Qayd raqami

Gigiyena, sanitariya, epidemiologiya.
Gigiyena - tibbiy fan bo`lib, yunoncha "gigiya"-"sog<sup>`</sup>liq haqya etaman" degan ma'noni anglatadi. Gigiyena fani har bir odam, jamoa, aholi sog`lig'ini muhofaza qilish, turli xil (yuqumsiz va yuqumli) kasalliklarning oldini olish, sog'lom turmush tarzini shakllantirishga qaratilgan gigiyenik qoida, talab va me'yorlarni ishlab chiqadi, ularni hayotga tadbiq etishga tavsiya qiladi.
Sanitariya - tibbiy fan bo`lib, gigiyena fani ishlab chiqqan gigiyenik qoida, talab va me'yorlarni amaliy hayotga tadbiq etilishini, ya'ni bajarilishini nazorat qiladi. Shuning uchun turli xil (yuqumsiz va yuqumli) kasalliklarning oldini olishda gigiyena fani ishlab chiqqan qoida, talab va me'yorlarning bajarilishini nazorat qilishga qaratilgan tadbirlar - bu ikkala fanlarning birgalikdagi sanitariya-gigiyena tadbirlari deyiladi.
Epidemiologiya - tibbiy fan bo'lib, yuqumli kasalliklarni yuzaga kelish sabablarini, ayrim hududlarning aholisi o<sup>`</sup>rtasida yuqumli kasalliklarni tarqalishini o'rganadi. Shuningdek, yuqumli kasalliklarning oldini olish chora tadbirlarini ishlab chiqadi. Bu tadbirlarning bajaralishini sanitariya fani bilan birgalikda nazorat qiladi. Bunga sanitariya-epidemiologiya nazorati deyiladi.
Sanitariya-epidemiologiya markazi. Tuman, shahar, viloyat, respublika miqyosida sanitariya-epidemiologiya markazi faoliyat ko'rsatadi. Ularda gigiyena, sanitariya, epidemiologiya va boshqa bo`limlar hamda bakteriologiya-virusologiya amaliylari mavjud. Mazkur bo`limlarning har biri o'zining bo'limi faoliyatidan kelib chiqqan holda tadbirlar rejasi, uslubiy ko'rsatmalar ishlab chiqib, shifoxona, poliklinika, maktab, bog'cha, o'quv yurtlarida faoliyat ko`rsatadigan tibbiyot xodimlari (vrach, hamshira, bosh vrach)ga tarqatadi va bajarilishini nazorat qiladi.


3.Qorin tifi. Ichburug`
Qorin tifi. Ingichka ichak shilliq pardasining yallig`lanishi va yaralar hosil bo`lishi, umumiy intoksikatsiya bilan kechadigan yuqumli kasallik.
Sababi. Qorin tifi mikrobi qo'zg'atadi. Infeksiya sog' odamga bemordan va mikrob tashib yuruvchi sog<sup>`</sup> odamlardan yuqadi. Mikroblar idish-tovoqlar, zararlangan taomlar, chiqindilar bilan zararlangan ariq, quduq, hovuz suvlari, qora pashshalar orqali tarqaladi.
Belgilari. Kasallikning yashirin davri o'rtacha 2 hafta. Kasallik asta-sekin tana haroratining ko'tarilishi (37,5-40°), bosh og<sup>`</sup>rig`i, darmonsizlik bilan boshlanadi. Bemorning tili qalin karash bilan qoplanadi, tilning uchida karash bo'lmaydi va bu joy qizarib turadi. Birinchi haftaning oxirlarida ko'krak, qorin terisida mosh hajmidagi pushti rang toshmalar paydo bo`ladi, ular barmoq bilan bosganda yo'qoladi. Teri issiq va quruq bo`ladi, qabziyat kuzatiladi.Qorinni qo`l barmoqlari va kafti bilan bosib-paypaslab (palpatsiya qilib) tekshirganda qorinning o'ng tomonida va kindik atrofida g`ijirlash seziladi (ingichka ichakda gaz to'planishi belgisidir). Bemorga tashhis qo'yishda uning qonini, najasini bakteriologik tekshirish muhim ahamiyatga ega, ya`ni unda qorin tifining mikroblari borligi aniqlanadi.
Kasallikning og'ir kechishida ingichka ichakda hosil bo`lgan yaralardan qon oqishi va najasda qon paydo bo`lishi kuzatiladi. Kasallikning juda og'ir kechishida, ichakda hosil bo`lgan yaralar teshilishi tufayli, peritonit holati yuzaga keladi. Bunda qorin sohasida kuchli og'riq paydo bo`ladi, qorin muskullari taranglashadi, bemorning ahvoli xavf ostida qoladi.
Tibbiy yordam. l.Bemor yuqumli kasalliklar shifoxonasida davolanishi kerak.
2.Shifoxonada quyidagi tibbiy yordam tadbirlari o'tkazilishi mumkin:
- parhez taom buyuriladi;
- mikrobga qarshi levometsitin, levometsin suksinat, ampitsillin, refompitsin (1-2 tasi).
- kasallikning og`ir kechishida intoksikatsiyaga qarshi glyukoza-5 %-200-300 ml, gemodez 50-100 ml, reopoliglyukin 100-200 ml, natriy xlorid-0,9%-100-200 ml tomchi usulida vena tomiriga yuboriladi;

• 
  askorbin kislota, nikotin kislota,^“B” guruhi vitaminlari.
  

3. Ichak yarasidan qon ketishi yuzaga kelsa (najasda qon paydo bo`lsa):

• 
  bemor qimirlamay osmonga qarab yotishi kerak;
  
• 
  ovqat va ichimlik berilmaydi;
  
• 
  qoringa sovuq-muzli xalta qo'yiladi;
  
• 
  qon quyiladi- 100-150 ml, trombositar massa-50-100 ml, qon zardobi 50-100 ml tomchi usulida, vena tomiriga tomchilab yuboriladi;
  

- vikasol 0,5-1 ml muskul orasiga;

• 
  kalsiy glyukonat -10 ml vena tomiriga, yoki novokain -0,5 % - 3 ml qo'shib muskul orasiga, yoki kalsiy xlor 10 %-5-10 ml vena tomiriga sekinlik bilan yuboriladi;
  
• 
  ichakdan qon ko'p ketsa - atropin 0,1%- 1ml teri ostiga.Bu ichak harakatini kamaytirib, qon ketishini to'xtatishga yordam beradi.
  

4.Ichak yarasi teshilsa - qorinda kuchli og'riq paydo bo`ladi (Peritonit). Bemor zudlik bilan operatsiya qilinishi kerak bo`ladi.