Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ
n>l keçidinə əsasən bu qənaətə gəlir ki, şumer dilindəki «oğlan», «bala» mənasında ibilu
Yüklə 3,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Durmaq – oturmaq (Durmaq
|
n>l keçidinə əsasən bu qənaətə gəlir ki, şumer dilindəki «oğlan», «bala» mənasında
sözü
akkadların ibn sözündəndir: «Beləliklə, ehtimal vermək olur ki, 158
əkkədlər və şomerlər bir-birilən qonşu olanda «ibn» sözü bir köçəri söz kimi şomerlərin dilinə köçüb». Əslində isə, kökü
olan bu söz ulu dildən bütün dil ailə- lərinə yayılıb; ilkin dövrlərdə böyümək, bitmək, inkişaf etmək mə- nasında həm böyük, həm də balaca mənasının inkişafı üçün əsas olub. Rus dilində
keçidi ilə
fars dilində bozorq, türk dillərində bitki, balaca, böyük , ərəb dilində kəbir,
və
sözləri bu kökdəndir. Şumer dilinin son – final mərhələsini şumerlərin iqtisadi- siyasi inkişafının mürəkkəbləşməsi ilə yanaşı, sözlərinin də birləşərək mürəkkəb sözlər düzəltdiyi, dilin bu yolla zənginləşdiyi dövr sayır. Təbii ki, dilin inkişaf mərhələləri onun köklü surətdə bir hissəsinin (fonetik, leksik, qrammatik səviyyədə) köhnəlməsi və başqa vasitələrlə yeniləşməsi ilə bağlı olur. Tədqiqatı bu istiqamətdə qurduğundan və eyni prosesləri türk dillərinin inkişaf tarixində gördüyündən müəllif bir az əvvəl qeyd etdiyimiz fikrini burada da təkrar edir: «Şomer dili və onun xələf balası türk dili tarixi inkişaf və təkamül yolun bir ülgü və səviyyə ilən keçiriblər. Nəhayət, demək olar ki, türk dilinin təkamül və inkişaf yolu şomer dilinin keçirdiyi yolun davamı olmuşdur». Görkəmli şumerşünaslardan Con Hallorn (John A, Hallorn) şumer dilində fonetik tərkibinə görə sözləri 20 növə ayırmışdır. Xeyavi bu quruluşu 23-ə çatdırmış, fonetik formaların hər birinə aid şumer dilindən misal vermiş, sonra eyni quruluşun Azərbaycan dilində olduğunu göstərən nümunələr gətirmişdir. Lakin hiss olunur ki, həmin fonetik tərkiblər şumerdə söz kök- lərindən, əsaslardan ibarətdir, müəllif isə Azərbaycan dilində sözdəyişdirici şəkilçiləri də işə qatmışdır; məsələn: şumerdə – buranun – boran, fırtına, tufan; Azərb. dilində - sarımaq .
sözünün kökü (
) həmin quruluşa uyğun deyil. Yaxud: şumerdə –
– dəmir, Azərb.dilində: verişi. Bu söz
verici şəklində olsa idi, düz olardı. Müəllifin fikrincə, CV şəklində olan sözlər tarixən CVC şək- lində olmuş, sonralar belə sözlərin son samiti düşmüşdür. Əslində isə həmin sözlər daha qədimlərdə (protoşumerdə və daha əvvəllər) elə iki səsdən ibarət olub, sonralar artırılmış samit müəyyən dövrdən sonra yenidən düşüb. Məsələn, müəllif
159
məsdərindən gə sözünü misal vermişdir. Xeyaviyə görə, bu söz gəl şəklində tam formadadır, lakin şivələrdə gə şəklində işlənir və son samiti düşür. Bu, doğrudur, amma nəzərə almaq lazımdır ki, tarixən sözün kökü gi/ge olmuş (ayaq və getmək, yerimək mə- nalarında), sonralar ora qayıdış növün şəkilçisi daşlaşmaqla
icbar şəkilçisi daşlaşmaqla get sözləri yaranmışdır. Müəllif sait səsləri xarakterinə görə iki növə ayırmışdır: Qalın, ağır və ya doymuş saitlər: u ü a i Zəif, nazik və ya doymamış saitlər: o ö e ə Bu bölgüyə əsasən də söz köklərini güclü və ya zəif köklər he- sab edir. Saitlərin bölgüsü, təbii ki, düzgün deyil (a, ı, o, u – «doy- muş», qalanı «doymamış» saitlər ola bilərdi). Əlavə olaraq yazır ki, «
saiti ortaq bir saitdir. Yəni həm qalın, həm də zəif saitdir. Əgər qa- lın saitlərlən bir sözün strukturunda şirkət etsə, özü də bir qalın sait sayılacaq, amma əgər sözün strukturunda zəif saitlər daxil olsalar, bu da bir zəif sait tanınacaq. Demək, «ə» saiti bir-iki rol ifaedici saitdir». Bu fəslin 2-ci bölümündə bizim monogenez problemi baxı- mından maraqlı bir fikir söylənmişdir. Müəllif faktlar gətirir ki, qə- dim ölü dillərdə, mixi yazılı abidələrin dilində, o cümlədən «Avesta»da sözlərin əvvəlinə əlif artırmaqla onun mənasını əksinə çevirmişlər. Misallar: mordad – ölümlü, amordad – ölümsüz; nuş – ölüm, anuş – ölümsüz və s. Bu saiti müəllif «nəfyedici sait» adlandırır. Və həm də qeyd edir ki, fars dilinə nisbətən, türk dillərində bu hal daha güclü olmuşdur. Türk-Azərbaycan dilindən nümunələr:
sözü tarixən turmaq şəklindədir) Yatmaq – oyatmaq Yuxu – ayux Tutmaq – atmaq Tələmək – itələmək və s.
Eyni zamanda, ana sözünün həmin yolla nənə, ata sözünün həmin yolla dədə sözündən yarandığını güman etmişdir. Burda maraqlı cəhət odur ki, biz a ön şəkilçisini ( anormal, aqnostik, amorf və s. tipli alınma sözlərdə) Hindavropa dillərinin dədə-baba xüsusiyyəti hesab etmişik. Yuxarıdakı misallardan 160
aydın olur ki, həmin xüsusiyyət təkcə Hindavropa dillərinə məxsus deyildir və ulu dildən gələn bir xüsusiyyət olub, oradan dil ailələrinə yayılmışdır. Türk dillərində də geniş miqyasda işlənmiş, lakin tədricən son şəkilçililik gücləndikcə, prefikslər sıradan çıxdıqca öz işləkliyini itirmişdir. Bu hal dillərin bir kökdən olduğunu göstərən mühüm bir dəlildir. Bu bölmənin sonunda əhəmənilərin, Makedoniyalı İskəndərin, sasanilərin və xüsusilə ərəblərin Azərbaycan xalqının, Azərbaycan dilinin inkişafına vurduğu zərbələrdən söhbət açılmışdır. Fəslin son bölməsində Xeyavi iki mühüm məsələyə diqqət ye- tirmişdir: əvvəl Ural-Altay dillərində ş və
l samit keçidlərini araşdır- mış, sonra bu tutuşdurmanı Ural-Altayla şumer dili arasında apar- mışdır. 50-dən artıq sözün müqayisəsi əsasında prototürk ilə Ural- Altay dillərində
keçidini aşağıdakı nümunə tipində izləmişdir: Prototürkdə:
– eşitmək Orta (qədim) t. -
Tatar - işet Azərb.
– eşit Xakas –
ist Qazax –
est Noğay –
esit Qaraqalpaq – esit Salar –
işti Qumıq –
eşit və s.
Yaxud əksinə hallar; ş>l keçidi:
Şumerdə: gişgə Türkdə:
gilgə, kölgə
Şumerdə: qeş Türkdə:
qul-aq Əksinə hal; l>ş keçidi:
Şumerdə: el – çöl, bayır Türk:
Bu cür fonetik dəyişmələr sistemini müəyyən edə bilmək elmi baxımdan çox faydalıdır. 161
Əsərdə fonoloji müqayisələrə geniş yer verilmiş («Şomer və Ural-Altaik dillərinin arasında fonologiya dəyişilmə ortaqlığı» fəsli), şumer dilində başlanğıc və orta samiti
-dan ibarət olan sözlərdə Ural-Altay dillərində səs keçidləri araşdırılmışdır. Məsələn: Şumer:
– bala, oğlan Ural:
– oğlan
Altay: bala – bala
Azərb.: bala Monqol:
bala Tunqus:
bula – bala. Yaxud: Şumer:
peş – oğlan, bala Ural:
– oğlan
Altay: poyu – gənc
Azərb .: boy-lu Monqol:
boya – oğlan
Tunqus: puy-kte – oğlan və s. Sonra hər bir sözdə bu cür müqayisənin nəticəsini göstərən cədvəl verilmişdir. Son fəsil 352 şumer sözünün türk, fars, ingilis dilləri ilə müqayisəli lüğətindən ibarətdir. Lüğət böyük zəhmətin nəticəsi olub, izahlı-etimoloji təhlil əsasında tərtib edilmişdir və bəzən bir sözün izahına bir neçə səhifə yer verilmişdir. Lüğət şumer – türk varisliyini əks etdirən zəngin dil materialından ibarətdir. Müəllifin yazı tərzi bizim ədəbi dil normalarına müvafiq olmasa da (bu hal həm cümlələrin quruluşunda, həm də leksik və qrammatik vasitələrdən, köməkçi nitq hissələrindən, durğu işarələrindən istifadədə özünü göstərir), zəhməti böyükdür. Əsər türklərin şumerlərin varisi olduğunun üzə çıxarılmasında yeni addım sayıla bilər. Müəllif əksəriyyəti xarici dillərdə olan 140-dan artıq elmi ədəbiyyatdan istifadə etmişdir. Bunlardan 20-si Azərbaycan və türk, 60-a qədəri ingilis, qalanı fars, ərəb dillərində olan və ya ərəb əlifbalı mənbələrdir. Xeyavi mövzu ilə bağlı bir sıra məqalələrin, iki nəfis kitabın müəllifidir. Çoxcildli şumer - türk lüğəti hazırlamağı planlaşdırmış, 162
lüğətin birinci cildini nəşr etdirmişdir. Əsərləri nəzəri və elmi- praktik cəhətdən maraqlı və qiymətlidir. Müəllifə sağlamlıq və bu yolda tədqiqatını daha uğurla davam etdirməyi arzulayırıq 18.11.06 163
XI ƏSRİN ANADİLLİ MÖHTƏŞƏM ABİDƏSİ M.Füzuli adına Əlyazmaları İnstitutunun iki əməkdaşı böyük zəhmət çəkib, üzə çıxarıblar ki, türk-azəri dilində yazılmış «Mehri və Vəfa» adlı gözəl bir məsnəvi var və bu məsnəvi XI əsrə aiddir, sənin yazılı ədəbiyyat tarixini iki əsr əvvələ aparır. Nə üçün sevincini və ya kədərini bildirmirsən? Etiraf edək ki, bizim cəmiyyətdə çox böyük ruhi ölgünlük, süstlük var. Bu cəmiyyət heç bir şeylə maraqlanmır. İstəyirsən Həzrət Musanın əsasını tap, at də- ryaya, dəryanın suyu qurusun, yenə laqeyd-laqeyd baxıb çı- xıb gedəcəklər öz kəsbkarlıqlarına . Həmişə deyərdik ki, Azərbaycan yazılı ədəbiyyatının başlan- ğıcı Həsənoğluya və onun iki şerinə möhtac ola bilməz. Bu dil bir xalq dili kimi, Həsənoğludan min il əvvəl formalaşıb, onun müasir dilimizin bütün quruluş modellərini mühafizə edən «Kitabi-Dədə Qorqud» kimi əzəmətli abidəsi var. Şərqin bütün mərkəzi kitabxana və muzeylərini gəzmək, ana dilimizin, ədəbiyyat və mədəniyyətimizin ilkin nümunələrini toplayıb yüksək tirajla çap edərək bu xalqın keçmişini üzə çıxarmaq böyük qeyrət tələb edir. Amma indiki halda bu sahədə heç bir təşəbbüs müşahidə olunmur. Hətta bir çoxları xalqın dili ilə, ta- rixi ilə bağlı üzə çıxarılanlara da xor baxır, ağız büzür. Türkün ən böyük düşməni öz içərisindədir, laqeydlik və məsuliyyətsizlikdir. Amma, görünür, tarix özü, zaman özü bizdən ağıllı və tədbirlidir, insan əməyinin izsiz yox olmasına imkan vermir. Həsənoğlunun ardınca «Dastani-Əhməd Hərami» məsnəvisi tapıldı. XIII əsrin bu gözəl abidəsini də Azərbaycan yazılı ədəbi dilinin təşəkkül dövrü abidəsi kimi izah etməyə başladılar. Bu fikrə əsasən, yazılı ədəbi dilimiz ümumxalq Azərbaycan dilinin tə- şəkkülündən (III-V əsrlər) min il sonra – XIII əsrdə formalaşmağa başlayıbmış. Amma biz daim buna da etiraz etmişik. Bu əsər təşəkkül dövrü abidəsi ola bilməz, zəngin və ra- hat bir ənənənin məhsuludur. “Dastani-Əhməd Hərami”"ni tərtib 164
və çap edən AMEA-nın müxbir üzvü, professor Ə.Səfərli əsərə yazdığı ön sözdə hələ 1978-ci ildə deyirdi: “Bu da təbiidir ki, qədim və zəngin ədəbi-mədəni təcrübəyə, özünəməxsus bədii- poetik ənənələrə malik olmayan bir xalq XIII əsrdə ana dilində belə bir gözəl sənət abidəsi yarada bilməzdi. Habelə bu poema göstərir ki, doğma dildə bədii əsərlər yaratmaq ənənəsi qədim dövrlərdən başlamışdır”. (1, 3) Biz bu əsəri yazılı ədəbi dilin təşəkkül yox, bir neçə əsrlik inkişaf yolunun abidəsi hesab etmişik. (2, III-V) Təşəkkül üçün zəruri olan kələ-kötürlük, pəltəklik, dil və poetik cəhətdən naqislik bu əsərdə müşahidə edilmir. Əksinə, Ə.Səfərlinin qeyd etdiyi kimi, bu gözəl sənət abidəsi səlis bir yazılı ədəbi dilin parlaq nümunəsidir. Odur ki “Dastani-Əhməd Hərami"” yeganə ola bilməzdi, ona bənzər, bəlkə ondan daha gözəl anadilli sənət abidələri ortaya çıxmalı idi. Çıxdı da. Budur, nəticə göz qabağındadır: Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası M.Füzuli adına Əlyazmaları İnstitutunun bu günlərdə nəfis şəkildə çap etdiyi «Mehri və Vəfa» məsnəvisi, son dərəcə gözəl bir sənət abidəsi kimi, ana- dilli yazılı ədəbiyyatın tarixini iki əsr irəli aparır – X1 əsrin ortalarına çatdırır. (3, 4-10) Lakin o qədər kamil, o qədər məzmunlu, ana dilində o qədər yüksək keyfiyyətdə yazılmışdır ki, onu da təşəkkül dövrünün abidəsi hesab etmək mümkün deyil. Bu əsər də uzun inkişaf yolunda olan, səlisləşmiş, normaya düşmüş, mühüm ənənələri olan bir ədəbiyyatın, bir ədəbi dilin nümunəsidir. Mənliksiz və məzhəbsiz kiçik bir xalqın birinci minilliyin ortalarına aid kitabları var, lakin o dövrdə - VII-VIII əsrlərdə erməni dilinin quruluşunu dəyişən, onu iltisaqi dilə çevirən, Gürcüstan ərazisində geniş işlənməklə az qala gürcü dilini sıradan çıxarmaqda olan Azərbaycan türk dili Həsənoğlunun ümidinə qalmışdı. Qala bilməzdi. Məsnəvi iki dəfə nəşr olunub: 2001 və 2005-ci illərdə. Hər ikisi Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası M.Füzuli adına Əlyaz- malar İnstitutu xəttilə nəşr olunub. Birinci nəşr Kamandar və Ay- sel Şəriflilər tərəfindən hazırlanmış, kiril əlifbası ilə nəşr olunmuş, əsərə 2,5 müəllif vərəqi həcmində ön söz yazılmış, sonda çətin sözlərin lüğəti verilmişdir. Əsər «İrşad» İslam Araşdırmaları 165
Mərkəzinin direktoru, professor Rafiq Əliyevin yığcam ön sözü və həmin mərkəzin sponsorluğu, M.Z.Nağıyev və M.M.Adilovun redaktorluğu ilə çap olunmuş, titul səhifəsində «Ədəbiyyatımızın və dilimizin nadir abidəsi» kimi qiymətləndirilmişdir. İkinci nəşrdə isə məsnəvi latın qrafikalı əlifba ilə çap olunmuş, eyni zamanda mətn ərəb əlifbası ilə də verilmişdir (xəttat M.Əzizov). Ərəb əlifbası ilə verilən mətndə nüsxə fərqləri müəyyən edilmişdir. Elmi-tənqidi mətni, hazırkı əlifbaya çevirəni, nəşrə hazırlayanı, ön sözün və lüğətin müəllifi Aysel Şərifovadır. Bu çapda ön söz qısadır. Yaxşı olardı ki, birinci nəşrdəki ön sözün səhvləri düzəl- dilməklə bu nəşrə də daxil edilə idi, çünki daha əhatəlidir və hə- min müqəddimədə əsər geniş təhlil edilmişdir. (4, 5-37) Əsərin iki əlyazması qalmışdır. Bunlardan biri 1827-ci ildə qazaxlı Məhəmməd Kəminə, digəri 1834-cü ildə tanınmış alim, pedaqoq və kitabşünas Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarızadə (bax: 5) tərəfindən köçürülmüşdür. Birinci nüsxə 1490, ikincisi 1574 misradan ibarətdir. Müəlliflər birinci nəşrdə Əbdülqəni Nuxəvinin köçürdüyü əlyazmanı etibarlı saymışlar: «Əbdülqəni Nuxəvi əsə- rin mətnini hələ gənc yaşlarında köçürməsinə baxmayaraq, köçürdüyü əlyazmanın imla xüsusiyyətlərini saxlamağa çalışmış və onun dilinə və üslubuna müdaxilə etməkdən çəkinmişdir». «Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarızadə gələcəyin mətnşünas alimi ki- mi, əsərin dilində olan saysız-hesabsız arxaik söz və ifadələri olduğu kimi saxlayaraq, onları müasirləşdirməmişdir».(4, 7) Mü- əlliflər bu nüsxənin köçürüldüyü əlyazmanı daha qədim say- mışlar. 1827-ci ildə qazaxlı Məhəmməd Kəminə tərəfindən üzü köçürülmüş nüsxə haqqında yazırlar: «Məhəmməd Kəminə məs- nəvinin mətnini köçürərkən orada çoxlu ixtisarlara, əlavələrə və dəyişmələrə yol verilmişdir. Bununla da «Mehri və Vəfa» poema- sının təhrif olunmuş bir nüsxəsi meydana gəlmişdir. Əbdülqəni Nuxəvinin nüsxəsindən fərqli olaraq, Məhəmməd Kəminənin əlyazmasında poemanın 28 misradan ibarət müqəddiməsi ixtisar edilmişdir. Bundan başqa, əsərin mətnində bir sıra beytlər tamamilə dəyişdirilmiş, bəzi epizodlara əlavə beytlər daxil edil- miş, bəzi hissələrdə isə ayrı-ayrı beytlər ixtisar edilmişdir, Bun- lardan başqa, poemanın dilində olan arxaizmlərin bir qismi daha müasir variantları ilə əvəz edilmişdir».(4, 8) 166
Lakin bununla belə, əsərin bu nüsxəsinin əhəmiyyəti də qeyd edilmiş, müəllifin adı, bir çox beyt və misraların dəqiqləş- dirilməsi bu nüsxə əsasında mümkün olmuşdur. Kəminənin əlyazması Nuxəvinin əlyazmasından kiçikdir – 84 misra azdır. İkinci nəşrinin müqəddiməsində Aysel xanım Şərifli əsərin iki əlyazmasının qaldığını yenidən qeyd edərək yazır: «Bunlardan biri 1827-ci, digəri isə 1834-cü ildə qazaxlı Məhəmməd Kəminə və XIX əsrin tanınmış alimi, pedaqoqu və kitabşünası Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarızadə tərəfindən köçürülmüşdür. Məhəmməd Kəminənin nüsxəsi 1490, Əbdülqəni Nuxəvi Xalisəqarızadənin nüsxəsi isə 1574 misradan ibarətdir. Məhəmməd Kəminənin nüsxəsinin mətni Əbdülqəni Nuxəvinin əlyazmasının mətnindən 84 misra az olmasına baxmayaraq, birincidə məsnəvinin dili olduqca arxaikdir. Buna əsaslanaraq deyə bilərik ki, Məhəmməd Kəminə öz nüsxəsini məsnəvinin çox qədim bir əlyazmasından köçürmüş və əsərin dilində müasirləşdirməyə o qədər də yol verməmişdir” .(3, .4) Düşünmək olur ki, Aysel xanım birinci çapdan keçən müddət ərzində əsərin əlyazmaları üzərində daha çox işləmiş və nəticədə birinci çapdakı fikrini dəyişmiş, Kəminənin köçürdüyü nüsxəni etibarlı bilmişdir. Bu nüsxəni əsas götürsə də, o biri nüsxə – Nuxəvinin nüsxəsi ilə müqayisələr aparılmış, ərəb əlifbası ilə olan mətndə fərqlər qeyd edilmişdir. Əsərin dilində diqqəti çəkən ən mühüm cəhət leksika və qrammatikada arxaiklikdir. Bu cəhətdən məsnəvinin dili sonrakı dövr ədəbiyyatından əvvəlki dövrə – «Kitabi-Dədə Qorqud»un dilinə daha yaxındır. Xalis Azərbaycan-türk sözlərinin çoxunda fonetik və ya leksik arxaiklik mövcuddur. Əsərin dilində alınmalar da çoxdur. Bunlar da «Dədə Qorqud»dakı türk mənşəli sözlərlə alınmaların nisbəti qədərdir. Bütün hallarda hiss olunan əsas cəhət bundan ibarətdir ki, məsnəvi folklor dili, canlı danışıq dili əsasında yazılmışdır. İkinci nəşrdə əsərin XI əsrə aid olduğu, XI əsrin ortaların- da – 1055-1056-cı illərdə yazıldığı göstərilir. Bizi və bütün vətənsevər oxucuları bu cəhət daha çox maraqlandırmalıdır. Odur ki biz məsnəvinin sənətkarlıq məsələlərinin tədqiqi ilə deyil, onun yaranma tarixinin, müəmmanın açılışı əsasında izah edilmiş 167
tarixin dil vasitələri ilə təsdiq olunub-olunmadığını öyrənməli və əsas leksik-qrammatik xüsusiyyətləri araşdırmalıyıq. Tərtibçinin izah etdiyi müəmma göstərir ki, əsər XI yüzilliyin ortalarında qələmə alınıb. Lakin onu XV əsrə aid edənlər də var. Amma tərtibçinin dediyi kimi, əsərin dili «Kitabi- Dədə Qorqud»un dilinə yaxındır, arxaik formalar onu XV əsrə aid etməyə imkan vermir və əsər dil etibarilə XV əsr poemalarından çox fərqlənir. Lakin bunları sübut etmək lazımdır. Sübut üçün əlimizdə elə bir fakt yoxdur. Yalnız dil materialı var. Odur ki biz bir ildən artıq bir müddətdə götür-qoy etdikdən sonra belə qənaətə gəldik ki, heç bir tərəfgirlik etmədən bu əsərin dilini XIII əsrin abidəsi olan «Dastani-Əhməd Hərami»nin dili ilə müqayisəli öyrənməliyik. Əsərin qədimliyinin təsdiqi üçün meyar «Dastani-Əhməd Hərami»nin dili olmalıdır. «Dastani-Əhməd Hərami» XIII əsrə aid olduğundan «Mehri və Vəfa»nın dil faktları hər bir sahədə onun dil faktlarından qədim olmalıdır. Bunun təsdiqi üçün bir-iki qrup faktı deyil, fonetik, leksik və qrammatik xüsusiyyətləri küll halında nə- zərdən keçirmək vacibdir. «Dastani-Əhməd Hərami» 1632 misradan ibarətdir. «Mehri və Vəfa» ilə həcm etibarilə də yaxındır. Odur ki «Mehri və Vəfa» əsərini «Kitabi-Dədə Qorqud»un dilini nəzərə almaqla, bu məsnəvi ilə müqayisə etmək olar. Müqayisə üçün şəxs şəkil- çilərinə, feli bağlamalara, hal müvaziliklərinə, arxaik leksikaya, alınmalara, əsərlərin frazeologiyasına, açıq və qapalı saitlərin inkişafı məsələləri və s.-ə diqqət yetirmək lazım gəlir. Biz bu əsərlərin dili üzərində uzun müddət müşahidələr apardıq, bəzən dil faktlarını konkret hesablamalarla tutuşdurmalı olduq. Dil faktlarından aldığımız nəticələri həmin faktların təhlili ilə birgə qeyd edirik. Yüklə 3,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|