Publitsistik matnlarda siyasiy atamalarning qollanishi
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Publitsistika
|
- 26 -
II BOB: Publitsistik nashrlarda siyosiy atamalar.
Ommaviy axborot vositalari uslubi publitsistik uslub sanaladi. Bu uslubning muhim xususiyati axborot berish va ta’sir qilish bo’lib, soddalilik, tushunarlilik, ta’sirchanlik, adabiy til me’yorlariga qat’iy amal qilishdir. Publitsistik uslubning ham og’zaki ham yozma shakllari mavjud. Radio- televideniye uslubi publitsistik uslubning og’zaki shakliga, gazeta, jurnal uslubi esa yozma shakliga xosdir. Ayni paytda respublikamizda 696 ta gazeta, 260 ta jurnal, 4 ta axborot agentligi, 65 ta telestudiya, 36 ta radiostansiya faoliyat ko’rsatmoqda. Publitsistik uslub jamiyat faol a’zosining ijtimoiy-siyosiy hayotga bo’lgan munosabatini ifodalaydi. Har qanday jamiyatning u yoki bu faol a’zosi o’zi yashab turgan jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va ijtimoiy-ma’daniy hayotiga befarq qaramaydi, ularga o’z munosabatini bildiradi. Bu munosabat til vositalari, ularning imkoniyatlari asosida o’z ifodasini topadi. Ana shunday munosabatini ifodalashni ta’minlash uchun xizmat qiladigan nutq ko’rinishlari publitsistik nutq hisoblanadi. Publitsistika so’zi lotincha bo’lib − ijtimoiy yoki xalq, ijtimoiy xalqchil degan ma’nolarni bildirgan. Publitsistik uslub ko’rinishlari ijtimoiy taraqqiyotning eng qadimgi davrlaridayoq paydo bo’la boshlaganligini, bu ko’rinishlar qadimgi notiqlar nutqlarida namoyon bo’lganligini olimlar ta’kidlaganlar. Matbuot nutqi odatda, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy-axloqiy, adabiy- tanqidiy mavzulardagi ommaviy nashrlarda, ijtimoiy-siyosiy jurnallarda, barcha gazetalarda, notiqlarning nutqlarida, radio va televideniye chiqishlarida namoyon bo’ladi. Boshqacha aytganda, ana shularning nutqi matbuot nutqi sifatida tan olinadi. Gazeta nutqi matbuot nutqining hozirgi kundagi eng asosiy ko’rinishidir. Chunki gazeta nutqida ommaga murojaat qilish, undash, qiziqtirish, rag’batlantirish, uyushtirish – umuman olganda, ta’sir etish yetakchi o’rinda turadi.
- 27 -
Ommaning faolligini oshirishda u nihoyatda tezkordir. Bunga sabab uning ommaviyligi, tez yetib borishi, tushunarliligi, aniq- lo’ndaligi, hayot bilan hamnafasligidir. Publitsistik asarlarning (masalan, xabar, reportaj, korrespondesiya, maqola, ocherk, feleton, pamflet, bosh maqola va boshqalarning) uslubiy chegaralanishi ularning, eng avvalo, alohida lisoniy belgilarga ega ekanligida ko’rinadi. Ana shu lisoniy belgilar o’zbek tilining publitsistik asarlarda amal qilishida ma’lum ma’noda yopiq sistema mavjud ekanligiga dalildir. Bu yopiq sistema, ya’ni chegaralanish publitsistik asarlar tilining uslubiy o’ziga xosligi bo’lib, o’zbek tili vazifaviy uslublari doirasida publitsistik uslub nomi bilan yuritilishiga imkon beradi. Xo’sh, til birliklarini qo’llashda o’ziga xos sistemani tashkil etuvchi publitsistik uslub qanday alohida lisoniy belgilarga ega va uning boshqa vazifaviy uslublarga aloqadorligi nimada? Eng avvalo, bu uslubning boshqa vazifaviy uslublarga aloqadorligini ko’rib o’taylik. U til birliklarining obrazlilikni, emotsional-ekspressivlikni yuzaga keltirishga xizmat qilishiga ko’ra badiiy nutq uslubiga; ifodaning lo’nda va aniqligi hamda atamalarning faol qo’llanilishi bilan esa ilmiy uslubga yaqin turadi. Ijtimoiy-siyosiy masalalarni ko’tarib chiqishi, tahlil usuli, mantiqiy davomliligi, kitobxonni ishontirish kuchi, ijtimoiy masalalarni hal etishga undashning kuchliligi, o’ziga xos atamalarning qo’llanishi singari xususiyatlar publitsistik va ilmiy uslubning o’xshash tomonlaridir. So’z va atama siyosiy ma’nosining badiiy uslub unsurlari bilan qorishgan, uyg’unlashgan holda ifodalanishi publitsistik nutqni yanada kuchaytiradi va uning ta’sirchanligini oshirishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, publitsistik uslub boshqa uslublardan jiddiy farqlarga ham egaki, bu farqlar uning o’ziga xos lisoniy belgilaridir. Adabiy tilimizning boyishida publitsistik uslubning roli katta. Chunki ijtimoiy-siyosiy hayotimizda ro’y beradigan voqea-hodisalar, odatda, birinchi navbatda publitsistik asarlarda o’z aksini topadi.
- 28 -
O’zLiDeP Siyosiy Kengashi ijroiya qo’mitasi va Oliy Majlis Qonunchilik palatasidagi partiya fraksiyasi a’zolari, bank-moliya, soliq va bojxona tashkilotlari vakillari, tadbirkor hamda fermerlar ishtirok etgan tadbirlarda asosiy e’tibor kichik biznes va xususiy mulkchilik subektlari faoliyatini tartibga soluvchi qonunlarni tahlil qilish, ularni yanada takomillashtirish bo’yicha zarur tavsiyalarni ishlab chiqish, shuningdek, Konsepsiyada o’rtaga qo’yilgan dasturiy masalalar yuzasidan aniq vazifalarni belgilab olishga qaratildi. (Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik − taraqqiyot kafolati «XXI asr» gazetasi, 2011-yil, 28-aprel, 389-soni).
Publitsistik uslub ijtimoiy-siyosiy bilimlarni targ’ib qilish va keng xalq ommasiga yetkazuvchi vosita sifatida bu uslub tilining rang-barangligi orqali kishilar ongiga ko’proq ta’sir etadi.
markaziy o’rinlardan birini egallaydi, ya’ni qisqa, lo’nda, tushunarli, yorqin, ixcham tilda yozish asosiy talablardan hisoblanadi. Publitsistik uslubda gazeta tili alohida o’rin egallaydi. Chunki gazeta va publitsistika bir-biri bilan chambarchas bog’liq. Shu bilan birga, gazeta uslubi publitsistik uslubning bir tarmog’i hisoblanadi. Gazeta ijtimoiy hayotning turli-tuman sohalarini to’la qamrab oladi. Ikkinchidan esa, uning sahifalarida xabardan tortib (maqola, reportaj, ocherk, bosh maqola, e’lon…) badiiy asarlardan parchalargacha beriladiki, bu ommaning barcha tabaqalariga ta’sir etishning, barchasiga tegishlilikni, tushunarlilikni ta’minlaydi. Publitsistik uslub ijtimoiy-siyosiy atamalarni o’zida mujassam etishi (xabar, ma’ruzalar, turli chiqishlar, raportlar, tabriknomalar, qarorlar, hukumat notalari) bilan rasmiy ish-qog’ozlari uslubiga yaqinlashgandek bo’ladi. Rasmiy-ish qog’ozlari uslubiga xos so’z va atamalar publitsistik uslubda ham uchrab turadi, ba’zilari esa faol qo’llanishi ham mumkin.
Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|