Qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti pulatov jamshid abdumajitovich sportchilarni

 
Muloqot mavzusiga tegishli o‘yinlar 
"Buzuq telefon" mashqi. 
Maqsad: Ma’lumot uzatishdagi buzilishlarni anglash. 
Ma’lumotni anglagan holda idrok qilish va faol tinglash uslubini 
tezlashtirish. 
Yo‘riqnoma: "Ushbu mashqimizda 6 kishi ishtirok etishi kerak. 
Bunda 5 kishi xonadan tashqarida poylab turishadi, 1 kishi esa xonada 
qoladi. Men xonada qolgan odamga og‘zaki topshiriq aytaman. Bu odam 
iloji boricha hamma topshiriqni eslab qoladi va ikkinchi (xonadan 
tashqarida turganlardan biriga) odamga aytadi. Ikkinchi odam 
uchinchisiga, uchinchisi to‘rtinchisiga va h.k. Biz esa ma’lumotlar qanday 
uzatilishini kuzatib turamiz. Keyin esa xuddi shu jarayonni muhokama 
qilamiz". 
5 ta o‘quvchi xonadan chiqqanidan keyin boshlovchi qolgan 1 kishiga 
quyidagicha topshiriq aytadi: "Siz maktab direktorining muovinisiz. 
Direktorimiz Sobir Komilovich sizni ancha poyladilar. Lekin 
kelmaganingizdan so‘ng sizga men orqali topshiriq aytib ketdilar. 
Aytdilarki, u kishi hozir bizga Yaponiya apparaturasini olish uchun 

---

112 
hujjatlarni rasmiylashtirishga ketdilar, u еrdan chiqib tumanda 
kengaytirilgan yig‘ilishga borar ekanlar. Agar ular soat 12 gacha 
kelmasalar o‘qituvchilar majlisini o‘zingiz o‘tkazar ekansiz, bu majlisda 8 
"b" sinfning davomatini ko‘rib chiqish kerak. Keyin soat 15.00 da 
maktabimizga Polshadan kelayotgan mehmonlarni kutib olish uchun 
aeroportga 1 ta "Neksiya" bilan 1 ta "Damas" avtomashinasini chiqarish 
kerak ekan. Yana aytdilarki, soat 17.00 da RayoNOning ijtimoiy ta’minot 
bo‘limidan go‘sht kelar ekan. Hamma o‘qituvchilarga 2 kilodan go‘sht 
tarqatib direktorning ulushini xolodilnikka solib qo‘ysangiz o‘zlari kelib 
olib ketar ekanlar". 
Shundan so‘ng ma’lumotlar birin-keyin kirib kelayotgan 
o‘quvchilarga uzatila boshlaydi. 
Mashq so‘nggida odatda ma’lumotning buzilishi kuzatiladi. Mashqda 
ishtirok etgan o‘quvchilar video yordamida ma’lumot mazmunini bilib 
oladilar. Shundan so‘ng o‘quvchilarga har qanday ma’lumotni birinchi 
manbadan olish zaruriyati aytib o‘tiladi. Ma’lumotlarning bir kishidan 
ikkinchi kishiga o‘tishi natijasida u qanchalik o‘zgarib ketishi paydo 
bo‘ladigan mish-mish gaplarga asos bo‘lishi aytib o‘tiladi. 
Ma’lumot uzatishdagi xatolarni bartaraf etish maqsadida faol 
tinglashni o‘rganish mashqi taklif etiladi. Bu mashq yo‘riqnomasiga ko‘ra 
hamma o‘quvchilar uch kishilik guruhlarga bo‘linadilar. Bu guruhdagi uch 
o‘quvchi uch xil rolda ishtirok etadi: gapiruvchi, tinglovchi va nazoratchi. 
Gapiruvchi hayotdagi biror bir voqeani aytib beradi va tinglovchi bu 
voqeani iloji boricha esida olib qolib, qaytadan takrorlab aytib berishi 
kerak. Nazoratchining vazifasi yo‘l qo‘yilgan xatolarni aytishdan iborat. 
Guruhdagi har bir ishtirokchi uchchala roldan birortasida ishtirok etishi 
shart. Ushbu mashqni bajarish orqali ishtirokchilar verbalizatsiya, ya’ni 
faol tinglash metodini o‘zlashtiradilar. 
Sportchi shaxslararo munosabatlar va nizoli vaziyatlarni hal etish 
usullari 
Maqsad: Rolli o‘yin orqali hamkorlik munosabatlari haqidagi 
tasavvurlarni shakllantirish. 
Boshlovchi 10 ta o‘quvchini xonaning o‘rtasiga taklif etadi. Ular ikki 
qator bo‘lib, bir-birlariga qarama-qarshi turishadi va ular oldiga 
yo‘riqnomaga binoan vazifa qo‘yiladi. 
Yo‘riqnoma: "Tasavvur qiling, siz ikkita maktabning vakillarisiz. 
Yaqinda fizika fanidan ikki kunlik olimpiada bo‘lishi kerak, lekin 
olimpiadaning qaerda bo‘lishi hali aniq emas. Birinchi qator — A tomon
birinchi maktab vakillari, ikkinchi qator esa — V tomon ikkinchi maktab 

---

113 
vakillari. Olimpiada kimning maktabida o‘tishi hozirgi sizning 
harakatingizga bog‘liq. Har bir tomondagi o‘quvchi iloji boricha 
qarshisidagi sherigini har xil va’dalar, takliflar bilan o‘z tomoniga og‘dirib 
olishga harakat qilishi kerak. Lekin bu muloqot so‘zsiz — imo-ishoralar 
yordamida o‘tishi kerak. Qaysi tomonga o‘tilsa, olimpiada shuning 
maktabida o‘tadi. Buning uchun sizga ikki minut vaqt beriladi". 
O‘kuvchilarning muloqoti tugagandan so‘ng bajarilgan vazifa tahlil 
etiladi. Ishtirokchilar joylariga o‘tirganlaridan so‘ng boshlovchi bo‘lib 
o‘tgan еchim variantlarini flipchartga yozadi. Ushbu muzokaradagi 
munosabatlar quyidagicha bo‘lishi mumkin. 
1. A B. A tomon B tomonga o‘tadi va B joyida qoladi. 
Munosabatlarning bu turi B nuqtai nazaridan qaraganda raqobat deb 
ataladi. 
2. A B. A tomon joyida qoladi, B tomon esa A tomoniga o‘tadi. B 
nuqtai nazaridan qaraganda bu xil munosabat yon berish deb ataladi. 
3. A B. A ham B ham bir-birlarining tomoniga o‘tishmaydi va o‘z 
joylarida qolishadi, bu xil munosabat passivlik, ya’ni masalani hal etishdan 
qochish deyiladi. 
4. A B. To‘rtinchi munosabat tipi kompramist deb ataladi. 
Bizning misolimizda olimpiada 3-bir maktabda o‘tkazilishi taklif etiladi. 
5. A B. Bu munosabat turi hamkorlik deb ataladi. Va bunda muammo 
ikkala tomonning manfaatlari hisobga olingan holda hal etiladi. Ya’ni 
olimpiadaning bir kuni bir maktabda, ikkinchi kuni esa ikkinchi maktabda 
o‘tadi. Bu holda ikkala tomonning qiziqishlari qondiriladi. Va hech qaysi 
tomon o‘zini kamsitilgan deb his etmaydi. 
Bu mashq xulosasiga ko‘ra, muloqotning hamkorlik uslubi eng 
samarali va konstruktiv bo‘lib hisoblanadi. 
Mashg‘ulotning ikkinchi yarmi nizoli vaziyatlarni hal etishga 
qaratilgan bo‘lib, o‘quvchilardan biron-bir nizoli, muammoli vaziyatni 
aytish so‘raladi. Ushbu nizoli vaziyatning turli еchimlari o‘quvchilardan 
so‘raladi va har bir taklif etilayotgan variant biron munosabat turiga 
taalluqli deb topiladi. Odatda, muammoli vaziyat еchimlaridan 
hamkorlikka taalluqli bo‘lgan variant nizoni hal etishdagi konstruktiv yo‘l 
bo‘lib hisoblanadi. Bir necha nizoli vaziyatlarni tahlil etish orqali 
o‘quvchilardan ushbu xulosa mustahkamlanadi.