Qrup : 39. Kurs iŞİ Kafedra Müdiri

Daşkəsən maşınlar onların seçilməsi, məhsuldarlığının və sayının təyini

Mişar daşlarının müxtəlif mədən geoloji şəraitləri, müxtəlif fiziki mexaniki xassələri müxtəlif tipli daşkəsən maşınların konstruksiya edilməsinə səbəb olmuşdur. Hal-hazırda 10 tindən çox daşkəsən maşın istehsal olunur. 3-4 ədəd daşkəsən maşinin məhsuldarlığı kərpic zavodunun məhsuldarlığına bərabərdir.

Karyer üçün daşkəsən maşının seçilməsi əsas məsələlərdəndir. Daşkəsən maşınlar bir neçə əlamətinə görə təsnifata bölünür:

Işçi orqanına görə ;

Işlədiyi pillənin hündürlüyünə görə;

Pilləlyə nisbətən yerləşməsinə görə;

Istismar ediləcək pillədə yerləşməsinə görə daşkəsən maşınlar bölünür: pilləqabağı, pilləli və pilləüstü (şək.4). Pillələqabağı daşkəsən maşınlar pillənin qabağında (şək.4a) yerləşir. Pilləli maşınların aşağı dayağı pillənin dabanında, yuxarı dayağı isə pillənin tavanında yerləşir (4 b). Işçi orqanına görə daşkəsən maşınlar dairəvi mişarlı, zəncirli, freyzerli və kombinə edilmiş olur. Hal-hazırda daşkəsən maşınların 85% dairəvi mişarlı daşkəsən maşınlardırlar. Bu da mişar kəsici orqanın üstünlüklərindən irəli gəlir.

Daşkəsən maşınların pillədə yerləşdirilmə sxemi

Şəkil 4; a – pilləqabağı, b – pilləli, c- pilləüstü

Pilləüstü maşınlar işlənən pillənin tavanında yerləşdirilir (şəkil 4). Pillədə yerləşməsinə görə mən pilləli və pilləüstü maşınlara üstünlük verirəm.

Кясижи алятлярин техники игтисади эюстярижиляри 4 жядвялinдя верилмишдир.

Жядвялдян эюрцндцйц кими даиряви мишарлы кясижи алятлярин ясас эюстярижиляри башга кясижи алятляринкиндян даща йахшыдыр. Буна эюря дя даиряви мишарлы машынлар щазырда истещсал олунан машынларын 85%-ни тяшкил едир. Даиряви мишар полатдан олур вя харижи чеврясиндя кясижи дишляр йерляшдирилир. Беля мишарларын цстцн жящятляри: конструксийасы садя­дир; гиймяти баща дейилдир, ашынмайа йцксяк дяряжядя дюзцм­лц­дцр; тямири вя хидмяти садядир; кцтляси чох бюйцк дейилдир. Даиря­ви мишарларын чатышмайан жящятляри диаметриндян истифадянин аз (0,35 – 0,40) олмасыдыр.
Мишарларын типляринин параметрляри жядвял 4 də верилиб.

Жядвял 4

Параметрляри	Мишарлар
	ДПК -680	ДПК -800	ДПК -900	ДПК -1100	ДПК -1200	ДПК -1330	ДПК -1650
Кясижи дишляриn ужуна гядяр диаметри, мм	680	800	900	1100	1200	1330	1650
Кясижи дишин ени, Мм	16	16	16-18	16-18	16-18	16-18	22
Кясижи дишлчярин Сайы	24	28	30	36	40	44	54
Мишарын галынлыгы, Мм	10	10	1012	10-12	10-12	10-12	14
Мишарын дишлярсиз диаметри, мм	640	760	860	1060	1160	1290	1600

Даиряви мишарлар 65Г поладындан щазырланыр. Мишарын эювдясиндя дешикляр олур. Бу дешикляр онун кцтлясини вя иш заманы гызмасыны азалдыр, кясикдян хырдаларын чыхарылмасыны асантлашдырыр. Мишарларын цзяриндяки харижи йуваларда кясижи дишляр йерляшдирилир (шяк.4). Дишляр йувалара gейдирилир, бир вя йа ики ядяд штифтля (башсыз мых) пярчимляшдирилир.

Дишлярин эювдяси (шяк.4) 45 поладындан, кясижи щиссяси ися BК-8 сярт яринтисиндян щазырланыр.

Шякил 4 а-пиллягабаьы; б-пилляли; ж-пилляцстц

Даиряви мишарларын конструксийасынын тякмилляшмяси щяр бир кясижи дишя дцшян йонгарын галынлыгынын 0,1-0,5 мм-дян 0,8-1,5 мм-я гядяр чатдырылмасы истигамятиндя апарылыр. Бу кясмя просесинин енеръи тутумунун 25-30% азалмасыны, мящсулдарлыгын 20-25% артмасыны, тоз ямяляэялмясинин вя дишлярин сярфинин азалмасыны тямин едяр.

Алчаг пилляли системлярдя ишляйян дашкясян машынлар узунлуьу 390 мм, ени 190 мм вя щцндцрлцйц 188 мм олан дянябир дашлары кцтлядян кясмяк цчцндцр. Биринжи вя икинжи нюв дашлар цчцн юлчцляриндя бурахыла билян хята уйьун олараг узунлуг цзря 8 вя 12 мм, ени 5 вя 8 мм вя щцндцрлцйц цзря 5 мм. Бир ядяд дянябир дашын щяжми 0,390,190,188=0,014 м³, 1м³ да йерляшян дянябир дашлыран сайы 72 ядяддир.

Alçaq pilləli sistemlərdə işləyən daşkəsən maşınların xarakteristikası cədvəl 4-də verilmişdir. Azərbaycanda bu daşkəsən maşınlardan T.İsmayılov adına zavodda CM-89M maşını istehsal olunduğunu və digər göstəriciləri nəzərə alaraq mən bu daşkəsən maşını seçirəm.

Cədvəl

Эюстярижилярин ады	CМ-89М
Дашын бярклик щядди, МПа	20
Пиллянин щцндцрлцйц, м	0,42
Эютцрмянин ени, м	2,90
Колейанын ени, мм	4240
Ениня мишарларын сайы	-
Цфцги мишарларын сайы	2
Арха мишарларын сайы	1
Шагули мишарларын диаметри, мм	1100
Цфцги мишарларын диаметри, мм	680
Кясийин дяринлийи, мм	415
Енини кясмя сцряти, м / дяг	0,67-0,78
Цфцги кясмя сцряти, м / дяг	0,85-6,78
Шагули арха кясмя сцряти, м / дяг	0,85-6,78
Ениня бош сцряти, м / дяг	15,09
Цфцги бош сцряти, м / дяг	15,09
Шагули арха бош сцряти, м / дяг	15,09
Машынын чякиси, т	10,0
Мцщяррийин эцжц, квт	65,0
Мящсулдарлыг, м^3 / саат	7-25
Хидмятчилярин сайы, няфяр	6-9
Узунлуьу, мм	3950
Ени, мм	4750
Щцндцрлцйц, мм	3100

CМ-89М машыны CМ-89А машынын щиссяляриnin тякмилляш­дирилмяси ясасында дцзялдилмишдир. Азярбайжан карйерляриндя щазыр­да дянябир вя цзлцк дашлар CМ-89М машынлары иля кясилир.

CМ-89М дашкясян машыны бярклийи 20МПа гядяр олан тябии даш йатагларында ədəd, дянябир вя цзлцк дашлары кясмяк цчцндцр. Бу машын юзцндян яввялки машынлардан эцжлц електрик мцщяр­рикляринин олмасы (65 квт) иля фярглянир. CМ-89М машыны пиллянин ениня кясикляри юзц ачмадыьы цчцн чевирижи даиряси йохдур, йяни шагули мишары щярякятя эятирян щисся йалныз узунуна шагули кясикляр ачмаг цчцн гурулур.

CМ-89М дашкясян машынын кинематик схеми

Шякил 4. 1,2 алт вя цст араба; 3,7-алт вя цст арабанын електрик мцщяррики; 4,8 алт вя цст арабанын редуктору; 5,9 алт вя цст арабанын чархларынын оху; 6,10 алт вя цст арабанын чархлары, 11,14- цфцги вя шагули мишарларын електрик мцщяр­рики; 12,15- цфцги вя шагули мишарларын редуктору; 13, 16- цфцги вя шагули мишарлар

Алчаг пилляли сцтунвари ишлямя системиндя CМ-89M дашкясян машынлары иля ишляйяркян ениня шырымлары ачмаг цчцн пилляцстц машынлардан истифадя едилир.

ПДM-2 пилляцстц дашкясян машыны мющкямлийи 20 МПа гядяр тябии даш карйерлариндя ениня шырымлар ачмаг цчцндцр. Бу машында ики шагули мишарлар арасындакы мясафя дянябир дашын узунлуьуна бярабяр олдуьу цчцн дашларын узунлуьу цзря хята азалыр. ПДM -2 дямирйолунун цзяриндя гурулдугдан сонра машына ики ядяд диаметри 1100 мм олан шагули мишар баьланыр. Електрик мцщяррики (1) ишя салдыгда фырланма щярякяти рудектора (8) орадан ися буружу момент шагули мишарларын охуна чатдырылыр вя мишарлар (7) щярякятя эятирилир.

Бундан сонра електрик мцщяррики (2) ишя салындыгда щидросистем 4 щярякятя эятирилир ки, бу системин кюмяклийи иля мишарлар пилляйя 41 см дахил олмаг цчцн ашаьы бурахылыр, шырымларын кясилмя ямялиййаты ижра едилир. Шырымларын кясилмяси дямирйолунун ахырына чатдыгда баша чатыр вя мишарлар щидросистемин кюмяклийи иля йухары галдырылараг шырымлардан чыхарылыр.

Машыны ишчи вя бош эери щярякт етдирмяк цчцн електрик мцщяррики (3) ишя салындыгда фырланма щярякяти редуктора (9) вя орадан ися машынын арабасынын тякярляриня (5),(6) чатдырылыр.

Бир ядяд пилляцстц машын ики ядяд CМ-89М машыныны тямин едир.

Бундан сонра електрик мцщяррики ишя салындыгда щидросистем 4 щярякятя эятирилир ки, бу системин кюмяклийи иля мишарлар пилляйя 41 см дахил олмаг цчцн ашаьы бурахылыр, шырымларын кясилмя ямялиййаты ижра едилир. Шырымларын кясилмяси дямирйолунун ахырына чатдыгда баша чатыр вя мишарлар щидросистемин кюмяклийи иля йухары галдырылараг шырымлардан чыхарылыр.

Машыны ишчи вя бош эери щярякт етдирмяк цчцн електрик мцщяррики ишя салындыгда фырланма щярякяти редуктора вя орадан ися машынын арабасынын тякярляриня чатдырылыр. Pilləüstü ПДM -2У daşkəsən maşının texniki xarakteristikası cədvəl 4-də verilib.
Жядвял 4

Пилляцстц ПДM -2У дашкясян машынын параметрляри

Эюстярижилярин ады	ПДМ-2у
Кясдийи дашын бярклийи, МПа	2
Пиллянин щцндцрлцйц, м	0,41
Олчцляри, мм:
Узунлуьу	3180
Ени	1700
Щцндцрлцйц	1417
Кцтляси, т	3,63
Колейасынын ени, мм	1304
Мишарларын сайы	2
Мишарын диаметри, мм	1100
Мишарын кясмя сцряти, м/сан	5,05
Пиллянин ениня щярякят сцряти, м/дяг
Ишчи	0,66-0,78
Маневр	-
Електрик мцщяррикляринин эцжц, квт	47,5
Хидмят едян ишчилярин сайы	2
Мящсулдарлыгы, м^2/саат	100-ə гядяр

Ващид вахт (саат, нювбя, эцн, ай вя ил) ярзиндя дашкясян машынын кясдийи мядян кцтлясинин вя йа йарарлы мящсулун мигдарына (м, м³ вя ядядля) дашкясян машынын мящсулдарлыьы дейилир.

Мящсул верян CМ-89М дашкясян машынын метрля нювбялик мящсулдарлыьы дос. Язизов А.М. ашаьыдакы дцстур иля тяйин етмяк олар:

Q_n = N_r L Z_f = 2.9 x 600 x 3.0 = 5220 ədəd /нювбя,

bурада,

Н_р – бир нювбядяки рейслярин сайы;

N_r = = = = 2.90 reys

Z_f= 3.0 ədəd,pillənin 1 m-dən çıxan ədəd daşlarının faktiki sayı;

Т =480 dəq- нювбянин даваметмя мцддяти;

Л= 250m – бир дашкясян машына блокун узунлуьу;

В_i.s = 1.5 m/dəq – машынын ишчи щярякят сцряти;

В_б= 15 m/dəq – машынын бош щярякят сцряти;

т₁ = 4 dəq üst arabanın эиришя верилмясиня сярф олунан вахт, саат;

т₂ = 5 dəq ust arabanın эиришдян чыхарылмасына сярф олунан вахт, саат;

T_m = 20 dəq, mişarların dəyişdirilmə vaxtı.

CM-89M daşkəsən maşının illik məhsuldarlığı:

Q_i = Q_nJ_i n K_i = 5220 x 277 x 2 x 0.80 = 2313504 ədəd/il

burada, J_i = 277, ildəki iş günlərinin sayı,

n = 2 növ, sutkadakı növbələrin sayı;

K_i = 0.80 daşkəsən maşından istifadə əmsalıdır.

Karyerin illik məhsuldarlığı A = 8000000 ədəd daş olduğundan CM-89M maşınlarının tələb olunan sayı (R₁)

R₁ = = = 3 ədəd

CM-89M daşkəsən maşınının optimal məhsuldarlığı EHM-də təyin edilib.

Deməli, karyerin verilən illik məhsuldarlığını 2 mln. ədəd daşları kəsib çıxarmaq üçün 3 ədəd CM89-M maşını kifayət edər.

CM89-M maşınının optimal məhsuldarlığı EHM-də müəyyən edilib.

Bir ədəd ПДM -2У pilləustu daşkəsən maşını normaya görə 2 ədəd CM89-M maşınını təmin edir. Bu halda ПДM -2Уdaşkəsən maşınlarının tələb edilən sayı

R₂ = = = 1.5 = 2 maşın

Yumşaq, bərk və qaya süxurlarını və ədəd daşların kəsilməsindən alınan texnoloji tullantıları kürəyib toplamaq üçün dönən belli ДЗ-17(Д-492А) buldozerini seçirəm. Bu buldozerin texniki xarakteristikası aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.

7.