Q. Rahmonov Sh. K. Narbayev Z. M. Muqimov yer resurslarini boshqarish

Bilimni nazorat qilish uchun savollar:
1. Yer 
munosabatlarini huquqiy jihatdan tartibga soluvchi qonun xujjati 
turini sanab bering?
2. O ’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, viloyat xokimiyati, tuman 
hokimiyati 
yer 
munosabatlarini tartibga solish bo'yicha qanday organlar 
hisoblanadi?
3. “Davergeodezkadastr” qo'm itasi va uning 
joylardagi boshqarma 
va 
xududiy xizmatlari yer munosabatlarini tartibga solish bo'yicha qanday organ 
hisoblanadi?
4. Y er resurslarini boshqarishga doir yagona davlat siyosatini amalga oshirish 
va bu ishlami muvofiqlashtirish qaysi organning vakolatiga kiradi?
5. Yer munosabatlarini davlat tomonidan tartibga solishning maqsadi nima?
6. Respublikada yer resurslarini boshqarish bo ‘yicha maxsus vakolat kimga 
berilgan?
7. A holining soniga qarab shahar aholi punktlari qanday turlarga b o ‘linadi?
8. Aholining soniga k o ‘ra qishloq aholi punktlari qanday turlarga bo‘linadi?
125

---

VI-ВОВ. YER RESURSLARINI BO SH Q AR ISH DA DAVLAT YER
NAZORATI
1. Yer resurslarini boshqarishga oid qonunlar, m e’yoriy xujjatlar tizimi va
ularning ijrosini tahlili
1991 yildan buyon mustaqil 0 ‘zbekiston Respublikasida 100 dan ziyod 
qonunlarda va 500 dan ortiq m e ’yoriy hujjatlarda yerlardan oqilona foydalanish va 
ularni m uhofaza qilish normalari belgilangan. 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
M ahkam asining 
2004 
yil 
19-oktabrdagi 
483-sonli 
qaroriga 
muvofiq 
yer 
m unosabatlarini tartibga solish uchun m axsus davlat boshqaruv organi - Yer 
resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri Davlat qo‘mitasi tashkil etildi. 
Tashkil etilgandan buyon o 'tgan yillar davom ida u yerlardan samarali foydalanishni 
boshqarishga doir bir nechta huquqiy m e’yoriy xujjatlar qabul qildi va ijrosi ustidan 
nazoratni amalga oshirdi.
Huquqiy tadbirlar kom pleksi (yig‘indisi)-yerdan foydalanuvchilar, yer 
mulkdorlari, 
ijarachilar 
va 
m ulkdorlam ing 
yer 
uchastkalaridan 
maqsadli 
foydalanishlarning rag'batlantirish, yerlardan sam arasiz foydalanish sabablari va 
sharoitlarini bartaraf qilish, yer uchastkalaridan oqilona foydalanmaslikka doir 
huquqbuzarliklam ing 
oldini 
olish 
v a 
bartaraf qilishning 
tezkor 
huquqiy 
imkoniyatlarini belgilash kabi o ‘zaro b o g ” langan va bir-biridan kelib chiqadigan 
huquqiy normalar majmui.
Yerga oid munosabatlarni davlat tom onidan tartibga solish- iqtisodiy huquqiy 
choralarni qoMlash orqali Respublika yer fondini m uhofaza qilish va undan oqilona 
foydalanishni tashkil etishda davlat organlarining maqsadli faoliyati.
Yer resurslarini foydalanishning davlat boshqaruvi- hozirgi va kelajak avlod 
ham da yerdan foydalanuvchilar, ijarachilar va m ulkdorlar manfaatlarida yer 
munosabatlarini tartibga solish, yerlardan samarali foydalanish va muhofaza qilishni 
ta ’m inlashga qaratilgan o ‘zaro uzviy bog*’langan davlatning huquqiy, iqtisodiy, 
texnik va tashkiliy - x o ‘jalik chora-tadbirlar tizimi.

---

D avlat organlari tizimi-vakolatlarining mazmuni va ahamiyatiga binoan 
guruhlashtirilgan va yerga oid munosabatlarni tartibga soladigan davlat organlarining 
yig‘indisi.
Yer resurslarini boshqarishda nazorat qiluvchi davlat hokimiyati va boshqaruv 
organlarining vakolatlari 
Oliy Majlis
-yer munosabatlarini tartibga solish borasida davlat siyosatining asosiy 
yo‘nalishlarini belgilaydi
-qonunlar qabul qiladi, ularga o'zgartirishlar va qo‘shimchalar kiritiladi
-yerlarni m uhofaza qilish va ulardan foydalanish borasida davlat dasturlarini
tasdiqlaydi
-yer munosabatlarini tartibga solish borasidagi davlat organlarining tashkil etish 
yoki ularning faoliyatini tugatish to ‘g ‘risidagi Prezident farmonlarini tasdiqlaydi
Prezident
-yer qonun xujjatlariga rioya etilishining kafilidir
-yer munosabatlarini tartibga solish borasidagi qonunlami imzolaydi
-yer munosabatlarini tartibga solish borasida farmon va qarorlar qabul qiladi,
farmoyishlar beradi
-yer munosabatlarini tartibga solishda huquqni muhofaza qilish organlarining 
faoliyatini muvofiqlashtiradi
Vazirlar Mahkamasi
-yerlarni m uhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanishga doir dasturlarni, 
byudjetni va istiqbolini ishlab chiqishni tashkil qiladi va ijrosini ta ’minladi 
-yer resurslarini davlat va xo‘ja lik boshqaruvini takomillashtirish to ‘g ‘risida 
takliflar kiritadi va ishlab chiqadi
-yerga oid huquqiy munosabat sub’ektlarini huquqiy muhofazalash va kafillashga 
yordam beradi
- 0 ‘zbekiston Republikasi Yer resurslari davlat qo'm itasi faoliyati nazorat qiladi 
-yerlardan oqilona foydalanish ham da ulami muhofaza qilish sohasidagi yagona 
davlat siyosatini am alga oshiradi va m e’yoriy xujjatlar qabul qiladi
127

---

-yerlardan foydalanish va ularni m uhofaza qilishda vazirliklar ham da idoralarning 
faoliyatini muvofiqlashtiradi
-yerlardan oqilona foydalanish va ulam i muhofaza qilish ustidan davlat nazoratini 
tashkil qiladi
-yer munosabatlariga doir qonun kuchidagi m e’yoriy xujjatlar qabul qiladi va 
itjrosini ta ’minlaydi
-yer resurslarini belgilangan maqsadda, oqilona va samarali foydalanish, yerlarni 
m uhofaza qilish ustidan davlat nazoratini am alga oshiradi
-yer tuzishni, yer monitoringini o'tkazilishini va davlat yer kadastri yuritishni 
tashkil qiladi
-yuridik shaxslarga qishloq xo'jalik ehtiyojlari hamda boshqa davlat v a jam oat 
ehtiyojlari uchun foydalanishga v a ijaraga yer beradi.
V iloyat v a Toshkent shahar hokimiyatlari 
-yer munosabaotlariga doir qonun kuchidagi m e’yoriy xujjatlar qabul qiladi va 
ijrosini ta ’minlaydi
-yer resurslaridan belgilangan maqsadda, oqilonga va samarali foydalanish, 
yerlarni muhofaza qilish ustidan davlat nazoratini amalga oshiradi 
-yer tuzishni, yer m onitoringini o ‘tkazilishini va davlat yer kadastri yuritishni 
tashkil qiladi
-yuridik shaxslarga qishloq x o ‘ja lik ehtiyojlari ham da boshqa davlat va jam oat 
ehtiyojlari uchun foydalanishga v a ijaraga yer beradi
-yerdan foydalanish va yer uchastkasini ijaraga olish huquqlarini ham da yer 
uchastkalariga bo'lgan huquqini beliglangan tartibda «Yer kodeksi» ning 36- 
m oddasiga k o ‘ra bekor qilinadi
-yer munosabatlarini tartibga solish sohasida viloyatlar, Toshkent shahar davlat 
hokimiyati organlarining vakolatlariga kiradigan boshqa masalarni ham hal qiladi 
Tum an v a shahar hokimiyatlari 
-yer munosabaotlariga doir qonun kuchidagi m e’yoriy xujjatlar qabul qiladi va 
ijrosini ta ’minlaydi
128

---

-tuproq unumdorligini oshirish yerlardan oqilona va samarali foydalanish va ularni 
muhofaza qilish tadbirlarini ishlab chiqadi hamda amalga oshiradi 
-yerlardan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish ustidan davlat nazoratini 
amalga oshiradi
-yer tuzishni, yer monitoringini o ‘tkazilishini va davlat yer kadastri yuritishni 
tashkil etadi
-yer uchastkalariga bo'lgan huquqlami, yerni ijaraga berish shartnomalarini, 
shuningdek servitutlar to ‘g ‘risidagi kelishuvlarni davlat ro ‘yhatiga oladi 
-yer munosabatlarini tartibga solish sohasida tuman va shahar davlat hokimiyati 
organlarining vakolatlariga kiradigan boshqa masalarni ham hal qiladi
Yer nazoratining jazolash shakli-yerlami muhofaza qilish va ulardan oqilona 
foydalanish bo'yicha qonun talablarini bajarmaydigan va ularga rioya etmaydigan 
huquqbuzarlarga nisbatan davlatning majburlovchi choralarini qo‘llashga qaratilgan 
tekshirish turi.
Yerga oid qonunbuzarlik-yer qonun xujjatlari m e’yorlari va talablarining yer 
munosabatlari sub’ektlari tomonidan buzilishi.
Yer qonunbuzarligi turlari-yer to ‘g ‘risidagi qonun xujjatlarida hamda milliy va 
xalqaro yuridik javobgarlik normalarida belgilangan talablami buzish toifalari.
Y er toifalarining huquqiy holatini belgilash yer qonunchiligi quyidagi 
tamoyilni inobatga oladi:
1. Tuproqlam i, ayniqsa yuqori qimmatga ega bo‘lganlarini qishloq xo'jaligida 
foydalanish.
2. Sug‘oriladigan yerlarni iloji boricha noqishloq va o ‘rmon xo‘jaligi yer 
toifalaridan chiqarmaslik.
3. Yerlardan qanday maqsadlarda foydalanmasin, ularni muhofaza qilish 
talablarining majburiyligi.
4. H ar bir yer toifalarining ekologik vazifasini yo'qotib qo‘ymaslik.
129

---