Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

Rasmiy va norasmiy tashkilot

Har bir mehnat jamoasida rasmiy munosabatlar bilan bir qatorda norasmiy munosabatlar mavjud bo‘ladi.

	Marketing va o‘tkazmalar	Ishlab chiqarish jarayoni
Odamlar, xomashyo, stanoklar, energiya bo‘yicha axborot	Sarmoyalar
	Moliya
	Texnik barqarorlik		Mijozlar
	Kadrlar Ishlab chiqarish

Agar rasmiy munosabatlar buyruqlar, farmonlar orqali belgilansa, norasmiy munosabatlar esa hech kim va hech narsa orqali belgilanmaydi. Shuning uchun ham boshqaruv jarayoni funktsional rasmiy tashkilot yaratilishiga olib keldi. Lekin shuni bilish

kerakki har qanday rasmiy tashkilot ichida norasmiy tashkilotlar ham mavjud, ular tashkilotlar siyosatga o‘z ta’sirini o‘tkazishi mumkin. Har bir mehnat jamoasining a’zosi bir vaqtning o‘zida ko‘pgina guruhlarga tegishli bo‘lishi mumkin.

Maqsadga erishish uchun rahbar istagi bilan yaratilgan odamlar guruhi, rasmiy guruhlar deb ataladilar.
Ularning birinchi vazifasi konkret topshiriqlarni va vazifalarni bajarish bo‘lib hisoblanadi. Odamlar o‘rtasidagi munosabatlar har xil normativ hujjatlar bilan reglamentlanadi: qonunlar, farmonlar, buyruqlar va boshqalar.
Norasmiy guruhlar – bu maqsadga erishish uchun shakllangan tarqoq odamlar guruhidir.
Bunday guruhlardagi munosabatlar shaxsiy xususiyatlar (hulq-atvor) orqali ko‘riladi. Guruh a’zolarini qarashlar, qiziqishlar va havaslar umumiyligi birlashtiradi.
Norasmiy guruhlar har bir tashkilotda bo‘ladi. Ular rasmiy tashkilotga o‘zining ta’sirini o‘tkazishi mumkin. Qachonki ko‘pgina kishilar norasmiy guruhga a’zo bo‘lsa, ularni kuchi ko‘payadi. Inoqlik, rasmiy munosabatlar va iqtidorni rasmiy tashkilotlarga umuman aloqasi bo‘lmasada ularning rasmiy tashkilot ichki muhitga ta’siri sezilarlidir. Agar ancha miqdordagi odamlar harakati namoyon bo‘lsa u holda norasmiy hokimiyatchilik roli kuchayib boradi. Ushbu hokimiyatni suiste’mol qilish va undan foydalanish norasmiy munosabatlarda ayon bo‘ladi (buni “sirli” telegraf deb ham ataydilar). Hech qaysi axborot norasmiy tarzdagidek tez tarqalmaydi. Ana shu usul yordamida norasmiy guruh o‘z maqsadini oshira oladi (buni norasmiy kommunikatsiya deb yuritiladi).
Norasmiy guruh foydalanadigan boshqa usul bu harakatlana olish yoki harakatlana olmaslik bo‘lib hisoblanadi. Boshqaruv amaliyotida tashkilotlar to‘liq huquqqa ega bo‘lmagan menejment yordamida “tiz cho‘ktirilgani”ga qator misollar mavjud (bunga kasaba uyushmasiruxsati bilan amalgam oshiriladigan namoyishlar hisobga olinmaydi).
Huquqqa ega bo‘lmagan holatdagi guruhlar – insonlarga salbiy ta’sir o‘tkazishi mumkin. Shu bilan birga norasmiy guruhlar o‘ta zukkolik harakteriga ega bo‘lsa ayrim tashkilotlar inqirozdan qutilib ham qolishi mumkin. Buning mazmuni shundan iboratki, norasmiy guruh tashkilot rivojlanishini olg‘a yoki orqaga sudrashi mumkin. Menejerning vazifasi shundan iboratki ushbu guruhlar ta’sirini kamaytirish qobiliyatiga ega bo‘lishi va ular kuchini yahshi tomonga yo‘naltirishi kerak. Norasmiy guruh faoliyati menejer tomonidan nazorat etilishi mumkin. Buning uchun menejer norasmiy guruh maqsadlarini to‘liq bilib olishi kerak. Menejerda norasmiy guruh haqida asosli sabablar, asoslar paydo bo‘lsa shundagina unda o‘zini tutish strategiyasini ishlab chiqish imkoni tug‘iladi.
Menejer shu narsani anglashi kerakki, norasmiy tashkilotlar inson psixologiyasining quyidagi asosiy tamoyillari asosida paydo bo‘ladi: ular shu vaqtda paydo bo‘ladiki, qachonki insonlarning bir-biri bilan o‘zaro muloqoti kuchayib ketsa. Ular faoliyatining asosini kichik guruhlar kontsepsiyasi tashkilo etadi. O‘zaro munosabat xis-tuyg‘uni paydo qiladi, xis-tuyg‘udan esa konsensus tug‘iladi. Norasmiy tashkilotning asosini insonlararo munosabat tashkiol etadi.
Shunday qilib insonlarning norasmiy tashkiloti Siz uchun va Sizga qarshi ishlashi mumkin. Qanday qilib bunday tashkilotni Siz uchun ishlaydigan qilish mumkin?
Birinchidan, menejer norasmiy tashkilot mavjud ekanligini tan olishi kerak.
Ikkinchidan, norasmiy tashkilot menejerga yordamchi bo‘lishi uchun qanday bahoga ega ekanligini tushunishga intilishi kerak.
Uchinchidan, norasmiy tashkilotchilarni aniqlash va ularni boshqara bilish kerak.
To‘rtinchidan rasmiy va norasmiy tashkilotlar maqsadlarini birlashtirish kerak.
Beshinchidan, menejer qanday faoliyat ko‘rsatishidan qat’iy nazar norasmiy tashkilot mavjudligini yodda tutishi kerak.
Odamlarni norasmiy tashkilotga qo‘shilishlari sababini quyidagicha izohlash mumkin:
1) qaramlilik xis-tuyg‘usi. Qaramlilik xis-tuyg‘usiga bo‘lgan ehtiyojni qoniqtirish – bu bizning eng kuchli xis-tuyg‘uga bo‘lgan ehtiyojdir. ko‘pchilik rasmiy tashkilotlar insonlarni ongli tarzda ijtimoiy aloqalardan mahrum etadilar, shu tariqa ishchilar ushbu aloqalarni amalgam oshirish uchun norasmiy tashkilotlarga murojaat etadilar;
2) o‘zaro yordam. Tabiiyki, o‘zining rasmiy rahbariga murojaat etishi mumkin. Biroq, ayrimlar rahbar uning haqida yomon fikrda deb o‘ylasa (bu erda rahbarga “rahbarga muammo tug‘dirma” degan tamoyil ishga tushadi), boshqalar tanqiddan qo‘rqadi va boshqalar. U yoki bu holatda ham odamlar o‘z jamoa a’zolariga yordamga borishni afzal ko‘rishadi;
3) himoY. Odamlar azaldan kuch birlikda ekanligini bilashadi. Shu sababli norasmiy tashkilotga a’zo bo‘lish himoya nuqtai nazardan tabiiy hal bo‘lib hisoblanadi;
4) muloqot. Odamlar o‘z atrofida nima bo‘layotganini bilgisi keladi. ko‘pshilik rasmiy tashkilotlarda ichki munosabat tizimi oqsagan bo‘ladi, ayrim vaqtda rahbariyat ongli tarzda o‘z qo‘l ostida ishlovchilardan ayrim axborotlarni berkitishadi shuning uchun axborotni norasmiy tarzda (turli xil shov-shuvlar asosida) olish uchun norasmiy tashkilot yagona manba bo‘lib qoladi;
5) iliq munosabat. Odamlar ko‘pincha o‘zlariga iliq munosabatda bo‘lgan norasmiy guruhlarga qo‘shilib ketadilar.