Psixiatriya ruhiy kasalliklarning kelib chiqishi, patogenezi, klinik

Shneyder bo‟yicha shizofreniya birlamchi simptomlari 
Fikrlar ochiqligi – fikrlarni masofadan eshtilish hisi. 
Begonalik hisi – fikrlar, harakatlar tashqaridan kelishi va bemorga begonalik hisi. 
Tashqaridan boshqarilish - fikrlar, sezgilar va xarakatlar qandaydir tashqi 

---

164 
ta‘sirlarga bog‘langanligi va ularga bo‘y sinish hisi. 
Vasvasaviy idrok etish - real sezgilarni yolg‘on ta‘savvurlar bilan aralashtirib 
janjallar qilish. 
Eshitish gallyutsinatsiyalari - boshni ichidan eshitiladigan tovushlar bemor 
harakatlarini sharhlashi. Bemor qisqa va uzun so‘zlarni shivirlashlarni past 
tovushdagi so‘zlarni eshtishi mumkin. 
Ikkilamchi belgilarga katatoniya va nutq, xissiyot va kechinmalarning 
patologik ekspressiyasi kiradi. Bu belgilarni ko‘p qismi zamonaviy tasnifda xam 
ko‘rsatib o‘tilgan.
HKT-10 bo‘yicha shizofreniya uchun quydagi belgilardan biri bo‘lishi shart.
1. ―Exo fikrlar‖ - o‘z fikrlarini eshitilishi, boshqa fikrlar qo‘shilishi yoki o‘z 
fikrini chiqib ketishi, fikrlar ochiqligi.
2. Tashqaridan ta‘sir etish vasvasasi. Motor, sensor, ideator avtomatizmlar, 
vasvasaviy idrok etish. Bu psixiatriyada Kandinskiy-Klerambo sindromi deb 
ataladi. 
3. Sharhlovchi eshituv chin va soxta gallyutsinatsiyalari va somatik 
gallyutsinatsiyalar. 
4. Madaniy va dunyoviy to‘g‘ri kelmaydigan vasvasa g‘oyalari. 
Shizofreniyani klinik ko‘rinishlari negativ va produktiv belgilarga bo‘linadi. 
Negativ psixopatologik belgilar. 
Shizofreniyani fundamental negativ ko‘rinishiga sxizis (intrapsixik ataksiya) 
kiradi. Sxizis deb ruhiyatni parchalanganligi, dezintegratsiyasi, aralash-quralashligi 
tushuniladi. Masalan, xotira o‘zgarmaydi, lekin fikrlash va nutqni uzuq-yuluq 
tarzdagi og‘ir buzilishi kuzatiladi. Ruhiyatni parchalanganligini aniq belgisi nutqni 
uzuq-yuluqligidir. Bunda so‘zni grammatik tuzilishi o‘zgarmaydi faqat mantiqi, 
mazmuni o‘zgarad. Shaxsni ikkilanishi, depersonalizatsiya, ambivallentlik va 
boshqalar kuzatiladi. Shizofreniyani yana bir asosi belgisi autizimdir. Bunda real 
borliq bilan aloqa kamayadi, bemor o‘z dunyosiga berilib ketadi. Ba‘zi hollarda 
bemorlar borliqdan to‘liq ajralib qoladi.
Ba‘zan esa o‘zini haddan ortiq analiz 
qilish bilan cheklanadi. Intraverziya va autoerotizimni ham autizmga kiritish 

---

165 
mumkin. Yana bir shizofreniyaga xos qaytmas emotsional o‘zgarish apatiyadir. 
Apatiya ba‘zan ko‘ngil bo‘shlik, nozik hissiyotlar bilan qo‘shilib kelishi mumkin. 
Mayl buzilishlari shizofreniya bilan og‘rigan bemorlar uchun xosdir. Bemorlarda 
istaklarni pasayishi xato abuliya ham kuzatilishi mumkin. Bemor bekordan 
bekorga yuradi, chekadi, oddiy biologik talablarni qondiradi. Ba‘zan istaklar 
pasaysada kasbiy faollik saqlanib qoladi. Ayrim hollarda apatiya va abuliya 
birlashib ketadi. Apatiko-abulik sindrom paydo bo‘ladi. Shizofreniya bilan 
kasallangan bemorlarda kupincha parabuliya, ambitendentllik, impulsivlik paydo 
bo‘ladi.
Bemorlar fikrlashida turli hil o‘zgarishlarni aniqlash mumkin. Birinchi 
o‘rinda fikrlashni uzuq-yuluqligi, paralogik fikrlash, autistik fikrlash, simvolik 
fikrlash, amorf fikrlash, neologizmlar, bir fikrdan boshqasiga sakrash bo‘ladi. 
Shuning bilan birga ba‘zi bemorlarga abstrakt fikrlashni yuqori darajadaligi 
xosdir.Fikrlashni bunday xususiyatlari ba‘zida bunday odamlarni kasbiy faoliyati 
davomida yuqori cho‘qilarni zabt etishiga imkon beradi. Bunday odamlarga misol 
qilib Nyuton, Nitsshe, Gogol, Van Gog larni ko‘rsatish mumkin. Ko‘pchilik 
bemorlarda xotiraning formal qobiliyatlari o‘zgarmaydi. Xotirani pasayishi 
xotirani emotsional komponentlarini pasayishi bilan bog‘liqdir. Yana bemorlarda 
mimika o‘zgargan bo‘ladi. Gipomimiya, paramimiya, amimiya kuzatiladi. 
Shizofreniya bilan og‘rigan bemorlarni psixomotor faoliyatida ham o‘zgarishlar 
kuzatiladi. Ularni harakatlari qo‘pol, tajang, sog‘lom odamlarga o‘xshamaydigan 
bo‘ladi. Bemorlarda boshqa odamlar bilan aloqa qilish buziladi. Ular odamlarga 
kam qo‘shiladi, odamlar bilan tanlab muloqotda bo‘ladi va ayrim hollarda ular 
odamlarga umuman qo‘shilmaydi.