Qida fiZİologiyasi fəNNİ azərbaycan böLMƏSİ muhazire qida fiZİologiyasinin qisa iNKİŞaf tariXİ Plan 1

6) Qaraciyər və onun həzmdə funksiyası 
İnsanda qaraciyər ən böyük vəzidir, kütləsi 1,5-2 kq-a çatır. O qarın boşluğunda, 
diafraqmanın  altında  olub,  mədə-bağırsaq  traktına  yaxın  yerləşir,  iki  böyük  paydan-
sağ  və  sol  hissələrdən  ibarətdir.  Qaraciyərin  "qapısı"  adlanan  nahiyəsindən  onun 
daxilinə  qaraciyər  arteriyası,  qapı  venası,  limfa  damarları  və  sinirlər  daxil  olur. 
Bağırsaqlardan  axan  və  sorulmuş  qida  maddələri  ilə  zəngin  olan  venoz  qan,  qapı 
venası  damarları  vasitəsilə  qaracıyərə  daxil  olur  və  burada  zərərləşdirmə  və  digər 
proseslərə məruz qalır, bir sıra zülal və başqa təbiətli maddələrlə zənginləşir. 
Qaraciyərin orqanizmdə vəzifəsi çox böyükdür. O, həzm prosesində və maddələr 
mübadiləsində  fəal  iştirak  edir.  Onun  toxumasında  bir  sıra  kimyəvi  reaksiyalar  baş 
verir: bağırsaqdan, dalaqdan və digər toxuma və üzvlərdən buraya daxil olan müxtəlif 
maddələr  yenidən  işlənilir,  saxlanılır,  yenidən  paylanılır,  mənimsənilir  və  parçalanır. 
Bununla yanaşı, qaraciyər orqanizmə lazım olan bəzi maddələri özü sintez edir. 
Həzmdə  qaraciyərin  hasil  etdiyi  öd  mühüm  rol  oynayır.  Sutka  ərzində 
qaraciyərdə  500-700  ml  öd  hasil  olur.  Həzm  prosesləri  getməyəndə  bu  məhsul  öd 
kisəsində  yığılır  və  daha  da  qatılaşır.  Od  qaraciyərə  daxil  olan  qanın  tərkibindəki 
bəzi  maddələrdən  əmələ  gəlir.  Məsələn,  öd  piqmentləri  qanın  tənəffüs  zülalı  olan 
hemoqlobinin  parçalanması  məhsullarından  yaranır.  Ödün  mühüm  tərkib  hissələri 

---

 
32 
 
öd  turşularıdır.  Onlardan  başqa,  ödün  tərkibində  xolesterin,  lesitin,  musin,  yağlar, 
sabun və qeyri-üzvi duzlar vardır. 
Ödün  ifrazı  sinir-reflektor  və  humor  amillərlə  tənzimlənir.  Şərtsiz  və  şərti 
qıcıqlar öd kisəsinin əzələli divarına azan və simpatik sinirlər vasitəsilə təsir göstərir. 
Azan sinirin zəif  qıcıqlanmaları öd kisəsinin  ümumi axarının sfinkterini  boşaldır, bu 
isə onikibarmaq bağırsağın boşluğuna ödün ifrazına səbəb olur. Azan sinirin qüvvətli 
qıcıqlanmasında  isə  əksinə,  sfınkter  yığılır  və  ödün  öd  kisəsində  yığılmasına  gətirib 
çıxarır.  Simpatik  sinirlərin  stimulyasiyası  üç  bu  cür  effekt  verir.  Ödün  ifrazı  qida 
qəbul  edildikdən  5-10  dəqiqə  sonra  başlanır.  3-5  saat  ərzində  o  öddən  tamam  azad 
olur.  Öd  bağırsağa  kiçik  hissələrlə,  hər  1-2  saatdan  bir  daxil  olur.  Onun  bağırsağa 
ifrazı, buraya qida daxil olduqda daha da artır və qidanın tərkibindən asılıdır. 
Ödün  funksional  əhəmiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  bağırsaqda  yağlara 
parçalayıcı  təsir  göstərən  lipaza  fermentini  fəallaşdırır,  qida  yağlarının  emulsiya 
halına  düşməsini  sürətləndirir.  Lipaza  fermenti  emulsiya  olunmuş  yağlara  daha 
güclü təsir göstərir. Öd, həmçinin yağların sorulması proseslərini də stimullaşdırır. 
Yağların  parçalanmasının  son  məhsulları  olan  yağ  turşuları  öd  turşuları  ilə 
birləşdikdən  sonra  bağırsaqlarda  sorulurlar.  Öd  turşuları  suda  asan  həll  olunur  və 
ona  görə  də  asan  sorulurlar.  Öd,  həmçinin  bağırsağın  hərəkət  funksiyasını  artırır, 
bağırsaqdan çıxan ifrazat kütləsinin - ekskrementlərin rəngini dəyişir.