Qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti pulatov jamshid abdumajitovich sportchilarni

 
Birinchi vaziyat: agressiv holatdagi bir kishi ikkinchi — sust 
holatdagi va o‘zi yaxshi tanimaydigan odamdan katta miqdordagi pulni 
qarz so‘rayapti. 
 
Ikkinchi vaziyat: Agressiv holatdagi bir kishi ikkinchi — o‘ziga 
ishongan va e’tiroz bildirayotgan odamni spirtli ichimlik ichishga 
undayapti. 
6. 
Ishtirokchilar orasidan ko‘ngilli bir kimsa chaqiriladi va unga 
guruhdan sir tutilgan holda u o‘ynashi lozim bo‘lgan rol va shu rolga 
taalluqli vaziyat aytiladi. Boshlovchi bu vaziyatda o‘ziga ishongan 

---

105 
odamning rolini o‘ynasa, guruhning boshqa a’zosi ko‘ngilli bo‘lib 
agressiv hulqli kimsaning rolini o‘ynaydi. 
Shunisi ahamiyatliki, boshlovchi ishtirokchilar orasidan guruh 
liderlarini va guruh a’zolari yoqtirmaydigan bolalarni ajrata bilishi, 
tabiatdan agressiv va sust xulqli ishtirokchilarni aniqlab olishi zarur. Bu 
hol ko‘ngillilarni aniqlashda juda muhimdir — agressiv xulqli o‘smirlarga 
sust yoki o‘ziga ishongan xulqli rollarni taqdim etgan ma’qul bo‘lsa, sust 
xulqli o‘smirlar o‘ziga ishonganlarning rolini o‘ynashsin. 
O‘smir o‘ziga berilgan rolni muvaffaqiyatli ijro etishi yoki ijro eta 
olmasligi unchalik muhim emas. Agar bu rolni yaxshi ijro eta olmasa o‘zi 
yoki guruh buning sababini muhokama qilishlari mumkin, agarda rol 
yaxshi ijro etilsa guruh a’zolari ushbu xulq ko‘rinishi qaysinga tegishli 
ekanligini darrov bilib olishadi. 
7. 
Ishtirokchilar taqdim etilayotgan xulq ko‘rinishlarini 
aniqlashadi, o‘z taxminlarini izohlashadi. 
 
"Halokatga uchragan kema" o‘yini 
O‘yin boshlanishidan oldin boshlovchi "Javobgarlikning o‘zi nima? 
Siz buni qanday tushunasiz?" degan savolni o‘rtaga tashlagani ma’qul. 
Boshlovchi o‘quvchilarning javoblarini flipchartga yozar ekan, 
o‘quvchilar tomonidan "javobgarlik" so‘zining ma’nosini tushunishga 
harakat qilishlarini odilona baholashi va ushbu masala yuzasidan 
bildirilgan fikrlar kundalik turmush tarzimizda uchrab turishini ta’kidlab, 
so‘ng javoblarni qo‘shimcha yangi misollar bilan yanada boyitishga 
harakat qilishi lozim. 
Bu o‘rinda boshlovchi "O‘zbek tilining izohli lug‘ati"da javobgarlik 
so‘ziga qanday tarif berilganligini aytib o‘tishi mumkin. Lekin lug‘atdagi 
so‘zning ma’nosi faqat bir tushuncha bilan kifoyalanib qolmaydi. Undagi 
"javobgarlik" tushunchasining izohidan tashqari o‘z zimmasiga olingan 
"javobgarlik mas’uliyati", "javobgarlikni o‘z zimmasiga olish", o‘z 
bo‘ynidan javobgarlikni soqit qilish, javobgarlikka tortish, javobgarlik 
kimgadir "tushyapti" kabi javobgarlikka taalluqli umumiy tushunchalar 
izohi bilan ham yaqindan tanishtirib o‘tishi kerak. 
Lug‘atda "javobgarlik" so‘ziga, biror narsaga javob berish, bo‘yin 
egish, kafil bo‘lish, qarzni uzish kabi ma’nolar singdirilgan. 
Alohida iqtidorli o‘quvchilar uchun "javobgarlik" so‘zining ma’nosi, 
uning kelib chiqishi (etimologiya) bilan yaqindan tanishtirib, o‘zagi 
"javob"dan iborat "javobgarlik" so‘zi o‘zbek tilida qadimdan mavjud 
ekanligini, ba’zi tillarda shu jumladan rus tilida "javobgarlik" so‘zi XIX asr 

---

106 
oxirida paydo bo‘lganligining qayd etilishi, so‘zning ahamiyatini va unga 
bo‘lgan e’tiborini yanada oshiradi. 
Suhbat mavzusiga nisbatan o‘quvchilarning faolligini yanada oshirish 
maqsadida, so‘zga tegishli izoh bermasdan avval, o‘rtaga "Javobgarlik" 
so‘zi qanday kelib chiqqan? U qanday paydo bo‘lgan? Qani kim javob 
beradi?", — deb savol tashlash o‘rinli. 
"Javobgarlik" so‘zi tushunchasi hakida to‘la-to‘kis ma’lumot 
berilganidan so‘ng, "o‘z zimmasiga javobgarlik olish"ning ahamiyati qayd 
etiladi, keyin boshlovchi tomonidan o‘quvchilarga ushbu sifatni 
shakllantirish mashqini taklif etish maqsadga muvofiqdir. Ushbu mashqni 
bajarish uchun o‘qituvchi tomonidan quyidagi yo‘riqnoma beriladi: 
"O‘zingizni Tinch okeanida yaxtada suzib ketayotgandek xis qiling. 
Yong‘in tufayli yaxtaning va yuklarning ko‘p qismi nobud bo‘ldi. Yaxta 
asta-sekin cho‘ka boshlaydi. Zarur jihozlarning ishdan chiqqanligi sababli 
siz turgan joy noaniq. Yaqin quruqlikdan taxminan janubiy-g‘arbiy 
yo‘nalish bo‘yicha 1000 km. masofada turibsiz. Bu holatdan qanday 
chiqish mumkin? 
Quyida yong‘indan so‘ng butun qolgan va ziyon ko‘rmagan 14 ta 
jihozning ro‘yxati berilgan. Bunga qo‘shimcha ravishda ixtiyoringizda 
eshkagi bor pufakli qayiqcha ham saqlanib qolgan. U ekipaj a’zolarini 
saqlash imkoniga ega.
Shuningdek, bunday holatlarda juda zarur 
bo‘lgan 4 ta narsa ham omon qolgan. Bular bir quti sigaret, bir necha quti 
gugurt va 5 ta qog‘oz pul. 
Har biringizga 15 minutdan vaqt beriladi. Shu vaqt ichida okeanda siz 
o‘zingiz uchun hamda boshqalar uchun javobgarlik mas’uliyatini his 
etishingiz kerak. Pastda berilgan 14 ta jihozdan hayot uchun zarur bo‘lgan 
4 ta narsani aniqlash lozimki, bu jihozlar yordamida cho‘kayotganlarni 
ham qutqarish mumkin bo‘lsin. Bunday tanlash jarayonida eng muhim 
hisoblangan jihoz 1-o‘ringa, keyingi muhim jihoz 2-o‘ringa undan 
keyingisi 3-o‘ringa va h.k. qo‘yiladi. 
Bu usul yordamida mavjud barcha jihozlarning o‘rni belgilanadi. 
Oqibatda, 14-o‘rinni unchalik ahamiyatiga ega bo‘lmagan jihoz egallaydi. 
Endi quyidagi 14 ta jihozni o‘z o‘rniga qo‘yishingiz kerak bo‘ladi. 
Bunda aslo siz o‘zingiz va do‘stlaringiz uchun javobgarlik vazifasini 
olayotganligingizni 
unutmasligingiz 
kerak". 
Shundan 
keyin 
ishtirokchilarga quyidagi jihozlar ro‘yxati havola etiladi. 
1. Kompas. 
2. Soqol olish uchun ko‘zgu. 
3. 5 litrli suv idish. 

---

107 
4. Baliq tutadigan to‘r. 
5. Tinch okeani xaritalari. 
6. Davo to‘ldirilgan yostiq. 
7. 2 litrli neft va gaz aralashmasi idishi. 
8. Kichik tranzistrli radio. 
9. Akulalarni qo‘rqituvchi jihoz, rapellent. 
10. Yomg‘ir suvini yig‘ish uchun katta yuzali timqora plastik 
(kleenka). 
11. Bir necha 80 li Puerto-riko romi. 
12. Ikki quti shokolad. 
13. 25 metr neylon yo‘g‘on arqon. 
14. Bir yashik konserva. 
O‘quvchilar tomonidan tegishli jihozni ajratib olish jarayoni 
bajarilgach, bir qarorga kelib olishlari uchun sinfga yana vaqt beriladi. 
O‘quvchilar berilgan vazifani alohida-alohida bajarib bo‘lishganidan so‘ng, 
birgalikda hayot uchun yordam beradigan 4 ta asosiy jihozni tanlab 
olishlari kerak bo‘ladi. 
Ularning umumiy bir to‘xtamga kelishi osonroq bo‘lishi uchun 
o‘quvchilarga quyidagilarni tavsiya qilish mumkin: 
– o‘zini sportchi shaxsiy fikrini himoya qilishdan ehtiyot bo‘lish, ya’ni 
o‘zini ustun qo‘ymasdan, ko‘pchilik tomonidan qabul qilingan yagona 
qarorga ko‘ra javobgarlikni olish; 
– bu qiyin bo‘lsa, umumiy qarorning ma’qul jihatlarinigina 
qisman qabul qilish; 
– qaror qabul qilinishida yordam beradigan turli fikrlarni 
ko‘rib chiqish. 
Butun guruh yuqorida qayd etilganlarining eng muhimlarini 
tanlaganidan keyin, sportchi shaxsiy natijalarni guruh natijalari bilan 
solishtirish va tegishli jihozlarni tanlab olgan betaraf guruh fikri bilan 
qiyoslash foydadan holi bo‘lmaydi. 
Betaraf guruh tomonidan tanlab olingan jihozlar quyidagilardan 
iborat: 
1. Soqol olish uchun ko‘zgu: u havo va dengiz qutqaruvchilari uchun 
signal berish vazifasini o‘taydi; 
2. Gugurt yoki pul bilan yoqish mumkin bo‘lgan neft va gaz 
qorishmasining ikki litrli idishi. Bu ham qutqaruvchilar
e’tiborini tortadigan vositalardan biridir; 
3. Chanqoqni qondirish uchun besh litrli suv idishi; 
4. 1 yashik konserva. 

---

108 
"Kemaning halokatga uchrashi" mashg‘uloti tugaganidan keyin 
boshlovchi o‘z zimmasiga javobgarlik mas’uliyatini olish og‘ir paytlarda 
yuzaga kelmay, bu sifat har bir kishining oilaviy hayotida, kundalik 
turmush tarzining asosiy xususiyatlaridan biri bo‘lishi lozimligini alohida 
qayd etadi.