Qlobal tüTÜn epidemiyasi barəDƏ Üst-nin MƏruzəSİ, 2008-ci IL. Mpower tədbirlər kompleksi yaĢayır və təsir edir



Yüklə 1,03 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə3/10
tarix21.04.2017
ölçüsü1,03 Mb.
#15062
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10

Tütünsüz dünyanı dəstəkləyək

 

20


 

 

 



Mənbə: Mathers CD, Loncar D. Projections of global mortality and burden of disease from 2002 

to 2030. 

PLoS Medicine 

2006, 3(11):e442.



BU GÜNDƏN BAġ

LAYARAQ 2030-CU 

ĠLƏDƏK TÜTÜN 

DÜNYADA 175 MĠLYON ĠNSANIN HƏYATINA SON QOYACAQ

 

 Tütünlə əlaqəli cəmi ölüm hallarının sayı, 2005–2030 illər.

 

Dünyada

 

ĠnkiĢaf edən ölkələr

 

ĠnkiĢaf etmiĢ ölkələr

 

Tütünl

ə 

əl

aqə

li 



m



ö



m

 hal

la







sa



  

(m

ln

.)

 

Hər hansı bir xəstəlik

 

haqqında

 

düĢünəndə

 

mən heç vaxt ona 

qarĢı dərman axtarıĢı barə

sin

də 

fikirləĢmirəm,

 

əksinə

 

mən onun 

profilaktikası üsulları barəsində 

düĢünürəm.

 

Lui Paster (1822



1895) 

21


Tütünün  

 

iqtisadi təhlükəsi 



Tütün sənayesinin nümayəndələri 

hətta təsdiqləsələr ki, onlar iş yerləri 

yaradırlar və büdcəyə yerli və milli 

iqtisadiyyatı möhkəmləndirən gəlir 

gətirirlər, bu sahənin hər bir ölkədə 

qoyduğu əmanəti – iztirablar, 

xəstəliklər və ölüm, eləcə də iqtisadi 

itkilərdir. Tütün istehlakı bu gün 

dünyaya hər il yüz milyardlarla 

dollar vəsaiti hesabına başa gəlir

22



Tütün istehlakı ilə əlaqədar ölüm 



halları itirilmiş iqtisadi imkanlar 

deməkdir. Birləşmiş Ştatlarda bu 

itkilər ildə 92 milyard ABŞ dolları 

həcmində qiymətləndirilir

22,23



Əhalisi sıx olan inkişaf edən 



ölkələrdə, hansıların ki, bir çoxları 

qlobal iqtisadiyyat üçün istehsal 

mərkəzləri sayılır, iqtisadi 

imkanların itirilməsi, tütün 

epidemiyasının genişlənməsi 

nəticəsində daha ağır xüsusiyyətlərə 

malik olacaq, çünki tütün istehlakı 

ilə əlaqədar ölüm hallarının yarısı 

əmək qabiliyyəti yaşında baş verir

22



Tütündən istifadə ilə əlaqədar ölüm 

hallarının iqtisadi xərcləri inkişaf 

edən ölkələr üzərində ağır yük olaraq 

qalır ki, bu ölkələr üzərinə 2030-cu 

ilədək tütünlə əlaqədar hər beş ölüm 

hallarından dördü düşəcək

1

. Tütünün 



qlobal səhiyyənin xərclərinə olan 

təsiri barədə məlumatlar 

natamamdır, lakin məlumdur ki, bu 

təsir böyükdür. Birləşmiş Ştatlarda 

tütündən istifadə ilə əlaqədar 

səhiyyənin illik xərcləri 81 milyard 

ABŞ dolları, Almaniyada təxminən 7 

milyard ABŞ dolları, Avstraliyada 1 

milyard ABŞ dolları təşkil edir

22



Tütündən istifadə ilə əlaqədar yekun 

iqtisadi effekt – yoxsulluğun 

artmasıdır. Tütün sənayesinin 

kommersiya məqsədi – tütündən 

asılı olan istehlakçıların sayının 

artması – kasıb əhali təbəqələrinə 

həddindən artıq zərər vurur. Əksər 

ölkələrdə tütün istehlakı varlılarla 

müqayisədə daha çox kasıblar 

arasında yayılıb və tütündən istifadə 

ilə əlaqədar varlılar və kasıblar 

arasında olan ən böyük fərq orta 

gəlirlər ən aşağı səviyyədə olan 

regionlarda müşahidə olunur

24

.  


Daha sağlam gələcəyin formalaĢmasına kömək edək

 

22


Mənbə: Bir ölkəyə düşən siqaret çəkənlərin sayı yayılma dərəcəsinin təshih edilmiş qiymətləndirilməsi vasitəsi 

ilə hesablanmışdır. Bu üsulun nöqsanı ondadır ki, siqaret çəkənlərin sayını hesablamaq üçün istifadə olunan 

təshih edilmiş qiymətləndirmələr, bəzən ölkə üzrə məhdud məlumatlardan irəli gəlir, bununla belə bir sıra 

ölkələrə dair xeyli təshihlər aparılmalıdır. Belə hallarda təshih edilmiş qiymətləndirmələr, ölkələrin məruzə 

etdikləri faktiki yoxlmalardan fərqlənə bilər. Braziliyada siqaretçəkmənin yayılması barədə məlumatlar VIGITEL 

2006–dan götürülüb.     



 

Xroniki xəstəliklərin profilaktikası və onlarla 

mübarizə barəsində mövcud biliklərin tətbiq 

olunmaması gələcək nəsillər üçün təhlükə yaradır.

ÜST-nin 2005-ci il Məruzəsi, Xroniki xəstəliklərin qarşısının alınması: vəsaitlərin 

həyati vacib istiqamətdə yönəldilməsi 



SĠQARET ÇƏKƏNLƏRĠN TƏXMĠNƏN ÜÇDƏ DÖRD HĠSSƏSĠ 

10 ÖLKƏDƏ YAġAYIR

 

D



ünya

da si

qar

et

 ç

ək

ənl

ər

in 

fa

iz

i

  

   Çin 

  Hindistan     İndoneziya       Rusiya        Amerika      Yaponiya     Braziliya     Banqladeş     Almaniya     Türkiyə 

 Federasiyası   Birləşmiş  

 Ştatları 

23


Tütünə xərclənmiş pullar kasıblar 

üçün qida məhsulları, yaşayış 

yeri, təhsil və tibbi yardım kimi 

vacib sahələrə yönələn xərclərin 

azalması deməkdir. 

Banqladeşdəki ən kasıb ev 

təsərrüfatlarının tütünə xərclədiyi 

vəsaiti təhsilə xərclənənlərdən 

demək olar ki, 10 dəfə çoxdur

25



İndoneziyada, harada ki, 

siqaretçəkmə daha çox kasıb 

əhali arasında yayılıb, ən aşağı 

gəliri olan qrupda tütünlə 

əlaqədar xərclər, ümumi xərclərin 

15%-ni təşkil edir

26

. Misirdə 



aşağı gəliri olan ailələrdə tütünə 

ayrılan xərclər məişət xərclərinin 

10%-ni təşkil edir

27

. Meksikadakı 



20% ən kasıb ev təsərrüfatları 

tütünə ailə gəlirlərinin 11%-ni 

xərcləyir

28

. Çində siqaret 



çəkməklə əlaqədar müalicə 

xərcləri 50 milyondan çox insanı 

müflis edir

29



Kasıb əhali arasında tütün 

səbəbindən xəstələnmə və 

vaxtından əvvəl ölüm ehtimalı 

varlılara nisbətən qat-qat 

yüksəkdir. Bu, iqtisadi yükü daha 

da ağırlaşdırır, kasıblıq və 

xəstəliklərin qapalı dairəsini 

yaradır


30

. Ailə başçılarının 

vaxtından əvvəl ölümü kasıb 

ailələr və icmalar üçün xüsusi 

faciəli nəticələr yaradır. Məsələn, 

45 yaşlı banqladeşli, aşağı gəlirli 

ailənin başçısı 35 il ərzində 

bidinin çəkilməsi nəticəsində 

xərçəngdən vəfat edir, bütün 

ailənin yaşamaq ehtimalı təhlükə 

ilə üzləşir. Onun itirilmiş iqtisadi 

potensialın miqyası artır, çünki 

həyat yoldaşı, uşaqları və digər 

öhdəsində olan insanlar daha da 

kasıb olur, dövlət və ya yaxın 

qohumları isə onları öz hesabına 

saxlamağa məcbur qalırlar.   

Passiv siqaretçəkmə təkcə 

sağlamlığa təsir etmir, o həm də 

iqtisadi ehtiyatların tükənməsinə 

gətirib çıxarır. 

Qiymətləndirmələrə görə təkcə 

Birləşmiş Ştatlarda passiv 

siqaretçəkmə hər il 5 milyard 

ABŞ dolları həcmində bilavasitə 

müalicə xərcləri ilə və həmçinin 

5 milyard ABŞ dolları həcmində 

müalicə ilə bağlı əmək 

qabiliyyətinin itirilməsi və 

itirilmiş qazanclar kimi dolayı 

xərclərlə nəticələnir

31

. Çinin 



Xüsusi inzibati ərazisi olan 

Honkonqda passiv siqaretçəkmə 

səbəbindən müalicənin, uzun 

müddətli qulluğun və 

məhsuldarlıq itkilərinin dəyəri 

hər il təxminən 156 milyon ABŞ 

dolları təşkil edir

32

.     



Baxmayaraq ki, tütünlə bağlı 

xərclər və iqtisadi yüklə əlaqədar 

əlavə məlumatlara və tədqiqatlara 

ehtiyac var, aydındır ki, kasıb 

əhaliyə artıq qeyri-proporsional 

təsir edən, onun məhsuldarlıq və 

səhiyyə üçün iqtisadi nəticələri 

tütün istehlakının artması ilə 

dərinləşəcək. Tütündən istifadə 

ilə əlaqədar xəstələnmə və ölüm 

səviyyəsi növbəti onilliklərdə 

yüksək səviyyəyə çatdıqdan 

sonra epidemiyanın pul xərcləri, 

gəlir səviyyəsi aşağı və orta olan 

ölkələrə ciddi iqtisadi təsir 

göstərəcək.     



MPOWER bütün cəmiyyətə rifah gətirir 

24


Xəstəliklər törədicisi kimi olan 

tütün sənayesi 

Bütün  epidemiyalar zamanı xəstəliyi 

yayan və ölüm gətirən xəstəliyin 

törədicisi mövcud olur. Tütün 

epidemiyası üçün törədici virus, 

bakteriya və ya digər mikroorqanizm 

deyil, sənaye sahəsi və onun biznes 

aparma strategiyasıdır

33

. Bu gün bizə 



məlum olduğu kimi əgər ötən əsr 

dövründə fəal satış və tütün sənayesi 

tərəfindən öz öldürücü məhsulunun 

satışının stimullaşdırılması 

olmasaydı, tütün istehlakı 

epidemiyası və onunla bağlı 

xəstəliklər olmazdı  

Tütün şirkətləri çoxdandır ki, “siqaret 

çəkənləri əvəz edənlər” qismində, 

siqaret çəkməkdən imtina edən və ya 

ölənləri əvəz edən gəncləri 

tuşlayıblar. Bu sahənin 

nümayəndələri başa düşürlər ki, 

gəncləri onlardan asılı vəziyyətə 

salmaq – gələcəkləri üçün yeganə 

ümiddir. Baxmayaraq ki, tütündən 

asılılıq istənilən tütün istifadəçisində 

yarana bilər, 21 yaşadək siqaret 

çəkməyə başlamayan insanlar çətin 

ki, bunu nə vaxtsa edəcəklər. 

Yeniyetmələr tərəfindən tez asılılıq 

yaradan, tütün sənayesi vasitəsi ilə 

irəliləyən məhsulun təcrübədən 

keçirmələri nəticəsində tütünün 

asanlıqla ömürlük asılılığa çevrilməsi 

mümkündür. Uşaqların ilk dəfə 

siqaret çəkməyə başlaması yaşı nə 

qədər az olsa, onların həris siqaret 

çəkən olması ehtimalı bir o qədər çox 

və siqaret çəkməkdən imtina etmək 

ehtimalı bir o qədər az 

olacaq


34,35,36,37,38

.   


Dünya miqyasında tütün sənayesi 

marketinqə on milyardlarla dollar 

vəsaiti xərcləyir

39

. Hazırda qlobal 



tütün sənayesi inkişaf etmiş ölkələrdə 

mükəmməl səviyyəyə çatdırılmış – 

və çox vaxt qeyri-qanuni hesab 

olunan – eyni marketinq və lobbiçilik 

taktikasını tətbiq etməklə, inkişaf 

edən ölkələrdən istifadə edir. 

Məsələn, bu gün inkişaf edən 

ölkələrdə o, qadınları və 

yeniyetmələri tütündən istifadə 

etməyə yönəldir, eyni zamanda 

hökumətlərə təzyiq göstərərək, 

onilliklərlə inkişaf etmiş ölkələrdə 

istifadə etdiyi taktikanı yeridərək, 

satışın məhdudlaşdırılmasının aradan 

qaldırılması və vergilərin 

artırılmasına yol verilməməsinə nail 

olmaq istəyir.  

Asılılığa cəlb olunmuş müştəri bazası 

və yüksək mənfəət hesabına tütün 

şirkətləri külli miqdarda gəlir əldə 

edir ki, bu da onlara inkişaf edən 

ölkələrin bazarlarına qəti hucuma 

keçmək imkanı verir. Dünyada olan 

ən iri tütün şirkətlərindən biri siqaret 

istehsalı ilə bağlı beynəlxalq 

biznesini inkişaf etdirərək ABŞ-dakı 

biznesindən imtina edir. Bu addım 

şirkət üçün qanunla bağlı problemdən 

qorunmasını və Birləşmiş Ştatlarda 

öz etibarının saxlanmasını təmin 

edir

40

. Birgə müəssisələrin 



yaradılması və iri şirkətlərinin bütün 

dünyada satış bazarlarının 

genişləndirilməsi cəhdi ilə əlaqədar, 

transmilli şirkətlərlə xırda dövlət 

şirkətlərinin birləşməsi geniş yayılıb. 

Son illər qlobal tütün nəhəngləri, 

inkişaf edən ölkələrdə satışın və tütün 

istehlakının artırılması məqsədi ilə, 

Dominikan Respublikasında, 

İndoneziyada, Meksikada, Pakistanda 

və digər ölkələrdə tütün şirkətlərinin 

səhmlər paketini əldə 

etmişdirlər

41,42,43,44

.  

Ağıla sığmazdır ki, insan 

orqanizmi üçün siqaret kimi 

dağıdıcı məhsul, sağlamlığın 

mühafizəsi və təhlükəsizlik 

məqsədi ilə aparılan reqlamentə 

tabe edilməkdən praktiki olaraq 

tam k

ə

narda qalacaq.

 

Metyu L. Mayers, uĢaqların tütün təsirindən mühafizəsi 

Kampanıyasının prezidenti.

 

25


XÜLASƏ

Baxmayaraq ki, qlobal tütün 

epidemiyası hər hansı 

yoluxucu xəstəlikdən daha da 

çox sayda insanların həyatına 

təhlükə törədir, onun 

dayandırılması üçün müalicə 

və ya vaksinləmənin inqilabi 

üsullarının icad edilməsinə 

ehtiyac yoxdur. Əksinə bu 

epidemiya sınaqdan keçmiş 

dövlət siyasəti tədbirlərinin 

həyata keçirilməsi nəticəsində 

dayandırıla bilər. Tütün 

epidemiyasından azad olmaq 

ölkələrin rəhbərlərindən 

asılıdır. Öz xalqının 

mühafizəsi üçün onlar 

tərəfindən aparılacaq tədbirlər 

barədə növbəti fəsildə ümumi 

məlumat verilir.   

EPIDEMIYANIN YERĠ DƏYĠġĠR

 

TÜTÜN SƏNAYESĠ ĠNKĠġAF EDƏN ÖLKƏLƏRDƏ OLAN 

YENĠ BAZARLARA ÇIXIR   

 

Tütün  istehsalı və istehlakında inkiĢaf edən ölkələrin payı

 

İnkişaf edən ölkələrin dünya 

siqaret istehsalında payı 

İnkişaf edən ölkələrin dünya 

siqaret istehlakında payı 

Mənbə: FAOSTAT Qida və kənd təsərrüfatı təşkilatının məlumatlar bazası, Beynəlxalq Millətlər 

Təşkilatının birja mallarının ticarətinin məlumatlar bazası, Beynəlxalq Millətlər Təşkilatının ümumi 

məlumatlar bazası, ABŞ-ın kənd təsərrüfatı Nazirliyinin iqtisadi tədqiqat xidmətləri, Ümumdünya Səhiyyə 

Təşkilatının statistik məlumat sistemi əsasında, ERC Group Plc.’s World Cigarettes Report 2005 

Hökumətlər və vətəndaĢ cəmiyyəti yubanmadan fəaliyyət göstərməlidirlər

 

26


MPOWER: 

Tütün epidemiyasına son qoya biləcək 

mübarizənin altı strategiyası 

Tütün epidemiyasının qarşısını 

almaq mümkündür. Əgər dövlət 

rəhbərləri və vətəndaş cəmiyyəti 

dərhal hərəkətə keçsə, bu 

yüzillikdə yüz milyonlarla insan 

tütünün yaratdığı xəstəliklərdən 

ölməyəcək. 

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı 

(ÜST) tütündən istifadəyə qarşı 

mübarizədə və tütün sənayesini 

öz ölümcül məhsullarının 

miqdarını azaltmağa 

həvəsləndirməkdə ölkələrə 

yardım edir. 2003-cü ilin may 

ayında ÜST Dünya Səhiyyə 

Assambleyası yekdilliklə tütün 

əleyhinə mübarizə üzrə ÜST 

Çərçivə Konvensiyasını qəbul 

etdi. Birləşmiş Millətlər 

Təşkilatının daha çox sayda 

iştirakçısı olan bu konvensiya 

dünyada tütün əleyhinə ilk 

müqavilələrdən biri olub, tütün 

epidemiyasına qarşı tədbirlərin 

qlobal və ölkə səviyyəsində 

fəallaşdırılmasına yönəldilmişdir. 

Müqavilə hər il milyonlarla 

insanın həyatına bais olan bu 

qatilin neytrallaşdırılması 

məqsədilə səmərəli siyasi 

müdaxilə tədbirlərinin qəbul 

edilməsinə şərait yaradır. 

Bütün dünyada dövlət rəhbərləri 

tütündən istifadənin epidemiya 

olduğunu, bu epidemiyaya qarşı 

mübarizənin mümkün və vacib 

olduğunu, onun qarşısının alına 

biləcəyini və dayandırılmalı 

olmasını anlamağa başlamışlar. 

Bəzi ölkələr öz vətəndaşlarının və 

iqtisadiyyatlarının müdafiəsi üçün 

səylərin səfərbər edilməsinə 

başlamışlar.  

Məsələn, Malayziya siqaretlərin 

pərakəndə satış qiymətini 40% 

artırmaq üçün tütün məhsullarına 

qoyulan vergiləri artırmışdır. 

Misirdə ictimai yerlərdə tütün 

tüstüsündən azad zonalar təşkil 

edilmişdir və tütün məhsullarının 

üzərində onların səhhət üçün zərərli 

olduğunu göstərən əyani 

xəbərdarlıqların yazılması 

məcburidir. Tailandda tütünün 

mətbuatda, radio və televiziyada 

reklamı, habelə siqaret satışı üçün 

avtomatların qoyulması qadağan 

edilmişdir. İordaniyada kütləvi 

informasiya vasitələri tütündən 

istifadənin azaldılması üçün 

kampaniya təşkil etmişdir. Uruqvay 

ictimai yerlərdə və iş yerlərində, o 

cümlədən restoranlarda, bar və 

kazinolarda siqaret çəkilməsini 

qadağan edərək, Amerika qitəsində 

tütün tüstüsündən tam azad olan ilk 

ölkəyə çevrilmişdir. 

Bununla belə, hər bir ölkədə 

görüləcək çox iş var. Tütün 

epidemiyası ilə mübarizənin 

genişləndirilməsi üçün ÜST  

sınaqdan keçirilmiş altı strategiyadan 

ibarət MPOWER kompleksini təklif 

etmişdir:  



Monitor – tütün istehlakının və

profilaktik strategiyaların

monitorinqi



Protect – insanların tütün

tüstüsündən mühafizəsi



Offer – tütündən istifadənin

dayandırılması məqsədi ilə

kömək təklifi



Warn – tütünlə bağlı təhlükələrə

dair xəbərdarlıq



Enforce – tütün məhsullarının

reklamına, satışının

stimullaşdırılmasına və

sponsorluğuna qoyulmuş

qadağalara əməl edilməsinə

təminat



Raise – tütün məhsullarına



qoyulan vergilərin artırılması.

MPOWER tədbirlər kompleksi tütün 

epidemiyasını geri çevirə və tütünün 

təsirindən milyonlarla ölümün 

qarşısını ala bilər. 

Bilik almaq kifayət deyil –

  

onların tətbiqinə nail olmaq lazımdır.

 

Arzu etmək kifayət deyil –

  

arzuları yerinə yetirmək lazımdır.

 

Ġohan Volfqanq Höte (1749 –

 1832)

 

27



Tütün istehlakının və profilaktik 

strategiyaların

 

monitorinqi

Monitorinq göstəricilərinin 

əhəmiyyəti

 

Tütün epidemiyası ilə mübarizənin 

uğurla aparılması  üçün etibarlı 

milli və beynəlxalq monitorinq 

vacibdir. Monitorinq məlumatları 

MPOWER kompleksinə daxil olan 

digər beş strategiyanın 

müvəffəqiyyətini təmin etmək üçün 

lazımdır. Yalnız dəqiq 

qiymətləndirmə tütünün yaratdığı 

problemləri anlamağa, müdaxilə 

tədbirlərinin səmərəli tətbiqinə və 

təkmilləşdirilməsinə imkan yarada 

bilər.  


Hərtərəfli monitorinq dövlət 

rəhbərliyi və vətəndaş cəmiyyətini 

tütün epidemiyasının onların 

ölkələrinə vurduğu zərər barədə 

məlumatlandırır, eləcə də tütünlə 

mübarizəyə ayrılmış vəsaitlərin ən 

vacib və səmərəli sahələrə 

yönəldilməsinə yardım edir. 

Monitorinq həmçinin görülən 

tədbirlərin nə dərəcədə səmərəli 

olduğunu, müxtəlif ölkələrin və 

ölkə daxilində müxtəlif əhali 

qruplarının konkret tələblərini 

nəzərə almaqla, bu tədbirlərin necə 

hazırlanması üsulunu göstərir.

 

 



Monitorinqin səmərəli 

sistemlərinin xüsusiyyətləri

 

Monitorinqin etibarlı sistemi bir 

neçə göstəricini, o cümlədən, (i) 

tütündən istifadənin yayılma 

dərəcəsini; (ii) müdaxilə 

tədbirlərinin nəticəsini; və (iii) 

marketinq, tütün sənayesi 

tərəfindən satışın stimullaşdırılması 

və lobbiçiliyi izləməlidir. Əldə 

edilmiş məlumatlar səmərəli 

şəkildə yayılmalıdır ik, dövlət, 

ölkənin rəhbərliyi və vətəndaş 

cəmiyyəti  tütünə qarşı mübarizə 

tədbirlərini hazırlaya, bu tədbirləri 

səmərə ilə həyata keçirə və onlara 

əməl etmək üçün potensial yarada 

bilsin. Monitorinq göstəriciləri 

tətbiq edilən tədbirlərin 

güclənməsini dəstəkləyən 

tərəfdaşlar üçün vacib arqumentlərə 

çevrilir.  

Monitorinq proqramları tütün 

epidemiyası haqqında həm ümumi,  

həm də konkret məlumat 

verməlidir. Bu proqramlara həm 

ümummilli miqyasda, həm də ayrı-

ayrı bölgə və rayonlarda yaş 

qruplarına, cinsinə, gəlir 

səviyyəsinə və digər demoqrafik 

yarım-kateqoriyalara görə tütündən 

istifadənin yayılma və onun 

istehlakı səviyyəsinin tədqiqi 

daxildir. Tütündən istifadənin 

qarşısının alınmasını nəzərdə tutan 

yerli və milli proqramların 

hərtərəfli qiymətləndirilməsi tələb 

olunur.  

Səmərəli monitorinq sistemini 

dəstəkləmək üçün səhiyyə 

sahəsində çalışan mütəxəssislərin, 

iqtisadçıların, epidemioloqların, 

məlumatları idarə edənlərin, dövlət 

vəzifəli şəxslərinin və bir çox 

başqalarının əməkdaşlığı tələb 

olunur. Həmçinin sabit və davamlı 

maliyyələşdirmə tələb edən 

səmərəli rəhbərlik və təşkilatçılıq 

da zəruridir. ÜST qlobal və milli 

səviyyəli monitorinq sistemlərinin 

yaradılması məqsədi ilə müxtəlif 

ölkələrlə əməkdaşlıq edir.  

MPOWER bilikləri

 



 

güc deməkdir

 

28


İnsanların tütün tüstüsündən

mühafizəsi

Tütün tüstüsündən azad 

zonaların təĢkil 

edilməsinin xeyrinə

Yüklə 1,03 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin