QƏRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov


Azərbaycanın su anbarları



Yüklə 4,26 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə33/64
tarix21.04.2017
ölçüsü4,26 Mb.
#15061
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   64

 

Azərbaycanın su anbarları  

Məlum olduğu kimi, Azərbaycan qədim əkinçilik ölkəsidir. Burada əkinçilik yaranandan bəri suvarmadan 

istifadə olunmuşdur. Ş.V.Xəlilov (2003) qeyd edir ki, təxminən 3000 il əvvəl yaradılan irriqasiya kanallarının 

izləri indiyə kimi qalmışdır. Məs., VI-VII əsrlərdə tikilən Gərər kanalından hazırda da istifadə olunur. Muğan və 

Mil düzlərində IV-VIII əsrlərə aid olan suvarma sistemlərinin izləri aydın bilinir.  

1890-1880-ci illərdə yalnız Yelizavetpol (Gəncə) quberniyasında 890-a qədər suvarma kanalı hesaba 

alınmışdır, 1914-cü ildə onların sayı 1200-ə çatmışdır. Kənd təsərrüfatı sahələrinin suvarılması üçün çay 

sularından başqa kəhriz, bulaq, yağış və qar sularından da istifadə olunmuşdur. Yağış və qar sularını, həmçinin 

çay daşqın sularını toplamaq üçün böyyk olmayan bəndlər tikilmiş  və su anbarları yaradılmışdır. Təkcə 

Lənkəran qəzasında 1883-cü ildə əsasən düyü tarlalarını suvarmaq məqsədilə 123 su anbarı olmuşdur.  

Muğan düzündə Kürün sağ sahilində Qaracala stansiyasının yanında tikilən su anbarı daşqın suları ilə dol-

durularaq, xanın 500 desyatin düyü sahəsini suvarmaqda istifadə olunmuşdur.  

Naxçıvan qəzasında daha iri su anbarları tikilmişdir. Burada XVI əsrin sonunda dəniz səviyyəsindən 2000 

m yüksəklikdə mövcud olan Qanlı Gölün yerində eyni adlı su anbarı yaradıldı, 200-250 il istismar olunduqdan 

sonra bu su anbarı öz əhəmiyyətini itirmiş, 1853-cü ildə  Kəlbalı xan tərəfindən artırılaraq yenidən bərpa 

edilmişdir. 



Cədvəl 15.4 

 

Su 

anbarının 

adı 

İstif

adə-

yə 

veril

diyi 

il 

Qidalanma 

mənbəyi 

Dəniz 

səviy

yə-

sində



hünd

ür-

lük 

Sahəs

i, km 

2

 

Həcmi, 

mln. m

3

-la 

tam faydalı 

1 2  3  4 



6 7 

Mingəçevir  

1953  Kür  

83 


625 

16070 


7410 

Şəmkir  


1980  Kür 

158 


116 

2677 


1425 

Varvara  

1956  Kür 

18,5 


22,5 

60 


10 

Ağstafa  

1969  Ağstafa  

479,5  6,3 

120 

109 


Yenikənd  

2000  Kür 

 

78,0 


158,1 

136,3 


«Araz» su 

1971  Araz  

777,7  145,0 

1350 


1150 

Mil-Muğan 1971 

Araz 

 

 



4,5  12 

 

Xaçınçay  



1964  Xaçın  

509,5  1,76 

23 

20 


Nohurqışlaq   1951 

Dəmir-aparan, 

Vəndam  

700 1,96 16 

10 

Bolqarçay  



1965  Bolqarçay 

65 


2,0 

12 


11 

Pirsaatçay  

1964  Pirsaat  

80 


2,34 

16,9 


11,9 

Axınçaçay  

1965  Axınçaçay 585 

0,92 


14 12 

Ceyranbatan 1958 Samurçay 

 

28  13,9  180 



150 

Aşağı Könd. 

1980  Köndələn-çay  

 

0,12 



2,1 

1,7 


Sərsəng  

1976  Tərtər  

726 

13,85 


560 

500 


 

208


Madagiz  

1975  Tərtər  

 

0,80 


5,5 

Xanbulançay   1976  Bəşəru  



74 

2,74 


52 

45 


Lovain  

1970  Lovayşar  

 

1,27 


6,3 

6,2 


Uzunoba  

1961  Naxçıvan  

 

1,20 


9,0 

8,3 


Nəhrəm  

1965  Əlincəçay  

 

0,85 


Sirab  



1979  Naxçıvan  

 

1,54 



12,7 

11,6 


Arpaçay  

1977  Arpaçay  

955 

6,3 


150 

140 


Qalacux  

1986  Qaraçay  

 

1,20 


Viləşçay  



1989  Viləşçay  

 

2,50 



46 

38 


Candargöl  

 

Göl su anbarı  



288 

12,5 


52 

 

Yekəxana  



1962 

Dəvəbatançayda

n  

 3,70 


1,9 1,8 

 

Sovet dövründə bu su anbarı yenidən tikilərək həcmi 3 dəfə böyüdülmüşdür. Qanlı-Göl XIX əsrdən 158 su 



anbarından qalan yeganə su anbarı olub indi  də fəaliyyət göstərir (Ş.Xəlilov, 2003).  

Respublikamızda 1950-ci ildən sonrakı dövrlərdə il ərzində  və  ərazi üzrə qeyri-bərabər paylanan çay su 

ehtiyatından səmərəli istifadə etmək məqsədilə su anbarları yaradıldı. Bu su anbarlarından suvarma kanalları 

vasitəsilə şoran torpaqların meliorasiyası və suvarılması yerinə yetirilmişdir. Bu məqsədlə respublikamızda 50-

yə qədər su anbarı tikilmiş, bir çox suvarma kanalları və kollektorları istifadəyə verilmişdir.  

1953-cü ildə Kür çayı üzərində həcmi 16 km

3

 olan Mingəçevir su anbarının tikilməsi respublikada suvarma 



və energetika problemlərinin həllində mühüm rol oynayır. Bu su anbarından suvarma məqsədilə ayrılan iki iri 

kanal (yuxarı Qarabağ – su buraxma həcmi – 130 m

3

 /s və Yuxarı Şirvan – 78m



3

 /s) hazırda 550 mln. hektar 

əkin sahəsinin suvarılmasına imkan verir.  

1982-ci ildən Şəmkir su anbarı, 2000-ci ildə isə Yenikənd su anbarı istifadəyə verildi. Bu iki iri su anbarı 

Kür çayının çoxillik axımını tənzimləməyə şərait yaratdı.  

Kür çayının axım rejimini tənzimləməklə onun qolları üzərində tikilən su anbarları da az rol oynamır. 

Onlardan ən böyükləri Sərsəng, Ağstafa, Xaçınçay, Axıncaçay su anbarlarını göstərmək olar.  

Bir sıra su anbarları bilavasitə  Xəzərə tökülən çaylar üzərində olub 1958-ci ildə Abşeron yarımadası 

ərazilərindədir. Samur-Abşeron kanalı ilə qidalanan Ceyranbatan su anbarı Bakı  və Sumqayıt  şəhərlərinin su 

təchizatında istifadə olunur. Onun suyundan 16 min ha torpaq sahəsi suvarılır.  

1964-cü ildə Pirsaatçay üzərində sahəsi 2,34 km

2

 olan su anbarı istismara verildi, hazırda o, tam lillənmə 



mərhələsindədir. 1965-ci ildə tikilən Bolqarçay su anbarı da eyni vəziyyətdədir. 1976-cı ildə Başaryuçay 

hövzəsində (Lənkəran təbii vəliayətində) sahəsi 2,46 km

2

, həcmi 45 mln m



3

 olan Xanbulançay su anbarı 

yaradıldı.  

1971-ci ildə Araz çayı üzərində «Araz» su qovşağı yaradıldı. Su qovşağından aşağı Araz çayının axınının 

həcmi sol qolları – Əlincəçay, Qaradərə, Gilgilçay, Meğriçay, Oxçuçay, Həkəri, Bazarçay, Quruçay, 

Köndələnçay və İran tərəfdən axan sağ qolların hesabına artır. Əgər su qovşağına qədər illik axımın həcmi 6007 

mln m

3

-dursa, layihələşdirilən Xudafərin su qovşağının stvorunda bu rəqəm 8306 mln m



3

-a, mənsəbində isə 

8990 mln m

3

-a çatır. «Araz» su qovşağından Xudafərin su qovşağına qədər axımın artımı 2299 mln m



3

 təşkil 


edir (Ş.Xəlilov, 2003).  

Araz çayının sol qollarının sularından Naxçıvan MR-in ərazisində suvarmada istifadə olunur. Arpaçay 

üzərində 2 su anbarı tikilmişdir. Arpaçay su anbarı (1980) və Reçut su anbarı (Ermənistanda). Arpaçay su anbarı 

(150 mln m

3

) Şərur rayonunda 30 min ha torpaq sahəsini suvara bilərdi. Lakin Keçumçay su anbarından xüsusi 



kanala Arpaçayın suyunun 40%-nin Göyçə gölünə axıdılması ilə əlaqədar MR-i nəzərdə tutulan qədər suvarma 

suyu ilə təmin etmək mümkün olmadı (Ş.Xəlilov, 2003).  

Naxçıvançay üzərində 8 su anbarı tikilmişdir. Onlardan 4-ü çayın yuxarı axınında yaradılmışdır: 3 Batabat 

su anbarları (ümumi həcmi 3,6 mln. m

3

) və su anbarına çevrilən Qanlı-Göl gölü (1,6 mln m



3

), 4 su anbarı da 

subasardan kənarda (doldurulan) hövzənin aşağı hissəsində tikilmişdir: Uzunoba (9 mln m

3

), Nehrəm – yeni (6 



mln. m

3

), köhnə Nehrəm (2,4 mln. m



3

) və Qahab su anbarı (1,1 mln. m

3

).  


b) Külək energetkiası  

Yer üzərində külək enerjisi ehtiyatı son dərəcə böyükdür, bəzi məlumatlara görə bu rəqəm 500 m hava 

qatında 80 trilyon kVt saatdan artıqdır. Külək qurğuları  bəşəriyyət üçün yeni deyildir. Küləkdən yüz illər 

ərzində  dəyirmanlarda, mişarlama dəzgahlarında, suyu tələb olunan yerlərə çatdırılması sistemlərində istifadə 



 

209


edilmişdir.  

İlk sadə külək mühərrikləri qədim Misir və Çin dövrünə  təsadüf edir. İlk qədim yol dəyirmanları  İranda 

eramızın VII əsrində quraşdırılmışdır. XIII əsrdən etibarən külək enerjisi (KE) gəmilərin hərəkətində, quyulardan 

suyun vurulmasında geniş istifadə olunmuşdur (Hüseynov, Yusifov, 2002).  

Müasir külək energetikası fikri 1980-ci ilin əvvəlində 1973-79-cu illərdə neftin qiyməti kəskin artdığı vaxt 

ilk dəfə Kaliforniyada oyandı  və qubernator Cerri-Braunun rəhbərliyi altında  ştatın  ərazisində San-Fransisko 

şəhər təsərrüfatını elektriklə  təchiz etmək üçün külək turbini quraşdırıldı. Lakin sonralar ABŞ-da külək 

enerjisinə maraq azaldı və on illər külək enerjisi praktiki olaraq inkişaf etmədi.  

Bu dövrdə Avropada külək energetikası  uğurlar qazandı. 1995-2000-ci il ərzində dünyada külək 

enerjisindən istifadə iki dəfə artdı (şəkil 15.8). Hazırda Danimarka istifadə etdiyi enerjisinin ümumi həcminin 

15%-ni küləkdən əldə edir. Almaniyada bu rəqəm 19%-ə çatır, bəzi rayonlarında isə KE elektrikə olan tələbatın 

75%-ni təşkil edir. İspaniyanın sənaye mərkəzlərindən sayılan Navarra əyalətinin istifadə etdiyi bütün enerjinin 

22%-i KE-nin payına düşür. 

 

 



 

Şəkil 15.8. 1980-2000-ci illərdə dünya külək energetikasının generasiya gücü 

Avropanın 20-dən artıq ölkəsində və Türkiyədə ümumi gücü 18 MW olan minlərlə külək enerjisi qurğuları 

(KEQ) fəaliyyət göstərir. Fransanın  şərq sahillərində  hər biri 1,3 MW olan 16 KEQ illik 64 milyon kVt/saat 

enerji ilə 25600 nəfəri elektrik enerjisi ilə  təmin etməklə, hər ildə 32000 ton CO

2

-nin atmosferə atılmasının 



qarşısını alır. KE ilə bol olan Avstraliya hazırda 100 MW –lıq külək qurğularının ümumi gücünü 2010-cu ildə 

5000 MW– a çatdırmağı planlaşdırır. ABŞ-ın Texas ştatında «Kinq Mauntin» ərazisində 214 külək turbinlərinin 

ümumi çıxış gücü 277 MW –dir.  

Generasiya gücünün mütləq həcm göstəricilərinə görə Almaniya dünya lideri sayılır, sonrakı yeri ABŞ 

tutur. Beş liderin tərkibinə İspaniya, Danimarka və Hindistan da daxil olur (cədvəl 15.5).  

 

 

 

 

 

 

 

Cədvəl 15.5 

 

Ölkələr   

Güc həcmi, meqavatla 

Almaniya  

6,113 

ABŞ  


2,554 

İspaniya  

2,250 

Danimarka  



2,40 

Hindistan  

1,167 

 

Külək turbinlərinin tikintisinin texnologiyasının inkişafı, aerokosmik sənayenin nailiyyətlərindən istifadə, 

külək enerjisinin qiymətini aşağı salaraq, 1980-ci ildəki 1 kVt/saat 32 sentdən, 2001-ci ildə 4 sentdən də aşağı 

düşmüşdür.  



 

210


Bəzi regionlarda küləkdən  əldə olunan enerji hazırda neft və qazın yandırılmasından alınan enerjiyə 

nisbətən ucuz başa gəlir (şəkil 15.9).  

 

 

 



Şəkil 15.9. 1982, 1990 və 2001-ci illərdə ABŞ-da külək turbinlərinin 1 kVt/saat enerji istehsalının orta 

qiyməti 

Külək-Yer kürəsinin hər yerində olan böyük enerji mənbəyi sayılır. ABŞ-ın Böyük düzənlikləri – Səudiyyə 

Ərəbistanı, Şimali Dakota, Kaunas və Texas zəngin külək enerjisinə malik olub bütün ölkənin enerji tələbatını 

ödəyə bilər.  

Oreqon və Vaşinqton ştatlarının sərhədində gücü 300 mqVt olan (hazırda dünyada ən böyük) külək elektrik 

stansiyası 105 min yaşayış evini və mənzilini elektriklə təchiz edə bilər.  

Lakin külək enerji mənbələri olduqca geniş ərazi tələb edərək ətraf mühitə spesifik təsir göstərir.  

Məlum olduğu kimi, işləyən zaman külək mühərrikinə hər bir tərəfindən yaxınlaşmaq arzu olunmur, belə 

ki, küləyin istiqaməti dəyişildikdə rotorun oxunun istiqaməti də dəyişir.  

Külək aqreqatlarını bir-birinə yaxın yerləşdirmək olmaz, belə ki, onlar iş zamanı qarşılıqlı maneə yarada 

bilər. Külək mühərriklərinin bir-birindən arası onların üç qat hündürlüyündən az olmamalıdır.  

Külək mühərrikləri güclü səs yaradır. Külək mühərrikləri quş  və heyvanları hürküdür, təbii həyat tərzini 

pozur. Təbiəti mühafizə cəmiyyətlərinin məlumatına görə köçəri quşların çoxu külək qurğularından uzaqlaşaraq 

öz marşrutlarını  dəyişir. Bir sıra ölkələrdə, o cümlədən  İrlandiya,  İngiltərə  və b. sakinlər KEQ-nin yaşayış 

məntəqələri və kənd təsərrüfatı sahələrinin yaxınlığında yerləşdirilməsinə qarşı qəti etirazını bildirirlər.  

Külək mühərrikləri sisteminin açıq dənizdə yerləşdirilməsi haqqında təklif irəli sürülür. Belə ki, İsveçdə 

Baltik dənizində sahilə yaxın  ərazidə 300 külək mühərriyinin yerləşdirilməsi haqda layihə hazırlanmışdır. 

Onların 90 metrlik qülləsində iki qanadlı pərlər fırlanacaq. Lakin külək mühərriklərinin dənizdə yerləşdirilməsi 

baha başa gəlir. Hazırda  İsveçdə sahildən 250 m-lik məsafədə  dənizdə gücü 200 kVt olan külək elektrik 

stansiyası tikilir, enerji quruya (sahilə) sualtı kabellər vasitəsilə ötürüləcəkdir.  

Azərbaycan özünün coğrafi mövqeyinə və şəraitinə görə 800 mVt illik külək enerji ehtiyatına malikdir. Bu 

ehtiyat ildə 1 mlrd. kVt/saat elektrik enerjisi deməkdir, yaxud ildə 1 mln ton şərti yanacağa qənaət etməklə 3700 

ton karbon qazının atmosferə    atılmasının qarşısı alınır. Abşeron yarımadası, onun sahil zonası  və  ətrafdakı 

adalar külək enerjisindən istifadə üçün əlverişli sayılır. Bu ərazilərdə küləyin ortaillik sürəti 5,5-7,0 m/san 

olduğundan KEQ sistemləri üçün yararlı və yüksək rentabelli hesab olunur.  

KEQ sistemləri üçün Şərur, Culfa, Gəncə-Qazax zonası da əlverişlidir. Bu ərazilərdə küləyin ortaillik sürəti 

3-5 m/san olduğundan, orta güclü KEQ sistemlərinin qurulması üçün istifadə edilə bilər.  

 

ç) Günəş enerjisindən istifadə (Helioenergetica) 

Məlum olduğu kimi, biosferdə gedən bütün proseslərin əsas mənbəyi Yerin üfüqi səthinə orta sıxlığı 1,36 

kVt/m

2

 olan Günəş ererjisi hesab olunur. Günəş enerjisinin ümumi axınının yalnız 0,01%-dən istifadə etməklə 



dünyanın enerji tələbatını tamamilə ödəmək olar.  

 

211


Aparılan hesablamalar göstərir ki, il ərzində Günəşdən Yerə bütün qazıntı elektrik daşıyıcılarının 

ehtiyatından 10 dəfə çox enerji düşür.  

Bərpa olunan perspektivli enerji mənbəyi küləkdən sonra Günəş  işığı sayılır. Bu, nisbətən yeni enerji 

mənbəyidir. 1952-ci ildə Nyu-Cersi ştatında Prinston şəhərində Bella laboratoriyasının üç alimi günəş işığının 

tərkibində silisium olan materialın səthinə düşdükdə elektrikin ayrılmasını aşkar etmişlər. Beləliklə, fatoqalva-

nik və ya günəş elementləri ixtira edilərək, elektrik istehsalı üzrə dünya qarşısında yeni imkanlar açdı.  

Günəş enerjisi ənənəvi üzvi və nüvə yanacaqları ilə müqayisədə bir sıra üstünlüklərə malikdir. Bu mütləq 

təmiz enerji olub, ətraf mühiti çirkləndirmir və ondan istifadə heç bir bioloji təhlükə yaratmır.  

Günəş enerjisi hər yerdə mövcuddur və praktiki olaraq tükənməz olub, bu və ya digər formada sonsuz dövr 

ərzində  əlverişlidir. Bəşəriyyətin enerjiyə olan tələbatını 2100-cü ildə  təmin etmək üçün Yer səthinə düşən 

günəş enerjisinin 0,1% -i və ya səhraya düşən günəş enerjisinin qırxda biri kifayət edər (Xotuncev, 2002). Lakin 

Günəş enerjisi aşağı sıxlığa (800-1000 Vt/m

2

) malik olub intensivliyi sutka ərzində dəyişir və mövsümdən asılı 



olur. Həm düzdüşən, həm də səpələnən günəş radiasiyası günəş enerjisinin vasitəsiz növünə aid edilir. Günəş 

enerjisinin vasitəli növlərinə isə külək, dalğa, qabarma, okeanın istilik qradiyenti, hidroenerji və fotosintez 

nəticəsində alınan (yaranan) enerji aiddir.  

Şərti olaraq Günəş enerjisindən dörd istifadə istiqamətini ayırmaq olar: istilik-texniki, fotoelektrik, bioloji 

və kimyəvi.  İstilik-texniki istiqamət (günəş istilik təchizatı) istilik daşıyıcılarının, məsələn, suyun adi günəş 

şüaları və ya xüsusi kollektor qurğularında zənginləşdirilmiş günəş şüaları ilə qızmasına əsaslanır. Bu üsuldan 

artıq ABŞ, Yaponiya və MDB-nin cənub rayonlarında suyu saflaşdırmaq, isti su almaq, qışda binaları 

qızdırmaq, yayda isə soyutmaq, müxtəlif məhsul və materialları qurutmaq və başqa məqsədlər üçün istifadə olu-

nur. Bugünkü effektliyinə görə, günəş kollektorları 56-cı en dairəsinə qədər (təxminən Moskva şəhəri enliyi) 

yerləşən rayonlar üçün faydalı sayıla bilər. Bir çox ölkələrdə elektrik enerjisindən istifadə  işində fotoelektrik 

üsula daha çox diqqət ayrılır. Burada son 10-20 ildə fizika və kimyada əldə olunan yarımkeçiricilərin  kəşf 

edilməsi  əhəmiyyətli tərəqqi hesab edilir. Onların  əsasında fotoelektrik dəyişdiricilər – günəş batareyaları 

yaradıldı, onlardan hazırda kosmik gəmilərdə geniş istifadə edilir. Lakin yarımkeçirici dəyişdiricilərdən Yer 

şəraitində geniş istifadə olunmasına hələlik başlanılmamışdır (şəkil  8.3). Buna görə də burada başlıca istiqamət 

ucuz dəyişdiricilərdən, məsələn plyonkalı  və üzvi dəyişdiricilərdən və onların baha olmayan istehsalı 

texnologiyasından istifadə etməkdir.  

İtaliya və ABŞ-da artıq  günəş elektrik stansiyaları yaradılmışdır. Onların ekoloji baxımdan çatışmayan cəhəti 

çoxlu material sərf olunması və günəş batareyalarının bir neçə hektar tutduğu ərazinin tarazlığını pozmasındadır.  

 

 

 



Şəkil 15.10. Günəş və külək enerjisi hesabına alınan  

elektrik enerjisinin qiyməti 

 

212


 

Bununla yanaşı, bioloji dəyişdiricilərdən də istifadə edilməsi ehtimal olunur. Nisbətən tez həyata keçirmək 

baxımından, daha cəlbedici aşağıdakı ikipilləli metod hesab edilir: əvvəlcə bitkilərə təsiri altında üzvi biokütlə 

toplamaq lazımdır, sonra isə xüsusi batareyaların köməyi ilə ondan yüksək kaloriyalı yanacaq, məsələn, metan 

alınır.  

Gələcəkdə daha perspektivli günəş radiasiyasının təsiri altında suyun hidrogen və oksigenə parçalanması 



prosesi sayılır. Məlumdur ki, Yer üzərində suyun ehtiyatı praktiki olaraq tükənməzdir, hidrogen isə qiymətli kimyəvi 

məhsul olub zərərli tullantısız ekoloji təmiz yanacaq kimi istifadə edilə bilər. Məlum yanacaqlar arasında hidrogen ən 

yaxşı yanacaq sayılır: vahid kütləyə görə istilikkeçirməsi təbii qazdan 2,2 dəfə, neftdən isə 3,3 dəfə yüksəkdir. Bir sıra 

alimlərin fikrincə, hidrogen boru vasitəsilə uzaq məsafəyə elektrikin ötürülmə qiymətinə yaxın məsariflə verilə bilər. 

Qeyd edək ki, günəş enerjisi axınları Yer səthinə gün ərzində  və ya ilin müxtəlif vaxtlarında verilməsi daim (arası 

kəsilməz) olmadığından  akkumulyator enerjisindən istifadə olunması lazım gəlir. Suyun parçalanmasından  əldə 

edilən hidrogenin özü belə yaxşı akkumulyator ola bilər.  

Texnologiyanın inkişafında  ən təsirli nailiyyətləri Yaponiya nümayiş etdirir və orada fotoqalvanik 



taxtapuş materialı yaradılır. Tikinti təşkilatları, günəş elementləri əldə edən müəssisələr və ölkə hökumətinin 

birgə proqramının həyata keçirilməsi nəticəsində 2010-cu ilə gücü 4600 meqavat olan energetik qurğular 

yaradılacaqdır, bu Estoniya kimi bir ölkəni elektrik enerjisi ilə təchiz etməyə kifayət edir.  

Fotoqalvanik taxtapuş materialı örtüklü binalar, elektrik stansiyalarına çevrilir. Bəzi ölkələrdə, o cümlədən 

Almaniya və Yaponiyada günəş panelləri ilə təchiz olunmuş binalarda sayğaclar qoyulur, onlar istehsal (hasil) 

olunan elektrik enerjisinin ölçüsünü göstərir. Bu, elektrik normadan artıq olduqda onu yerli məişət 

kompaniyalarına satmağa, çatmadıqda isə almağa imkan verir.  

ABŞ, Almaniya və  İsveçrədə fotoqalvanik materiallar hazırda yeni ofis binalarının fasadlarında qurulur. 

Təsadüfi buradan ötən adam bu evlərin güzgülü divar və  pəncərələrinin  əslində miniatyur (kiçik) elektrik 

stansiyası olmasını ağlına belə gətirə bilməz.  

1990-cı illərdə fotoqalvanik elementlərin satışı  təxminən ildə 20%, 2000-ci ildə isə 43% artdı. Beləliklə, 

son on illiklərdə fotoelementlərin satışı həcmi dünyada 6 dəfədən çox – 1990-cı ildə 46 meqavatdan 2000-ci ildə 

288 meqavata qədər çoxaldı.  

Günəş elementləri istehsalçılarının «böyük üçlüyü»nə Yaponiya, ABŞ və Avropa şurası daxildir. 1999-cu 

ildə yalnız Yaponiyada ümumi gücü 80 meqavat olan günəş elementləri istehsal edildi, bu ABŞ-ı ötüb keçməyə 

(60 meqavat) imkan yaratdı. ABŞ-da istehsal olunan günəş elementlərinin böyük hissəsi inkişaf etməkdə olan 

ölkələrə ixrac edilir. Avropa hazırda üçüncü yeri tutub 1999-cu ildə orada istehsal olunan fotoelementlərin 

ümumi gücü 40 meqavat təşkil etmişdir. Lakin «Royal – Daç Şell» və «Pilkington Qlass» korporasiyaları 

Almaniyada müştərək müəssisə açaraq hər il 25 meqavat gücündə günəş elementləri istehsal etdikdən sonra bu 

sahədə Avropa potensialı iki dəfə artdı. Bu sahənin şəbəkələrinin mühafizəsi üzrə Yaponiya, Almaniya və ABŞ-

da ciddi proqramlar mövcuddur.  

Almaniya 2005-ci ildə gücü 300 meqavat olan 100000 evin damına günəş panelləri qurmaq haqqında 

proqram qəbul etmişdir. 1997-ci ildə «milyon günəş dam örtüyü» haqda Amerika proqramı  həyata keçirilir. 

İtaliya da «on min günəş dam örtüyü» haqda proqrama başlamışdır.  

1970-ci illərdə günəş elementlərinin qiyməti 1 Vatt istehsalat gücü üçün 70 dollar, hazırda isə 1 Vatt 3,5 

dollar təşkil edir. Proqnozlara görə texnologiyanın inkişafı və yeni istehsalat gücünün yaradılması sayəsində bu 

qiymət getdikcə  aşağı düşəcək və ehtimal ki, 1 Vatt 1 dollara qədər enəcəkdir. Hazırda yüzlərlə laboratoriya 

tərəfindən fotoqalvaniklərin texnologiyasının təkmilləşdirilməsinə yönəldilən tədqiqatlar yerinə yetirilir və hər 

ay fotoelementlərin konstruktivləşdirilməsi texnologiyasının inkişafı və ya istehsalı üzrə yeni-yeni nailiyyətlər 

əldə edilir.  



Yüklə 4,26 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   64




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin