Qayta tayyorlash va malakasini oshirish instituti pulatov jamshid abdumajitovich sportchilarni

 
"Avtobus" o‘yini 
Maqsad: Muloqot mazmunini sportchi shaxsining noverbal 
harakatlaridan anglash imkoniyati haqidagi tushunchalarni shakllantirish. 
Noverbal komponentlar: imo-ishora, mimika va missiy holatlarni o‘qiy 
olish qobiliyatlarini aniqlash. 
Boshlovchi ishtirokchilarga insonning muloqot jarayoni qanchalik boy 
ekanligi, u faqatgina og‘zaki muloqotdan iborat bo‘lmay, balki so‘zlar 
yordamisiz uzatiladigan ma’lumotlarga ham boy ekanligi haqida aytib 
o‘tadi. So‘zlar yordamisiz uzatiladigan ma’lumotlar muloqotdagi noverbal 
komponent deyiladi. Bu xil komponentlarni: imo-ishoralar, mimika (yuz 
ifodasi) va ixtiyorsiz tana harakatlarini muloqotga kirishayotgan har 
qanday odamda kuzatish mumkin. Bu xil komponentlarni zehn bilan 
kuzatish va tushunish natijasida ko‘pincha suhbatdoshimiz ayta 
olmaydigan mayl, istaklari haqida ma’lumot olishimiz mumkin. Bu xil 
harakatlarni kuzata olish qobilyati inson ichki olamida yuzaga kelayotgan 
noroziliklarni oldindan sezish, suhbatdoshini "yarimta" gapidan tushuna 
olish imkoniyatini beradi. Natijada, muloqot jarayonida bu xil omillarni 
hisobga olish bu jarayonni ancha еngillashtiradi va o‘zaro tushunish hissini 
keltirib chiqaradi. 
O‘quvchilarda bu xil bilimlarni mustahkamlash uchun quyidagi 
mashq taklif etiladi. O‘quvchilar ikki qator bo‘lib bir-birlariga qarama-

---

117 
qarshi holda yuzma-yuz turadilar. Har bir o‘quvchi qarshisidagi sherigi 
bilan mashqni bajaradi. 
Yo‘riqnoma: Tasavvur qiling, sizlar qarama-qarshi tomonlarga 
ketayotgan avtobusda ketayapsizlar, avtobus oynasida boshqa avtobusda 
ketayotgan tanishingizni ko‘rib qoldingiz. Birinchi guruhdagilar sizlarning 
o‘sha tanishingizda biron zarur, muhim gapingiz bor. Imo-ishora orqali 
unga o‘z fikringizni tushuntirishingiz kerak. Ikkinchi guruhdagilar, sizlar 
o‘z suhbatdoshingizni imo-ishorasidan nima demoqchi ekanligini tushunib 
olishingiz kerak. 
O‘quvchilar mashqni bajarib bo‘lganlaridan so‘ng boshlovchi har bir 
guruh ishtirokchilariga quyidagi savol bilan murojaat qiladi: Sherigingiz 
bermoqchi bo‘lgan ma’lumotdan nimani tushundingiz? Ikkinchi 
guruhdagilarga esa "Siz aslida nima demoqchi edingiz?", deb so‘raladi. 
Natijalar solishtirib chiqiladi va noverbal imo-ishora va xatti-harakatlar 
individual xususiyatga ega bo‘lishi bilan birga umumiy tomonlarga ham 
egaligi ta’kidlab o‘tiladi. Muloqot davomida bu jarayon
ishtirokchilarning nafaqat so‘zlari balki, xatti-harakatlari, yuz
ifodasi, tovushidagi intonatsiyalarni o‘qiy olish zarurligi haqida xulosa 
chiqariladi.