Qida fiZİologiyasi fəNNİ azərbaycan böLMƏSİ muhazire qida fiZİologiyasinin qisa iNKİŞaf tariXİ Plan 1

Şəkil 1. Əvəzedilməyən aminturşuların quruluş sxemləri 
 
Orqanizmdə toxuma zülallarının  parçalanması  nəticəsində enerji (100 q zülal 
400  kkal-yə  qədər)  və  sidik  cövhəri,  ammonium  duzları,  su  və  karbon  qazı  əmələ 
gəlir.  Sidik  cövhəri  və  ammonium  duzları  ən  çox  sidik  və  tərlə  xaric  olunurlar. 
Orqanizmdə  zülal  mübadiləsinin  vəziyyəti  azot  balansı  ilə  təyin  olunur,  yaxud 
xörəklə  daxil  olan  azotun  miqdarı  ilə  sidiklə  kənar  olan  sidik  cövhəri  arasındakı 
tarazlıqla müəyyən olunur. 
Qida  ilə  daxil  olan  azot  xaric  olan  azotdan  çox  olduqda,  bu  balans  qeyd 
etdiyimiz kimi, müsbət azot balansı sayılır və onun orqanizm üçün rolu böyükdür. 

---

 
56 
 
Bu  zaman  toxumalarda  zülalların  toplanması  baş  verir.  Bu  xüsusilə,  boyatma 
zamanı, hamiləlik dövrü və qundaq uşaqlarının əmizdirilməsi zamanı baş verir. 
Azot  mübadiləsi tarazlığı əsasən daxilən düzgün qidalanan adamda baş verir. 
Əgər  qidada  zülalın  miqdarı  azdırsa  və  azot  orqanizmdən  çoxlu  miqdarda  kənar 
olunursa,  yuxarıda  deyildiyi  kimi,  bu  halda  mənfı  azot  balansı  yaranır.  Bu 
çatışmazlıq  orqan  və  toxumalarda  zülalların  parçalanmasına  sobəb  olur  ki, 
xəstəliklər, xüsusilə aclıq zamanı özünü göstərir. 
Orqanizmə daxil olan zülal xüsusi tərkibdə olmalıdır. Bununla yanaşı, bədən-
də toxumaların zülallarındakı aminturşuların tərkibi  heç bir  məhsuldakılara  uyğun 
gəlmir.  Ona  görə  də  qida  rasionunda  müxtəlif  məhsullardan  istifadə  olunur  ki, 
onlar da müəyyən yığımda aminturşulardan yaranır. Heyvanat mənşəli məhsullarda 
zülallar qidanın ən defısit hissəsi sayılırlar. Çünki onlar çatışmadıqda, bağırsaqların 
qişası  zərər  çəkir,  mübadilə  pozğunluğu,  qaraciyərin  böyüməsi,  daxili  sekresiya 
vəzilərinin,  mərkəzi  və  periferik  sinir  sisteminin  fəaliyyət  pozğunluğu  baş  verir. 
Sümüklərdə kalsium azalır və maqneziumun miqdarı artır.  
Rusiya  Tibb  Elmləri  Akademiyası Qida İnstitutunun  məlumatına  görə  hər  kq 
bədən kütləsinə  gündə 1,5 q zülal sərf olunmalıdır. Bu  miqdar  fıziki əməklə  məş-
ğul  olan adamlar  və idmançılar  üçün daha  çoxdur. Cinsindən  və peşə ixtisasından 
asılı  olaraq  fizioloji  zülal  normaları  müxtəlif  əhali  qrupu  üçün  müxtəlif  olub, 
cədvəl 1-də göstərildiyi kimidir. 
Cədvəl 1