Qlobal tüTÜn epidemiyasi barəDƏ Üst-nin MƏruzəSİ, 2008-ci IL. Mpower tədbirlər kompleksi yaĢayır və təsir edir
Yüklə 1,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Yalnız tütün istifadəçilərinin bəziləri tütün asılılığından qurtulmaq üçün zəruri olan köməyi alırlar Tütündən istifadə edənlərin bir çoxu bu vərdişdən azad olmaq istəyir ki, öz həyatını xilas etsin və öz ailəsinin sağlamlığını qorusun, lakin nikotin asılılığı səbəbindən bunu edə bilmir. Bu sizin iqtidarınızdadır ! 50
TÜTÜNLƏ MÜBARĠZƏ TƏDBĠRLƏRĠ ĠLƏ ƏHATƏ OLUNAN DÜNYA ƏHALĠSĠNĠN FAĠZ PAYI Burada göstərilən maksimum kateqoriyaların müəyyən edilməsi “Dünyada tütünlə mübarizə strategiyalarının həyata keçirilməsinin vəziyyəti” diaqramında, səh.43-də verilir.
51
Ölkələrin böyük əksəriyyəti tütün istifadəsindən imtina etmək istəyənlərə yardım göstərmir. Hal- hazırda məlumatları təqdim etmiş 173 üzv ölkələrinin yalnız doqquzu müalicə üsullarının tam spektrini və heç olmasa qismən subsidiyaları nəzərdə tutan, maksimum qiymət almıış yardım səviyyəsini təklif edirlər. Bu ölkələr dünya əhalisinin yalnız 5%-ni əhatə edir, bu da o deməkdir ki, digər 95%-i üçün tütündən asılılığın müalicəsi əlçatan deyil. Tütündən istifadəni dayandırmaq üçün geniş xidmətlər spektri mövcuddur, o cümlədən səhiyyə işçilərinin qısa mütəmadi aparılan məsləhətləşmələri, telefon yardım xidmətləri və dərman vasitələri, hansıları ki, pərakəndə mağazalardan və hətta bilavasitə tibbi-sanitariya proqramları və ya səhiyyə sahəsindəki proqramlar çərçivəsində almaq mümkündür. Hal-hazırda 22 ölkə tütündən istifadə edən şəxslərə məsləhətləşmə və ya dərmanlarla müalicə kimi əsas xidmətlərə aid heç bir kömək göstərmir. Nikotinəvəzedici müalicəni almaq imkanı, hətta insanların onu sərbəst ödəmək üçün vəsaitləri olduqda belə 39 ölkədə mövcud deyil. Siqaretçəkmədən imtina etmək arzusu olanlar üçün telefon yardımı xidmətləri xüsusi xərclər tələb etmir və bir çox ölkələr üçün mümkündür, bununla belə xidmətləri yalnız dünya əhalisinin beşdə birini əhatə edən 44 ölkə təklif edir. Dövlət səhiyyə xidməti çərçivəsində Birləmiş Krallığın hökuməti, siqaret çəkənlərə məsləhətləşmə, dəstək və dərman vasitələri təklif edən siqaretçəkmədən imtina edənlər üçün kompleks Xidməti yaratdı. 2004-cü ildə Dövlət səhiyyə xidməti tərəfindən nikotinəvəzedici müalicə üçün təxminən 44 mln. f. s. məbləğində (2007-ci ilin kursu ilə təxminən 90 mln ABŞ doll.) iki milyon dərman resepti buraxılmışdır. Ekspertiza göstərdi ki, siqaretçəkmədən imtina edənlər üçün belə yardım xidmətləri səhiyyə sahəsində bərabərsizliyi azaldır, təxminən 52 həftə ərzində 15% səviyyəsində siqaretçəkmənin dayandırılmasını təmin edir (kliniki sınaqlarla müqayisə edilə bilir) və səmərəlidir 110 . Braziliyada hökumət siqaretçəkməni dayandırmaq məqsədi ilə 2004-cü ildən müalicənin maliyyələşdirilməsinə başlamışdır. Müalicəyə tibbi personal tərəfindən məsləhətləşmələr və nikotin plastırlar və bupropion kimi əczaçılıq dərmanların xəstələrə pulsuz verilməsi daxildir. 2004- 2006-cı illərdə Braziliyanın 27 ştatından 22-də təxminən 50 000 siqaret çəkənə onların siqaretçəkmədən imtina etmək cəhdlərinə yardım göstərilmişdir ki, bunlardan təxminən 45%-i dərmanlardan istifadə etmiş və təxminən 40%-i müalicə başladıqdan sonra dörd həftə ərzində siqaretçəkmədən imtina etməyə davam edirdilər. Eləcə də Braziliyada siqaret çəkənlər üçün dövlət tərəfindən maliyyələşdirilən telefon yardım xidməti mövcuddur; onun telefon nömrəsi sağlamlığa dəyən zərər barədə xəbərdarlıq çərçivəsində bütün tütün məmulatlarında, həmçinin pərakəndə ticarət məntəqələrinin reklamında dərc olunmalıdır 111
. Tütünün törətdiyi xəstəliklər və ölümlə əlaqədar böyük yükü, eləcə də effektli müalicə üsullarının mövcudluğunu nəzərə alaraq, tütünün istifadəsindən imtina etmək üçün nəzərdə tutulan yardım xidmətləri dövlət səhiyyə xidmətlərinin tərkibinə daxil olmalıdır. Siqaret çəkməkdən imtina edənlər üçün
müalicənin bir növünün ucüz, digərinin isə bahalı
olmasına baxmayaraq onların hamısı, bir sıra ölkələr üçün çətinlik törədən dövlət xərclərini tələb edir. Tütünün istifadəsindən imtina
edilməsi ilə əlaqədar problemin mövcud səhiyyə proqramlarına daxil edilməsi onun həll olunmasının vacib tərkib hissəsidir. Tütün məmulatlarına qoyulan vergilərin artırılması siqaret çəkməkdən imtina edənlərin müalicəsinin maliyyələşdirilməsini təmin edə bilər ki, bu da həyatları xilas edə, epidemiyanın törətdiyi xəstəliklər yükünü və iqtisadi itkiləri xeyli azalda bilər.
Tütünlə bağlı zərərlər barədə xəbərdarlıq etmək vacibdir və bunu müxtəlif üsullarla etmək mümkündür. Hazırki ilk qlobal tütün epidemiyası barədə məruzədə tütün məmulatlarının üzərində olan, riayət olunmasının təmini üçün xərclər istisna olmaqla, digər dövlət xərclərini tələb etməyən, tibbi- sanitariya məlumatlarını yayan sağlamlıq üçün xəbərdarlıqların ölçüsü və xüsusiyyətlərinə dair ölkələrdə təyin edilmiş tələblərə baxılır. Eləcə də yanlış və aldadıcı terminlərin (“yüngül”, “qatranı az olan” kimi) istifadəsinin qarşısının alınması üzrə hökumətlərin fəaliyyəti təhlil edilmişdir. Növbəti məruzələrdə maarifləndirici tədbirlərin, o cümlədən məlumatlandırıcı-təlim kampaniyalarının daha geniş spektrinə qiymət veriləcək. Bu günkü məqam tütünlə mübürizə üzrə qanunvericiliyin qəbul edilməsi üçün əlveriĢlidir 52
TÜTÜNDƏN ASILILIĞIN MÜALĠCƏSĠ Öl kə lə ri n fa iz pay ı ( öl kə lə ri n s ay ı m üva fi q s üt un da g öst əri lib) Yüksək gəlir səviyyəsi Orta gəlir səviyyəsi Aşağı gəlir səviyyəsi Məlumatlar təqdim olunmayıb Nikotinəvəzedici müalicənin və ya siqaret çəkməkdən imtina edənlər üçün xidmətlərin olmaması Siqaret çəkməkdən imtina edənlər üçün ya nikotinəvəzedici müalicənin ya da müvafiq kliniki xidmətlərin mövcud olması (hər iki hallarda xərclər kompensasiya olunmur) Siqaret çəkməkdən imtina edənlər üçün həm nikotinəvəzedici müalicənin, həm də müvafiq kliniki xidmətlərin mövcud olması (hər iki halda xərclər kompensasiya olunmur) Ya əvəzedici müalicənin, ya da siqaret çəkməkdən imtina edənlər üçün xidmətlərin xərclərinin kompensasiya edilməsi ilə siqaret çəkməkdən imtina edənlər üçün ümummilli telefon yardım xidməti, eləcə də nikotinəvəzedici müalicənin və müvafiq kliniki xidmətlərin mövcud olması. Tütün dünyada yaşlı əhali arasında hər on nəfərdən birinin ölüm səbəbidir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı, Dünyada səhiyyənin vəziyyəti barədə məruzə, 2002 il. 53
Tütün məmulatlarının qutuları üzərində olan xəbərdarlıqlar yazı olan əsas səthinin heç olmasa yarısını tutmalıdır, vaxtaşırı dəyişdirilən şəkillər və ya piktoqrammlar halında olmalı və ya onları üzərinə daxil etməlidir. Effektli xəbərdaredici etiketlərin geniş istifadəsi sağlamlıq üçün təhlükələr barədə biliklərin əldə edilməsini təmin edəcək və tütün sənayesi tərəfindən yayılan yanlış məlumatın təkzib olunmasına imkan verəcək. Tütün məmulatlarının qutuları üzərində sağlamlığa dəyən zərərlər barədə inandırıcı olmayan xəbərdarlıqlar və ya onların tamamilə olmaması qlobal norma olaraq qalmaqdadır. Nəticədə tütünlə bağlı sağlamlıq üçün risklər barədə məlumatların istifadəçilərə və potensial istifadiçilərə ən az xərclər tələb edən üsulla çatdırılması əsasən istifadə olunmur. Tütün məmulatlarının qutuları üzərinə sağlamlığa dəyən zərər barədə xəbərdarlıqların yerləşdirilməsinə dair məlumatları təqdim edən 176 ölkədən yalnız dünya əhalisinin 6%-ni əhatə edən 15 ölkədə siqaret və digər tütün məmulatlarının qutularında əyani xəbərdarlıqların (yazı olan əsas səthinin azı 30%-ni əhatə edən) yerləşdirilməsi tələb edilir və yalnız dünya əhalisinin 4%-ni əhatə edən beş ölkə qutular üzərində olan xəbərdarlıqlara dair nəzərdə tutulmuş bütün meyarlara cavab verir. Müxtəlif regionlarda yerləşən, fərqli sosial xüsusiyyətlərə və gəlir səviyyəsinə malik bu ölkələrin nümunəsindən görünür ki, nə edilə bilər və nə edilməlidir. Məlumat təqdim etmiş ölkələrdən 77-si ümumiyyətlə xəbərdarlıqların yerləşdirilməsini heç tələb etmir. 25 ölkədə yazı olan əsas səthinin 30%- dən az sahədə xəbərdarlıqların yerləşdirilməsi tələb olunur; orada olan əksər xəbərdarlıqlar çox kiçikdir. Daha 45 ölkədə xəbərdarlıqlar yazı olan əsas səthinin 30%-ni əhatə edir və yalnız 29 ölkədə - yazı olan əsas səthinin 30%-dan çoxunu təşkil edir. Çox vaxt xəbərdarlıqlar pis ifadə edilir: onlar tütünün sağlamlıq üçün zərərini qeyri-müəyyən göstərir, lakin törətdiyi konkret xəstəlikləri sadalamır. Yalnız 66 ölkədə tütün məmulatlarının qutuları üzərində “yüngül” və “az qatranlı” kimi tütün sənayesinin aldadıcı marketinq terminlərinin istifadəsinə qadağa qoyan qanunlar mövcuddur. Dünya əhalisinin 40% çoxu tütün sənayesi tərəfindən bu və ya digər yanlış və aldadıcı terminlərdən istifadə etməyə mane olmayan ölkələrdə yaşayır. Bəzi ölkərər tütün məmulatlarlının qutularında effektli xəbərdarlıqlardan istifadə edir. Tailand hər bir siqaret qutusunda, hər iki tərəfdə ən azı 50% yer tutan sağlamlığa dəyən zərər barədə xəbərdarlıqların yerləşdirilməsini tələb edir. Tütün şirkətlərinin biri tərəfindən məhkəmə iddialarının irəli sürməsi hədələrinə baxmayaraq çürüyən dişləri, qaralmış ağ ciyərləri və körpələrin tütün tüstüsü ilə nəfəs almasını təsvir edən təsirli əyani xəbərdarlıqların yerləşdirilməsi barədə hökumətin tələbi icbari xarakter daşıyır. Ölkələr xəbərdarlıqların ölçülərini artırmaqla xəbərdarlıq ifadələrini gücləndirməklə və əyani təsvirləri yerləşdirməklə çətinlik olmadan həyata keçirilən tədbirlərin effektli olmasını artıra bilərlər. Tütün məmulatlarının qutularında təsirli xəbərdarlıqların icbari qaydada yerləşdirilməsini tələb etməyən və yanlış və aldadıcı terminlərin istifadəsini qadağan etməyən ölkələr öz əhalisini sağlamlığa dəyən ciddi zərərdən ən əsas mühafizə növü – doğru məlumat və tütün sənayesinin yalanından müdafiə ilə təmin etmir. Az sayda ölkələr tütün məmulatlarının reklamına, satışın stimullaşdırılmasına və sponsorluğuna dair qadağalara riayət edir. Yaşamaq və çiçəklənmək üçün tütün sənayesi öz ölümcül asılılıq yaradan məhsulu ilə mövcud olan istehlakçıları qarmaqda saxlamalı və yenilərini cəlb etməlidir. Qaliblərin komandasına daxil ol 54
Bu məqsədlərə çatmaq üçün o, reklama, satışın stimullaşdırılmasına və sponsorluğa ildə on milyardlarla dollar xərcləyir. Ölkələr üçün əhalinin sağlamlığının mühafizəsinə dair ən effektli üsullardan biri də tütün məmulatlarının reklamının, satışın stimullaşdırılmasının və sponsorluğun bütün növlərinin qadağan edilməsidir, lakin yalnız bir neçə ölkə bunu etmişdir. Reklamın, satışın stimullaşdırılmasının və sponsorluğun qadağalarına dair suallara cavab verən 179 ölkənin (və 1 ərazinin) yalnız dünya əhalisinin 5%-ni əhatə edən 20-də tam qadağalar fəaliyyətdədir. 106 üzv olan ölkələrdə tütün sənayesi tərəfindən aparılan reklama, satışın stimullaşdırılmasına və sponsorluğa dair minimal və ya orta səviyyəli qadağalar mövcudur, 54 ölkədə isə heç bir məhdudiyyət yoxdur. Ölkələr tam, orta və minimal qadağaları təxminən bərabər mütənasib şəkildə müqayisəli rifah səviyyəsindən asılı olmayaraq tətbiq edir, bu isə açıq-aşkar sübut edir ki, reklamın, satışın stimullaşdırılmasının və sponsorluğun qadağan edilməsinin təmini bütün ölkələrin imkanları çərçivəsindədir. SAĞLAMLIĞA DƏYƏN ZƏRƏR BARƏDƏ XƏBƏRDARLIQLAR Əyani təsvirlər sağlamlığa dəyən zərər barədə xəbərdarlıqlar və izahlarla birgə istehlakçıların siqaretçəkmənin sağlamlığa təsiri barədə biliklərini artırmağa, siqaret çəkməyi dayandırmağa və siqaret çəkməyi başlamamağa və yenidən başlamamağa çağırır. Səhiyyə və qocaların işləri üzrə nazirlik, Avstraliya (2004 il) Öl kə lə ri n f ai z pay ı ( öl kə lə ri n s ay ı m üva fi q s üt un da g öst əri lib) Məlumatlar təqdim olunmayıb Xəbərdarlıqlar yoxdur Qutunun yazı olan əsas səthinin 30%-dən az sahəsini əhatə edən xəbərdarlıq Qutunun yazı olan əsas səthinin 30%-dən az olmayan sahəsini əhatə edən və tütün məmulatların qutuları üzərində olan sağlamlığa dəyən zərər barədə xəbərdarlıqlara dair bir-yeddi meyarı təmin edən xəbərdarlıq Qutunun yazı olan əsas səthinin 50%-dən az olmayan sahəsini əhatə edən və tütün məmulatların qutuları üzərində olan sağlamlığa dəyən zərər barədə xəbərdarlıqlara dair tam yeddi meyarı təmin edən, eləcə də aldadıcı terminlərin istifadə olunmasını qadağan edən xəbərdarlıq Yüksək gəlir səviyyəsi Orta gəlir səviyyəsi Aşağı gəlir səviyyəsi 55
Ölkədə reklama olan qadağaların qiymətləndirilməsi tütün sənayesinin öz məhsullarının irəliləməsi tədbirlərinə dair qanunvericiliyin əsasında aparılır, bununla belə qanunvericiliyin birbaşa və dolayı marketinqə tətbiq edilə bilməsi nəzərə alınır. Birbaşa marketinq bütün reklam növlərini əhatə edir. Dolayı marketinqə qiymət güzəştləri, məhsulun pulsuz paylanılması, idman və əyləncə tədbirlərin və festivalların sponsorluğu daxil edilir. Bir çox ölkələr reklamı, satışın stimullaşdırılmasını və sponsorluğun bəzi növlərini qadağan edən qanunvericilik qəbul etmişdir, lakin bu qanunlara təcrübədə ardıcıl riayət olunmasını təmin etməmişdir. Hər hansı formada birbaşa reklamın qadağan edilməsinə riayət olunmanın təmini üzrə ekspert qiymətləndirməsindən keçmiş 58 ölkədən 30-u və hər hansı formada dolayı yolla məhsulun irəliləməsinin qadağan edilməsinə riayət olunmanın təmini üzrə qiymətləndirmədən keçmiş 53 ölkədən 17-si qanunlara riayət edilməni 8 və daha çox bal səviyyəsində (mümkün olan 10 baldan) göstərdi. Hətta qismən qadağalara riayət olunmanın təmini məhdud nəticələr verir, çünki tütün şirkətləri vəsaitləri yenidən bölüşdürərək onları digər marketinq kanallarına yönəldir. Əgər televiziya reklamı qadağan edilirsə, tütün şirkətləri pullarını jurnallardakı reklamlara və reklam lövhələrinə xərcləyir. Əgər bu reklam formaları qadağan edilirsə, şirkətlər tədbirlərin sponsorluğuna, ticarət güzəştlərinə və pulsuz paylamaya keçirlər. Birbaşa marketinqə dair məlumatları təqdim etmiş ölkələrdən üçdə ikisi yerli televiziyada tütünün reklamını qadağan edir. Baxmayaraq ki, bu ən geniş yayılmış məhdudiyyətdir məlumatları təqdim etmiş ölkələrdən üçdə biri hələ də televiziya reklamına icazə verir – bunun digər ölkələrdə ilk dəfə qadağan edildiyindən 40 ildən çox ötdükdən sonra. Ölkələrin yarısından bir az çoxu yerli jurnallarda və reklam lövhələrində reklamları qadağan edir. Ölkələrin yarısından azı digər reklam növlərini qadağan edir. Tütün mağazalarında tütünün reklamına qoyulan qadağalar ölkələrin təxminən üçdə birində mövcuddur. İnternetdəki reklamlara nadir hallarda nəzarət edilir: yalnız 26 ölkə canlı gedən reklamın qadağan edilməsi barədə məlumat verir. Dolayı marketinqin qadağalarına gəldikdə isə yalnız dünya əhalisinin yarısından azını əhatə edən 75 ölkə tütün məmulatlarının pulsuz paylanmasını qadağan edir. Ən az istifadə olunan tədbirlərdən biri brendin genişləndirilməsi – tütün məmulatlarının markasının digər, geyim kimi mallarda istifadə olunmasıdır. Ölkələrin yalnız üçdə biri brendin genişləndirilməsini qadağan edir. Bunun tətbiq edilməsi barədə məlumatları təqdim edənlərin üçdə biri və dünya əhalisinin yalnız üçdə birini əhatə edən 59 ölkə pərakəndə satışda qiymətlərin səviyyəsinə xüsusilə həssas olan gəncələri asılılığa cəlb etməyə yönəldilən qiymət güzəştlərini qadağan edir. Hələ çox işlər görülməlidir, lakin bəzi ölkələr artıq bu yolu keçmişdir. Norvecdə tütün məmulatlarının reklamına qoyulan qadağa artıq qırx ildir ki qüvvədədir. Tütün sənayesi və onun müttəfiqləri illər boyu bu qadağa ilə mübarizə apararaq çoxsaylı yanlış arqumentlər göstərir, məsələn belə qadağanın ölkənin iqtisadiyyatına zərər verdiyi barədə deyir, lakin bu baş vermir. Göründüyü kimi reklamın qadağan edilməsi, xüsusilə də gənclər arasında tütün istehlakının azalmasına imkan yaratdı 112
. Baxmayaraq ki, bir çox ölkələr tütün sənayesi tərəfindən satışın irəliləməsinə bəzi məhdudiyyətlər tədbiq edir, dünyanın əksər ölkələrində hələ də tam qadağalar yoxdur, olduğu yerlərdə isə onlara riayət olunma çox vaxt pis təmin edilir. Mövcud tədbirlərin tütün məmulatlarının bütün növ birbaşa və dolayı reklamına, satışın stimullaşdırılmasına və sponsorluğuna aid edilən hərtərəfli qadağalaradək genişləndirilməsi hər bir ölkə rəhbərliyinin məqsədi olmalıdır. Yüklə 1,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|