Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

harajat

foyda


naf baxo
1.1-chizma. Yuqori foyda olishning uch sharti.


Harajat – bu mahsulotni ishlab chiqarish va uni sotish hamda ish haqi to`lashga sarflanadigan mablag`lar yig`indisidir. Harajat tarkibiga:

• 
  mahsulot (xizmat) tannarxi;
  
• 
  ma`muriy harajatlar;
  
• 
  ijara va foiz to`lovlari;
  
• 
  ish haqi;
  
• 
  soliqlar kiradi.
  

Bozor iqtisodiyotida tanlash qoidasi yanada jiddiylashtiriladi. Zero , ishlab chiqarish (xizmat) uchun resurslar to`g`ri tanlangandagina va ulardan samarali foydalangandagina harajatlar yuqori foyda keltirishi mumkin.
Naf – bu mahsulot (xizmat) ning iste`molchilarga qanchalik ijobiy natija keltirishidir. Haridor xarid qobilyati doirasida yeng nafli molni tanlashga intiladi. Shundagina u qoniqadi. Ammo tovarning nafliligi qancha yuqori bo`lsa, uning narxi ham shuncha baland bo`ladi. Bu esa, o`z navbatida haridorning sotib olish qobilyatini pasaytiradi.
Baho – bu tovar va xizmatlarning pulda ifodalangan qiymatidir. Baho ikkita asosiy vazifani bajaradi.

• 
  resurslar iste`molini cheklash imkonini beradi;
  
• 
  ishlab chiqarish uchun turtki bo`lib xizmat qiladi.
  

Ma`lumki, biror ashyo (resurs yoki tovar) qancha kamyob bo`lsa, uning narxi shuncha baland va binobarin , uni sotib olmoqchi bo`lganlar shuncha kam bo`ladi. Iqtisodchilar buni narxning cheklovchilik samarasi deb ataydilar
Narxning oshishi ishlab chiqaruvchilar sarfning kengayishiga, narxning tushushi esa ishlab chiqaruvchilarning kamayishiga, ularning bir qismini bozordan bezdirishga olib keladi. Iqtisodchilar bunday ta`sirni narxning ishlab chiqarishga turtki vazifasi deb ataydilar.
Foyda ta`sir etuvchi bu uch unsurning mohiyatini anglagan boshqaruvchigina tanlovni to`g`ri amalga oshirishi va oqil qarorni qabul qila olishi mumkin. Boshqarish san`ati va mohorati, ya`ni menejment, shundagina namoyon bo`lishi, pirovardda esa yuqori foyda olishga yerishilishi mumkin. Shunday qilib, sodda qilib aytganda: