Qlobal tüTÜn epidemiyasi barəDƏ Üst-nin MƏruzəSİ, 2008-ci IL. Mpower tədbirlər kompleksi yaĢayır və təsir edir
Yüklə 1,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ilə ) İstehlak (sol şkala) Aksiz vergisi tarifi (sağ şkala) 45
TÜTÜNƏ QARġI QLOBAL MÜBARĠZƏ SAHƏSĠNDƏ OLAN VƏZĠYYƏT EFFEKTLİ TƏDBİRLƏRİN HƏYATA KEÇİRİLMƏSİ YALNIZ İNDİ BAŞLAYIR MPOWER effektli tədbirlər kompleksinin həyata keçirilməsi və riayət olunmasının təminatına dair qlobal səylər, tütünlə mübarizə üzrə ÜST Çərçivə konvensiyasına müvafiq olaraq və üzərinə götürülmüş öhdəliklər əsasında tütün epidemiyasına son qoya və öz əhalisinin sağlamlığının qorunmasında ölkələrə yardım edə bilər. Qlobal səviyyədə tütünlə mübarizə üzrə səylərin sonrakı inkişafı meyarlarının müəyyənləşdirilməsi və monitorinqi məqsədi ilə “Qlobal tütün epidemiyası barədə ÜST-nin Məruzəsi, 2008-ci il”-də ÜST üzv ölkələrində tütünlə mübarizə sahəsində olan hazırki vəziyyət barədə ətraflı məlumat verilir. Məruzədə milli hökumətlərin artıq nə etdiyi və hələ nə edəcəyi göstərilir. ÜST MPOWER-in altı strategiyası barədə məlumatları bütün üzv ölkələrdən toplamışdır. Məlumatların toplanması ölkələr üzrə məruzələrin nəzərdən keçirilməsi, başlanğıc sənədlərin (məsələn, qanunlar və normativ aktlar) təhlili və onlara riayət olunmasına dair rəsmi məsləhətlərin aparılması vasitəsi ilə ölkələrdə olan ekspertlərlə həyata keçirilmişdir. Bu ilk məruzənin hazırlanması üçün azı 179 üzv ölkələr və bir ərazi üzrə bəzi məlumatlar alınmışdır ki, bu da Yer kürəsinin ümumi əhalisinin 99%-ni təşkil edir. Etibarlı və müqayisə olunan məlumatların əldə edilməsi üçün bütün səylərə baxmayaraq nəzərə alınmalıdır ki, bu, ilk belə növ qlobal miqyaslı təşəbbüsdür; mövcud çatışmazlıqlar və uyğunsuzluqlar növbəti məruzələrdə aradan qaldırılacaq. Bu ilk dəfə aparılan sistemli qlobal qiymətləndirmənin ilkin nəticəsi ondan ibarətdir ki, hər bir ölkə tütün epidemiyasına son qoymaq üçün çox şey etməlidir. Son illərdə əldə edilən irəliləməyə baxmayaraq heç bir hökumət bütün əsas effektli tədbirləri tam həyata keçirməmişdir – monitorinq, tütün tüstüsündən azad zonaların yaradılması, tütündən asılılığın müalicəsi, qutular üzərində sağlamlığa dəyən zərər barədə xəbərdarlıqlar, reklamın, satışın stimullaşdırılması və sponsorluğun qadağan edilməsi, tütün məmulatlarına qoyulan vergilər. İrəlidə bir çox problem var, lakin bu problemlər eləcə də ölkələrin rəhbərlikləri qarşısında səhiyyə sahəsində olan ən ağır müasir böhranlardan birinə son qoymaq imkanı verir. Qeyd olunmalıdır ki, dünya əhalisinin qlobal sayına uyğun olaraq bu və ya digər strategiya ilə əhatə səviyyəsini əks etdirən bu fəsildə göstərilən rəqəmlər, qoyulmuş konkret suala alınmış cavab üzrə seçilmiş ölkələrin əhalisinin sayından irəli gələrək hesablanıb.
46
DÜNYADA TÜTÜNLƏ MÜBARĠZƏ STRATEGĠYALARIN IN HƏYATA KEÇĠRĠLMƏSĠNĠN VƏZĠYYƏTĠ Məhsulla bağlı məlumatda tütün sənayesi siqaretçəkmənin sağlamlığa dəyən zərəri barədə hər dəfə susur; reklama ayrılan vəsaitlə, siqaretçəkmənin sağlamlığa dəyən zərəri barədə məlumatların məşhur jurnallar tərəfindən dərc olunmasına mane olur; siqaret çəkənlər üçün asan əldə edilən məlumatın digər məhdudlaşdırma üsullarına əl atır. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı: Dünyada səhiyyənin vəziyyəti barədə məruzə, 1999-cu il. Faiz pay ı ( öl kə lə ri n s ay ı m üva fi q s üt unda göst əri lib) Tütün Tütünün Sağlamlıq Reklama Vergilər tüstüsündən istifadəsindən üçün zərər qoyulan azad zonalar imtina üçün barədə qadağalar yardım xəbərdarlıqlar proqramları Məlumatlar yoxdur Tədbirlərin olmaması Minimum tədbirlər Orta tədbirlər Tam tədbirlər kompleksi Faiz pay ı ( öl kə lə ri n s ay ı m üva fi q s üt unda göst əri lib) Monitorinq Yeni və ya hər hansı məlumatlar yoxdur Yaşlı əhali və ya gənclər üzrə yeni, lakin qeyri- reprezentativ məlumatlar Yaşlı əhali və gənclər üzrə yeni, lakin qeyri- reprezentativ məlumatlar və ya yaşlı əhali üzrə yeni və reprezentativ məlumatlar, lakin gənclər üzrə yeni məlumatlar yoxdur; və ya gənclər üzrə yeni və reprezentativ məlumatlar var, lakin yaşlı əhali üzrə yeni məlumatlar yoxdur Həm yaşlı əhali həm də gənclər üzrə məlumatlar yenidir, lakin ya yaşlı əhali, ya da gənclər üzrə qeyri-reprezentativdir Məlumatlar yaşlı əhali və gənclər üzrə yeni və reprezentativ məlumatlar üzrə minimal tələblərə cavab verir * Qeyd olunmalıdır ki, vergiyə dair “Tədbirlərin olmaması” mənası aksiz vergi tarifinin 25% və ya aşağı olması deməkdir. Tütün tüstüsündən azad zonaların yaradılmasına dair “Tədbirlərin olmaması” mənası siqaretçəkmənin qadağan edilməsi barədə ya səhiyyə obyektlərini, ya da təhsil müəssisələrini əhatə edən qanunvericiliyin olmaması deməkdir. 47
Ölkələrin yarısından çoxu monitorinqin nəticələri barədə minimal məlumata malik deyil Monitorinq tütün epidemiyası ilə mübarizə aparmaq üçün hökumətlərə lazım olan əhəmiyyətli məlumatların əldə edilməsinə imkan yaradır. Hərtərəfli monitorinq tütündən istifadəni, eləcə də tütünün zərəri ilə bağlı cəmiyyətin münasibətini və bilikli olmasını izləyir və sənədlər əsasında hökumətlərə epidemiyanın miqyası və xüsusiyyətini qiymətləndirməyə, konkret müdaxilə tədbirlərini aparmaq üçün məqsədli qrupları müəyyən etməyə, müxtəlif tədbirlərin nəticələrinə nəzarət etməyə və lazım gəldikdə onları təkmilləşdirməyə imkan verir. İndiki ilk məruzəni hazırlamaq üçün ÜST ölkə səviyyəsində sorğu vasitəsi ilə gənclər və yaşlı əhali tərəfindən tütündən istifadə üzrə münasibətə dair monitorinqin fəaliyyətinin qiymətləndirməsini həyata keçirmişdir. 193 üzv dövlətdən yalnız 86-da yeni, ümummilli reprezentativliyə malik həm yaşlı əhali, həm də gənclərə dair məlumatlar vardır. Planetin əhalisinin yarısı tütündən istifadəyə dair heç olmazsa minimum adekvat məlumat olmayan regionlarda yaşayır. Monitorinq sistemləri xüsusilə də gəlir səviyyəsi aşağı və orta olan
ölkələrdə zəifdir; gəlir səviyyəsi yüksək olan
ölkələrin heç olmasa minimal adekvat monitorinq barədə məlumat yığmaq (73% ölkələr) ehtimalı yüksəkdir, nəinki gəlir səviyyəsi orta (43%) və ya aşağı (24%) olan
ölkələrin. Lakin əsas monitorinq böyük xərc tələb etmir və praktiki olaraq bütün ölkələrin imkanları çərçivəsindədir. Bu yaxınlarda yaşlı əhalinin reprezentativ sorğuları keçirilmiş 127 ölkənin 44-də, məlumatlar Səhiyyə sahəsində ümumdünya sorğu və ya ÜST-nin epidnəzarətə mərhələli yanaşması (STEPS) kimi, beynəlxalq sorğu vasitələrinin köməyi ilə aparılmışdır 109
. Bu 127 ölkədən 25-i submilli səviyyədə gənclər arasında tütündən istifadənin Qlobal tədqiqatı məlumatlarına malikdir və 68-i – milli səviyyədə gənclər arasında tütündən istifadənin Qlobal tədqiqatı məlumatlarına malikdir. Bu o deməkdir ki, ümummilli miqyasda reprezentativliyə malik həm yaşlı əhali, həm də gənclərə dair məlumatları olan 86 üzv ölkənin beşdə biri öz məlumatlarını müstəqil, heç bir beynəlxalq yardım almadan işləyib hazırlamışdır. Daha hərtərəfli monitorinqin, xüsusilə də ümumiyyətlə heç bir məlumatları olmayan və ya köhnəlmiş, ya da ki, qeyri-reprezentativ ümummilli miqyaslı məlumatları olan 108 ölkədə aparılması zəruridir. Yaşlılar arasında tütündən istifadənin Qlobal tədqiqatı, gənclər arasında tütündən istifadənin Qlobal sorğusu və ÜST-nin mərhələli yanaşması (STEPS) kimi təşəbbüsləri, əksər ölkələrdə tütünə dair epidnəzarətin aparılması üçün potensialın yaradılmasında həlledici əhəmiyyət daşıyır. Yalnız dünya əhalisinin 5%-i tütün tüstüsündən azad zonaların yaradılması barədə hərtərəfli qanunlar vasitəsi ilə mühafizə olunur Tütün tüstüsündən azad zonalar həm siqaret çəkənlərin, həm də çəkməyənlərin sağlamlığının mühafizəsində, eləcə də ictimai yerlərdə siqaretçəkmənin sosial qəbul edilməzliyi barədə dəqiq təsəvvürlərin yayılmasında ən mühüm rol oynayır. Tütün tüstüsündən azad zonaların yaradılması barədə qanunlar işçiləri xərçəng xəstəliyi yaradan və qanın laxtalanması və ürəyə daxil olması proseslərini dəyişən kimyəvi maddələrdən qoruyur, eləcə də mühüm dərəcədə siqaretçəkənləri bundan imtina etməyə həvəsləndirir. MPOWER- i tələb edin!
Yalnız tütün tüstüsündən azad zonalar, binada hər hansı bir siqaret çəkmək yeri olmadan müvafiq qanunlara riayət olunmanın effektli təminatı olduqda işçiləri və digərlərini mühafizə edə, eləcə də siqaret çəkənləri bundan imtina etməyə həvəsləndirə bilər. İstisnalar tətbiq edilmə hüququnu çətinləşdirir və tütün tüstüsündən azad zonaların yaradılması barədə qanunların effektliyini heçə endirir. Tütün tüstüsündən azad zonaların icbari olaraq yaradılması barədə qanunvericiliyi qəbul edən ölkələrin sayının artmasına baxmayaraq ölkələrin böyük əksəriyyətində belə qanunlar mövcud deyil, ya da bu qanunlar çox məhduddur və ya onlara riayət olunmasının təminatı qeyri-effektlidir. İstənilən ölkədə əhəmiyyətinə görə üstünlük uşaq və xəstələrin mühafizəsinə verilməlidir, lakin 74 ölkədə (ictimai yerlərdə siqaretçəkmənin qadağan edilməsi üzrə qanunların vəziyyəti barədə məlumat verən 179 ölkə və 1 ərazinin 40%-dan çoxu) hələ də səhiyyə müəssisələrində siqaret çəkməyə icazə verilir və təxminən eyni sayda ölkələrdə hələ də məktəblərdə siqaret çəkməyə yol verilir. Nəticədə dünya əhalisinin demək olar ki, yarısı hökumətləri xəstəxanalarda insanları passiv siqaretçəkmədən qorumayan ölkələrdə yaşayır və təxminən 40% ölkələr məktəblərdə öz uşaqlarını siqaretçəkmədən qorumur. Ümumiyyətlə 80 ölkədə siqaretçəkmə ya məktəblərdə, ya da xəstəxanalarda və ya həm məktəblərdə, həm də xəstəxanalarda qadağan edilmir, bununla da məktəblilər və/və ya xəstələr mühafizədən məhrum edilirlər.
Britaniya-amerika tütün şirkətinin daxili sənədi (1990 il.) MONĠTORĠNQ BARƏDƏ MƏLUMAT ĠCTĠMAĠ YERLƏRDƏ SĠQARETÇƏKMƏNĠN QADAĞAN EDĠLMƏSĠ BARƏDƏ QANUNVERĠCĠLĠK Öl kə lə ri n fa iz pay ı ( öl kə lə ri n s ay ı m üva fi q s üt un da g öst əri lib) Öl kə lə ri n fa iz pay ı ( öl kə lə ri n s ay ı m üva fi q s üt un da g öst əri lib) Yaşlı əhali və gənclər üzrə yeni, lakin qeyri- reprezentativ məlumatlar; və ya yaşlı əhali üzrə yeni və reprezentativ məlumatlar, lakin gənclər üzrə yeni məlumatlar yoxdur; və ya gənclər üzrə yeni və reprezentativ məlumatlar, lakin yaşlı əhali üzrə yeni məlumatlar yoxdur Yeni və ya hər hansı məlumatlar yoxdur Yaşlı əhali və ya gənclər üzrə yeni, lakin qeyri- reprezentativ məlumatlar Həm yaşlı əhali həm də gənclər üzrə məlumatlar yenidir, lakin ya yaşlı əhali, ya da gənclər üzrə qeyri- reprezentativdir Məlumatlar yaşlı əhali və gənclər üzrə yeni və reprezentativ məlumatlar üzrə minimal tələblərə cavab verir Yüksək gəlir səviyyəsi Orta gəlir səviyyəsi Aşağı gəlir səviyyəsi Məlumatlar təqdim olunmayıb İctimai yerlərdə siqaretçəkmənin qadağan edilməsi barədə heç bir qanunvericiliyin olmaması və ya səhiyyə müəssisələrini, ya da təhsil müəssisələrini əhatə edən ictimai yerlərdə siqaretçəkmənin qadağan edilməsi
qanunvericiliyin olmaması Həm səhiyyə müəssisələrini, həm də təhsil müəssisələrini, eləcə də bir və ya iki digər kateqoriyalı yerləri, ya da müəssisələri əhatə edən ictimai yerlərdə siqaretçəkmənin qadağan edilməsi barədə qanunvericilik Həm səhiyyə müəssisələrini, həm də təhsil müəssisələrini, eləcə də üç, dörd və ya beş digər kateqoriyalı yerləri, ya da müəssisələri əhatə edən ictimai yerlərdə siqaretçəkmənin qadağan edilməsi barədə qanunvericilik İctimai yerlərdə siqaretçəkmənin qadağan edilməsi barədə qanunvericilik qiymətləndirmədə iştirak edən bütün kateqoriyalı yerləri və müəssisələri əhatə edir Yüksək gəlir səviyyəsi Orta gəlir səviyyəsi Aşağı gəlir səviyyəsi 49
Dünya əhalisinin üçdə ikisi yaşayan ölkələrin yarısından çoxu dövlət müəssisələrində, iş yerlərində və digər binalarda siqaret çəkilməsinə yol verir. Nəticədə bütün dünyada işçilərin əksəriyyəti digərlərinin tütün tüstüsü ilə nəfəs almaq məcburiyyətində qalır. Yalnız 179 ölkənin və bir ərazinin 24-də (13%) restoran işçiləri tütün tüstüsündən mühafizə olunur; baxmayaraq ki, istənilən ölkə ictimai yerlərdə siqaretçəkmənin qadağan edilməsi barədə qanunvericiliyi tədbiq etmək iqtidarındadır, restoranlarda siqaretçəkməni qadağan edən yüksək gəlir səviyyəsi olan ölkələrin faiz payı (41-dən 12-də və ya 29%) aşağı və orta gəlir səviyyəsi olan ölkələrin (və bir ərazinin) anoloji göstəricisindən üç dəfədən çoxdur (139-dan 12-də, və ya 9%). İctimai və içki içilən yerlərdə siqaretçəkməni qadağan edən ölkə və regionlarda aparılan təftişlər əsaslı sübut edir ki, belə qanunlar çox məşhurdur və əhalinin böyük əksəriyyəti tüstülü restoran və barlara qayıtmaq istəməzdi. Baxmayaraq ki, siqaret çəkməyənlərin təmiz hava ilə nəfəs almaq hüquqlarının qorunması bütün ölkələrin imkanları çərçivəsindədir, yalnız dünya əhalisinin 5%-ni təmsil edən 16 ölkədə ictimai yerlərdə siqaretçəkmənin qadağan edilməsi barədə qanunlar mövcuddur ki, bunlar bu qiymətləndirməyə daxil olan bütün müəssisələrə şamil edilir. Hər bir ölkədə olan beş ekspertdən ibarət müstəqil qrupun rəyinə görə ictimai yerlərdə siqareçəkməni qadağan edən qanunlara riayət olunmasının təmini praktiki olaraq eyniliklə aşağı səviyyədədir. Hərtərəfli olmasını nəzərdə tutan, lakin tam həcmdə həyata keçirilməyən qadağalar passiv siqaretçəkmənin təsirindən mühafizə etmir. Bununla yanaşı hətta yaxşı həyata keçirilən minimum qadağalar həmçinin əhəmiyyətli mühafizəni təmin etmir. İctimai yerlərdə siqaretçəkmənin qanunvericiliklə orta və ya tam qadağan edilməsi barədə məruzə edən ölkələrdən yalnız üçdə biri bu qanunlara sənədlərlə sübuta yetirilən riayət olunmasının təmininin heç olmasa orta səviyyəsini təmin edir (mümkün olan 10 baldan 3 və daha çox bal). Yalnız dörd ölkə 8 və daha çox bal (mümkün olan 10 baldan) səviyyəsinə çatmış və ancaq iki ölkənin – Uruqvay və Yeni Zelandiya – ictimai yerlərdə siqaretçəkmənin qadağan edilməsi barədə hərtərəfli qanunvericiliyi mövcuddur və onun riayət olunmasının təmini 8 və daha çox bal səviyyəsindədir. Tütün tüstüsündən tam azad zonaları olan bir çox ölkələr Avropada yerləşir; Avropada ictimai yerlərdə siqaretçəkmənin qadağan edilməsi barədə qanunlara riayət olunma səviyyəsinin müstəqil qiymətləndirilməsi hazırki məruzə üçün keçirilməmişdir. Digər ölkələr, məsələn Uruqvay və Niger ictimai yerlərdə siqaretçəkmənin qadağan edilməsi barədə hərtərəfli qanunvericiliyi qəbul etmişlər, lakin bir çox hallarda onun həyata keçirilməsinin təmini problem olaraq qalır. Bəzi ölkələr vətəndaşların passiv siqaretçəkmədən mühafizə olunması sahəsində əhəmiyyətli nəticələr əldə etmişdir. 2004-cü ilin mart ayında İrlandiya iş otaqlarında və ictimai yerlərdə, o cümlədən restoranlar, barlar və pablarda siqaretçəkməni qadağan edən dünyada ilk ölkə oldu. Üç aydan sonra ictimai yerlərdə siqaretçəkmənin qadağan edilməsi barədə Norvec qanunvericiliyi qüvvəyə mindi. O vaxtdan başlayaraq bir çox ölkələr, o cümlədən İtaliya və Uruqvay, dünyadakı bir çox şəhərlərlə birgə bu nümunənin ardınca getdi. Bir çox Kanada, Avstraliya və Birləşmiş Ştatlar vətəndaşları, ştat və ya yerli səviyyədə qəbul olunmuş ictimai yerlərdə siqaretçəkmənin qadağan edilməsi barədə qanunvericiliklə mühafizə olunur. Baxmayaraq ki, Uruqvay və digər ölkələrin təcrübəsi göstərir ki, hər hansı ölkə və ya yurisdiksiya resursların olub-olmamasından asılı olmayaraq siqaretçəkməni tam qadağan edə və təmin edə bilər, dünya əhalisinin yalnız az qismi hal- hazırda passiv siqaretçəkmənin təhlükələrindən əsaslı şəkildə mühafizə olunur. Çoxsaylı əhalisi və çoxsaylı siqaret çəkənləri olan əksər ölkələr ictimai yerlərdə siqaretçəkməni qadağan edən effektli məhdudiyyət tətbiq etmir. İşləyənlər və ümumi əhali arasında xəstəliklərin və ölüm hallarının qarşısının alınması məqsədi ilə hökumətlər ictimai yerlərdə siqaretçəkməni qadağan edən mövcud qanunlara daha effektli riayət edilməsini təmin etməli və bütün əhalini passiv siqaretçəkmədən mühafizə edən hərtərəfli qanunvericilik qəbul etməlidirlər.
Yüklə 1,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|