beriladi, chunki
psixologlarning ta’kidlashicha 7 yoshgacha inson bilimlarni 70%ni, qolgan 30%ni
butun qolgan umri davomida o‘zlashtirar ekan. Maktabgacha tarbiya odatda oiladan
boshlanadi. Yapon ayollari uchun onalik birinchi o‘rinda turadi. Ko‘pgina yapon
ayollarining aytishlaricha, bola tarbiyasi – ularning hayotlarining maqsadlaridir.
Yapon tarbiyachilarining bolalarni kichik guruhlarga “xan”larga bo‘lib
o‘qitishlari tarbiyaning asosiy xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Bu bolalarda
qarorlar qabul qilishga, o‘zgalar fikrini hurmat qilish, guruh a’zolarini barchasini
tashabbuskor bo‘lishga o‘rgatadi. Bunday usul kichik maktablarda ham, o‘rta
maktablarda ham davom etadi. Bu guruhlar o‘rtacha har 5 oyda shakllanib turadi.
Yapon bolalariga sinfni boshqarish juda yoqadi. Shuning uchun har kuni bolalarning
o‘zlari boshqaruvchi tanlaydilar. Har bir bola bu vazifani bajarib ko‘radi.
Boshlang‘ich maktabda o‘qituvchilar bolalarni tanqidga, ya’ni xulqlarini
yomon tomonlarini, maktabdagi kamchilikni tanqid qilishni o‘rgatadilar. Bundan
ko‘rinib turibdiki, o‘qituvchi faqat ta’lim berish bilan cheklanib qolmay, bolaning
har tomonlama rivojlanishiga ta’sir etadi. Shuning uchun ham Yaponiyada
o‘qituvchi kasbiga katta e’tibor beriladi. Yaponiya rivojlangan davlatlar ichida
o‘qituvchining maoshi davlat raxbarlari maoshidan ham yuqori bo‘lgan yagona
davlatdir.
Majburiy ta’lim. Ta’limning bu pog‘onasi 6 yoshdan 15yoshgacha bo‘lgan
bolalarni o‘z ichiga oladi. 6 yillik boshlang‘ich ta’lim va 3 yillik o‘rta maktab 9 yillik
majburiy ta’limni tashkil etadi va u bepuldir. Muhtoj oilalarning bolalari bepul
nonushta, o‘quv qurollari, tibbiy xizmat bilan ta’minlanadi. Zarur bo‘lgan hollarda
ularning oilalariga moddiy yordam ko‘rsatiladi. Shu bilan birga Yaponiyada xususiy
maktablar ham mavjud.
Yuqori o‘rta maktab 10,11,12-sinflarni o‘z ichiga oladi, bunday
maktablarning kunduzgi, sirtqi, kechki bo‘limlari mavjud. O‘quvchilarning 95%i
kunduzgi maktablarda o‘qiydi.
Yaponiyada o‘quv yili – 240, AQShda – 180 kun. Yozgi kanikul iyun oyining
oxirida boshlanib, avgustda tugaydi. Darslar kuniga 7 soatdan o‘tiladi.
Universitetlarga yuqori va o‘rta maktabni yoki 12 yillik oddiy maktabni
bitirgan o‘quvchilar qabul qilinadi. U yerda 460 ta universitet bo‘lib, 95tasi davlat
tasarrufida, 34tasi munitsipal, 31tasi xususiydir. 1-toifadagi universitetlarda har bir
o‘qituvchiga 3 nafar, 2-toifali universitetlarda esa 20tadan talaba to‘g‘ri keladi.
Universitetlarga qabul qilish 2 bosqichga bo‘linadi: 1-bosqichi turar joyda
o‘tkaziladi, buning uchun eski yapon tili, matematika, fizika, kimyo,
jamiyatshunoslik, tarix bo‘yicha test sinovlaridan o‘tiladi.
Yaponiyada oliy ta’lim majburiy hisoblanadi va u kasb ta’limi bilan uzviy
bog‘liqdir. Oliy ta’lim tizimi quyidagi turlarni o‘z ichiga oladi:
1. To‘liq sikldagi universitetlar (4 yil).
2. Tezlashtirilgan universitetlar sikli (2 yil).
3. Kasb ta’lim kollejlari.
4. Texnika institutlari.