Qida fiZİologiyasi fəNNİ azərbaycan böLMƏSİ muhazire qida fiZİologiyasinin qisa iNKİŞaf tariXİ Plan 1

Aminturşular.  Bütün  zülallar,  o  cümlədən  qida  zülalları  aminturşularından 
ibarətdirlər.  Qidada  aminturuşular  həm  zülalın  tərkibində,  həm  də  sərbəst  halda 
olurlar.  Qida  məhsullarında  80-ə  yaxın  aminturşunun  olduğu  fərz  edilir.  İnsan  or-
qanizmində  zülallar  adətən  20  növ  aminturşudan  sintez  edilir.  Yuxarıda  göstərdik 
ki, zülalın qidalılıq dəyəri (qiyməti) onun tərkibində olan aminturşuların miqdar və 
keyfıyyət (növ tərkibi və fızioloji aktivliyi) göstəriciləri ilə müəyyən edilir. 
Aminturşular orqanizmdə zülal sintezində iştirak etməklə yanaşı, biokimyəvi və 
fızioloji  proseslərdə  müstəqil  iştirak  edərək  orqanizmdə  ən  müxtəlif  vəzifələr 
daşıyırlar.  Əvəzedilən  və  əvəzedilməyən  aminturşular  vardır.  Birinci  qrup  amintur-
şular qida ilə orqanizmə daxil olmasa və ya az daxil olsa, orqanizm onları özü sintez 
edə  bilər.  Əvəzolunan  aminturşuları  -  alanin,  asparagin  turşusu,  qlutamin  turşusu, 
qlisin,  prolin,  serin,  tirozin,  sistin,  sistein,  qlikol  turşuları  orqanizmə  qidayla  sərbəst 
halda  və  ya  zülalın  tərkibində  daxil  olmalıdırlar.  Əvəzedilməyən  aminturşularına 
metionin, lizin, triptofan, fenialalanin, leysin, izoleysin, treonin, valin, arginin, histidin 
aiddir. Bəzi alimlərə görə hətta sistin və tirozin də bu qrupa mənsubdurlar (şəkil 1). 
Zülallarda orqanizmi mikrob və viruslardan qoruyan antitellər yaranır. Bunlar 
isə immunitet yaradır ki, xəstəliklərin çoxunun qarşısı alınır. 

---

 
55 
 
Qandakı zülalın - hemoqlobinin də rolu böyükdür. Gözün qişasında olan zülal 
isə işığı qəbul etməyi təmin edir. 
Nukleoproteidlər  orqanizmdə  zülal  sintezini  tənzim  etməklə,  nəsildən-nəsilə 
keçmək amillərini daşıyırlar. 
Zülallar  çatışmadıqda  orqanizm  tərəfindən  vitaminlər,  mineral  maddələr  tam 
istifadə  olunmurlar.  Bunların  çoxu  isə  ferment  sistemlərinin  tərkibinə  daxildirlər. 
Bir sözlə, zülal mübadiləsi həyatın əsasını tənzimləyir. 
Müəyyən  olunmuşdur  ki,  qan  plazması  və  qaraciyərdə  zülali  maddələrin 
yeniləşməsi 15-20 gündə, dəri və skeletdə (sümükdə) isə 158 gün ərzində baş verir.