Psixologiya va gumanitar fanlar

Mashg’ulot maqsadi: Kriminal xulq-atvor haqida bilim ko‘nikma va malakalarni shakllantirish.
Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   I.M. Hakimova. Deviant xulq-atvor psixologiyasi. // o‘quv qo‘llanma; Toshkent -2014; 49-bet.
   
2. 
   Umarov B.M. Bolalar va o`smirlarda xulq og`ishining kelib chiqishi va uning oldini olishning ayrim psixologik masalalari. //uslubiy qo`llanma. – T. – 2008, 114-bet.
   
3. 
   www.expert.psychology.ru
   
4. 
   www.psycho.all.ru
   
5. 
   https://n.ziyouz.com/p
   

Profilaktika inspektori xizmat faoliyati mobaynida profayling usulidan qanday foydalanishi mumkin? Avvalo ushbu soxaga aloqador bo‘lgan zarur amaliy psixologiyaga taalluqli bilimlarga ega bo‘lishi lozim. Bu insonlarning tashqi ko‘rinishi va xulk-atvori, kiyinishi, uzini tutishi, buyumlarining uziga xosligi va boshkalarga e’tiborini karatishi lozim. Bu kasbiy kuzatuv orqali amalga oshiriladi. Ma’lumki, biror-bir xukukbuzar- likni amalga oshirmokchi bo’lgan shaxs uzining psixologik xolatini tulik nazorat kila olmaydi, uning organizmida, fiziologik va tashki kurinishida uzgarishlar yuzaga keladi, vaziyatga affektiv endashuv, elgon va nosamimiy xarakatlar, asabiylashish kuzatiladi. Aniqroq aytganda, uning psixologik holati profilaktika inspektori bilan rubaru kelganda nosamimiylik va namoyishkorona xarakatlar, suitsi- dal alomatlarni namoen kiladi. Profilaktik inspektori ommaviy tadbirlarga jalb etilganida shubxa uygotuvchi shaxslarni aniklashda yulovchilar xatti- xarakat- larining dinamik usishini aniklashga karatilgan psixologik kuza- tuvlar asosiy omil bulib xizmat kiladi. Masalan, xodim yulovchilar bilan tugridan-tugri psixologik alokaga kirishgan eki yuk va buyumlarini kuzdan kechirganida odatda, ularning fe’l-atvorida uzgarishlar kuzatiladi (asabiylashish, zurikish, kurkuv, bezovtala- nish, xayajonlanish), bu yakkol namoen buladigan alomatdir. Profilaktika inspektorining profayling metodini urganishi- ga kuyiladigan talablar: - vizual psixologik diagnostika asosida shaxsni baxolash texno- logiyasini egallash; - xukukbuzarlarning psixologik ta’siriga karshi ta’sir chora¬larini kullash texnikasini egallash; - favkulodda vaziyatlarda xissiy xolatlarni boshkarish kobi- liyatini shakllantira olish; - ommaning psixologik ta’siriga karshi ta’sir kursata olish kobiliyatini shakllantirish; - xizmat faoliyatida turli shaxslar bilan psixologik aloka urnatish usullari va texnikasiga ega bulish; - xulk tipologiyasi va ogzaki portret buyicha xukukbuzar va kidi- ruvda bo’lgan jinoyatchilarni aniklash kunikmasini x,osil kilish; - terroristik va ekstremistik yunalishdagi xatarning oldini olish vazifalarini bajarishda tezkor muxim ma’lumotlarni olish malakasini kullash kobiliyatiga ega bulish. Profayling usullari kullaniladigan holatlar. Shaxslar orasidagi muloqotda berilayotgan ma’lumotning ishonchliligini baxolash. Tadkikotlarning kursatishicha, xar bir shaxs suzlashish davomida olinaetgan ma’lumotga ishongisi keladi, lekin xar kim xam, uni aldaetganlarida paykagisi kelmaydi. Extiroslar dunesida yashashni xoxlamaydiganlarga profayling usulini bilishlari, raxbar-ishchi, surishtiruvchi-gumon kilinuvchi eki boshka xoxlaganlar bilan alokada uzatilaetgan ma’lumotni ob’ektiv baxolash imkonini beradi. Profilaktika inspektori tomonidan narkotik moddalarni is- te’mol kilinganligining belgilari amaliy kumak berishi mumkin. Bunday iste’molning bilvosita belgilari universal emas, ammo xar xolda giexvand shaxsni kuchada omma orasidan topishda erdam beradi. Agar fakat tashki alomatlarga karaladigan bulsa, ular katta tajri- baga ega giex,vandlarga tugri kelmaydi: • eruglik kay darajada bulishidan kat’i nazar, korachiklarning notabiiy torayishi (—tir" narkotiklar - geroin, kokain iste’mol kilinganida) eki keigayishi (—vgil" narkotiklar iste’molida); • parishonlik bilan karash; • iskirt kurinish, sochlarning kurukligi; kul panjasining shish- ganligi; kupincha tishlarning koraygan, uvalangan, -singan" (tunkacha- lar kurinishida)ligi; • gavdaning bukikligi; • nutkning tushunarsiz, —uzik'ligi; • ogizdan alkogol xidi kelmagan xolda besunakay va sekin xara- katlanish; • ma’murlarga (xokimiyat vakillariga) uchrashishdan kochishga uri- nish; • ob-xavo va vaziyat kanday bulishidan kat’i nazar, doimo uzun engli kiyim kiyish (ojiz diagnostik belgi). Mulotsot olib borish. Mulokot - bu doimo uyin. Suxbatdoshning kizikuvchanligini va emotsional xolatini baxolash, uning uz aytgani- da turish, anik ma’lumotlardan kachon foydalanish zarurligi tugri- sida anik tushuncha beradi, bunday vaziyatdan foydalanib, anik xarakatni amalga oshirishni kuldan chiqarish mumkin emas. Odamlar tuplanadigan joylarda (aeroport, savdo markazlari, tungi klublar va uokazo) niyatni uzgarishini anitslash. Agar dukon eski tungi klublarda janjal chikkanida, kurkmasdan urushga kirgan xodim, yaxshi xodim xisoblanmaydi. Malakali profilaktika inspek- tori olomon orasidan niyati buzuklarni aniklashni va mojaroning asosiy manbaini bartaraf etishni bilishi lozim. Jinoyatchini psixologik profilini tuzish. Bu usul barcha profay-ling yunalishining bosh mezoni hisoblanadi. Uning vazifasi, pro-filaktika inspektori tomonidan ma’muriy xududdagi xukukbuzar shaxs eki profilaktik xisobdagi shaxslarning profili tugrisida anik tushunchaga ega bulish hisoblanadi, bu esa profilaktik ish- larning samarasini oshirishga xizmat kiladi. Profilaktika inspektori doimiy ravishda profilaktik suxbatga taklif etilgan fukaroni noverbal kuzatish orkali idrok etib boradi. Kirish soidalari. Insonlar odatda bir narsa xakida gapirib, butunlay boshka narsa xakida uylaydilar, shu bois ularning haqiqiy axvolini (xolatini) tushunish juda muxim. Axborotning atigi 7 % suzlar (verbal ravishda), 30 % ovoz oxan- gi (tovush kuchi, intonatsiya) va 60 % dan ortigi boshka noverbal kanal- lar (karashlar, imo-ishoralar, mimika, jest va boshkalar) orkali beriladi. Suxbatlashaetgan shaxsni profilaktika inspektori tomonidan tugri tushunish uchun aytilaetgan fikrni suzlar, nutk, pantomimika va mulokot «kuzatuvchilari» bilan chambarchas boglik ravishda baxo- lab, uz idrokimizni muayyan tugallikkacha etkazish maqsadga muvofik buladi.