Pul hám bankler oqıw qollanba

3.3. Puldıń Keyns teoriyası.
Ekonomikanı mámleket tárepinen kriziske qarsı kredit-pul quralları járdeminda tártipke salıw haqqında eki bir-birine qarsı keletuǵın jantasıw bar. Olardıń biri neoklassik doktrina menen baylanıslı. Dástúrıy neoklassik jónelis stixiyalı bazar mexanizmin ideallastırǵan. Ol tolıq bántlikke tiykarlanadı hám pul massasınıń ósiwi bahalardıń ósiwinde sáwlelenedi, dep oylaydi. Nátiyjede pul birliginiń satıp alıw kúshı páseyedi hám pullardıń ósiwi aylanıs iyriminde qalıp ketedi. Solay etip, bahalardıń jańa, biraz joqarı dárejesinde pullar zapasınıń aldınǵı qunı jáne qayta tiklendi. Bunday rawajlanıw modeli ámelde kapitalızmda krizisler hám jumıssızlıqtı alıp keledi.
Neoklassiklardiń jantasıwı kapitalıstik waqıyalıqqa qarsı keldi hám bul hal 1929—1933-jıllardaǵı «ullı depressiya» procesinde ayrıqsha kózge kórinedi. Ahwaldı duzetiw J.M. Keynstiń arqasına tústi. Ol «Bántlik, procent hám pullardıń ulıwmalıq teoriyası» shıǵarmasında (1936) pullardıń aylanıstan shıǵıp ketiwi sebeplerin anıqlawǵa urınadı, sebebi, onıń pikirinshe, bunıń nátiyjesinde jalpı tólewge qabiliyetli talap kólemi qısqaradı, bul islep shıǵarıw rawajlanıwına tosınlıq qıladı. J.M. Keynstiń pikirinshe, pullardıń shıǵıp ketiwiniń bas sebepleri úsh fundamental psixologik faktorlar»: tutınıwga meyillik, likvidlilikti maqul kóriw hám kapital aktivlerden keletuǵın kelesi dáramat itimallıǵına baylanıslı.
Pullarǵa jalpı talap tómendegi formula menen belgilenedi:

bunda: M₁—transaksion talap; M₂—spekulativ talap; Y-milliy dáramat; r-procent muǵdar; L₁,L₂ -likvidlilik funkсiyaları.

Neoklassiklar hám Keyns pullar tákrar islep shıǵarıw procesine tásir qıladı, dep esaplanadı. Bıraq neoklassiklar bunday tásirdi bahalar arqalı, Keyns ese procent muǵdarı arqalı kórsetedi. Keynstiń pikirinshe, procent muǵdarı investitsiyalarǵa tásir kórsetedi, investitsiyalar ese milliy dáramat ósiwiniń kerekli faktorı esaplanadı. Keynstiń kapitalızmniń ózin-oz tártipke salatuǵın sisteması sıpatındaǵı kritikası qayısqaq pullardı neoklassik teoriyanıń tiykarǵı barqararlastırıwshı faktorın toqtatıp qoyıw jolı menen erisiledi. Keyns usı maqsette barlıq ekonomikalıq kórsetkishleri is haqınıń ózgermes úlkenlerinde sáwlelendiredi. Bıraq baha faktorınan abstraksiyalastırıw, óz mazmunına kóre, ásirese ekinshi jáhán urısınan keyin keskinlesken inflatsiya mashqalasın esaptan tısqarı etti. Bul keynsshiliktiń keskin kritikaǵa ushırawın aldınnan belgilep berdi hám pullardıń neoklassik teoriyası payda bolıwınıń tiykarǵı shárti boldı.