QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

N.İ.Bazilyeviçin və b. (1960) məlumatına görə Yerdə canlı maddənin kütləsi hazırda aşağıdakı kimi 

paylanır (cədvəl 18.5). 

 

Cədvəl 18.5 

 

 

Kontinent Okean 

Yaşıl bitkilər 2,4x10

12

0,0002x10

12

 

Heyvanlar və mikroorqanizmlər 0,02x110

12

 0,003x10

12

 

Cəmi 

2,42x10

12

 

0,0032x10

12

 

 

Cədvəlin rəqəmlərindən göründüyü kimi, quruda canlı orqanizmlər olduqca sıx yerləşmişlər, burada canlı 

orqanizmlərin əsas məskunlaşma mühiti torpaq sayılır.  

Yerin torpaq örtüyü məskunlaşma mühitinə görə yalnız orada yaşayan orqanizmlərin biokütləsinin ümumi 

ölçüsünə görə deyil, həmçinin onların növ müxtəlifliyinə görə okeandan zəngindir. M.M.Kamşilovun (1974) 

hesablamalarına əsasən quruda yaşayan heyvan növləri ümumi növlərin 93%-ni, suda yaşayanlar isə cəmi 7%-ni 

təşkil edir. Bunu bitki aləmi üçün də demək olar, belə ki, qurudakı bitki növləri ümumi bitki növlərinin 92%-ni, 

sudakı bitkilərin isə cəmi 8%-ni təşkil edir.  

M.S.Qilyarov (1949, 1985) məskunlaşma mühiti kimi torpağın əsas xüsusiyyətini orada eyni zamanda bir-

birilə sıx təmasda olan substratın üç faza halında (bərk, maye, qaz) olması ilə izah edir. Bu fazalar minimum 

rütubət itkisi zamanı hava tənəffüsünü, həmçinin avtotrof və heterotrof orqanizmlərin həyatı üçün zəruri olan 

mineral və üzvi maddələrin mövcudluğunu təmin edir.  

Torpağın özünəməxsus üçfazalı sistem olaraq ekoloji şəraitin müxtəlifliyi ilə səciyyələndiyi mikrobioloqlar 

tərəfindən də göstərilir. Onlar qeyd edirlər ki, hər torpaq tipi mikroorqanizmlər üçün bir deyil, bir sıra 

məskunlaşma mühiti sayılır və torpaq mikrobiotasının növ və fəaliyyət müxtəlifliyinin zənginliyini təmin edir.  

---

 

285

Pliosenin və əsasən dördüncü dövrün (antropogenin) torpaqları pleystosenin löslü və örtülü çöküntülərinin 

gömülmüş qatları  şəklində nisbətən yaxşı qalmışlar.  Şübhəsiz ki, onlar müəyyən dəyişikliklərə  uğramışlar, 

bununla belə, onların quruluşunun, tərkibinin və xassələrinin öyrənilməsi, formalaşdıqları  təbii  şəraitin 

xüsusiyyətləri haqqında fikir söyləmək üçün çox şey xəbər verir. Bu tədqiqatların materialları yeni xüsusi fənnin