Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 10 cilddə Q.Ş. Kazimov seçİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ
AZƏRBAYCAN DİLİ FRAZEOLOGİYASININ ƏN QƏDİM
Yüklə 3,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. «Avesta»nnın, xüsusilə onun ən qədim tərkib hissəsi olan «Qatlar»ın dili.
- 2. «Kitabi-Dədə Qorqud»un dili.
- 3.Orxon-Yenisey abidələrinin dili.
- 4.M.Kaşğarinin «Divani-lüğat-it türk» əsəri
- 5.Folklor materiallarının dili.
|
AZƏRBAYCAN DİLİ FRAZEOLOGİYASININ ƏN QƏDİM QATI (YAZIYAQƏDƏRKİ DÖVR) Mənbələr və mövzunun tədqiqi barədə. Hələlik Azərbaycan yazılı ədəbi dilinin əlimizdə olan ilkin nümunələri XIII əsrə aiddir (Həsənoğlunun qəzəlləri, «Dastani-Əhməd Hərami» məsnəvisi). Bunlara qədərki dövr «yazıyaqədərki dövr» sayılır. Yaxşı bilirik ki, Həsənoğlunun qəzəlləri də, «Dastani-Əhməd Hə- rami» də kamil əsərlərdir və ilk yazılı qələm təcrübəsi hesab oluna bilməz. Bunu Nizami Gəncəvinin türk dili haqqında qeyd və işarələri də təsdiq edir. (1, 553) Son vaxtlar İsanın «Mehri və Vəfa» poemasının XI əsrə aid olduğu barədə dəlillər ortaya çıxarılmışdır. (2, 4-10) Odur ki yazıyaqədərki dövrün XIII əsrə qədərki dövr sayılması tam şərtidir. Əldə olan mənbələr yazılı ədəbi dilin kələkö- tür başlanğıcını əks etdirmir, ədəbi dilin rahat inkişaf yolunda olduğunu, onun bədii üslubunun xeyli əvvəllərdən formalaşdığını göstərən mənbələrdir. (3, III-XVII) Azərbaycan dili frazeologiyasının tarixi inkişaf yolunu öyrən- mək üçün «Kitabi-Dədə Qorqud»un, Orxon-Yenisey abidələrinin di- linə, «Oğuznamə»lərə, M.Kaşğarinin «Divan»ına, folklor material- larına nəzər salmaq, müqayisə və tutuşdurmalar əsasında yazıya- qədərki dövrün ümumi mənzərəsi barədə təsəvvür qazanmaq mümkündür. Ümumxalq Azərbaycan dilinin təşəkkülündən (III-V əsrlər) XIII əsrə qədər keçən min il ərzində türk yazı nümunələrinin olmaması ağlabatan deyil. Azı elm aləminə məlumdur ki, Kalankatuklu Moiseyin «Albaniya tarixi» əsəri bu dildə yazılmış və bu dildən erməni dilinə tərcümə edilmişdir. VII-VIII əsrlərdə Azərbaycan türk dili erməni dilinin quruluşunu dəyişmişdir. Lakin la- zımi şəkildə axtarışlar, araşdırmalar aparılmayıb, ona görə də hələlik əldə konkret fakt-mətn və material yoxdur. Ümumxalq dilinin, ədəbi dilin inkişaf yolunu öyrənmək üçün yazılı mənbələr daha etibarlı sayılır. Mövcud mənbələrin çoxu ümumtürk mənbələridir. Bunlar başqa dillərlə yanaşı, bizim dilin tarixini öyrənmək üçün də material verir. Odur ki dilimizin 298
frazeoloji yatağının yazıyaqədərki vəziyyətini öyrənmək üçün aşağıdakı mənbələrdən istifadə etmək mümkündür: 1. «Avesta»nnın, xüsusilə onun ən qədim tərkib hissəsi olan «Qatlar»ın dili. «Avesta» mətnlərini diqqətlə öyrəndikdə və dilimizin frazeoloji yatağına nəzər saldıqda aydın olur ki, müasir Azərbaycan dilində işlətdiyimiz bir çox ifadələr «Avesta»dan gəlir və onların çox qədim tarixi vardır.
Biz bu yaxınlarda çap etdirdiyimiz «Homerin poemaları və «Kitabi-Dədə Qorqud» əsəri ilə (4, 31-78) əyani şəkildə gördük ki, «Dədə Qorqud kitabı»nın yaşı 1300 deyil, azı 3300 ildir. Bütün faktlar və dəlillər göstərir ki, əsər Homer poemalarının yaşıdı və bəlkə daha qədimdir. Lakin əsərin dili üzərində vaxtaşırı əməliyyat aparılıb, dastan boylarının dili sadələşdirilib. Son üzköçürmələrdən aydın olur ki, əsərin sintaksisinə toxunulmamış, daha çox leksik arxaizmlərə aydınlıq gətirilmiş, arxaik söz və ifadələrə sinonimlər əlavə edilmiş, zərif kommentariyalarla dil daha anlaşıqlı hala salınmışdır. Boyların dili frazeoloji materialın zənginliyinə və emosionallığına görə yüksək bir ədəbi dil nümunəsidir. Bugünkü ədəbi dilimizin frazeoloji fon- dunun əsas materialına «Dədə Qorqud»un dilində də rast gəlirik. Əslində, başqa mənbələrə nəzər salmadan belə, bu kitabın dili öyrənmək istədiyimiz dövrün frazeoloji mənzərəsi üçün yetərlidir. Bizim dilçiliyin tədqiqat ənənəsi var və yazılı ədəbi dilin baş- lanğıcı dedikdə, dərhal Həsənoğlu yada düşür. «Kitabi-Dədə Qor- qud»a şifahi ədəbi dil nümunəsi kimi baxılır. Şifahi ədəbi dil nümu- nəsi isə bir sıra tədqiqatçılar tərəfindən yazı qədər etibarlı sayılmır. Bunlara baxmayaraq, biz bu fikirdəyik ki, «Kitabi-Dədə Qorqud»un dili ən kamil yazılı mənbədən daha kamil və heç bir əsərlə müqayisə edilə bilməyən bir mənbədir. (1, 454) Odur ki biz tədqiqat prosesində bu əsərin dilini daha geniş öyrənməyə çalışmışıq.
V-VIII əsrlərə aid olan bu abidələrin dili ümumtürk abidəsi olsa da, başqa türk dilləri ilə yanaşı, Azərbaycan dilinin məcazlaşma imkanlarını öyrənmək üçün də qiymətli abidələrdir. Hiss olunur ki, bu abidələrin dili hələ yazıldığı dövrdə arxaik elementlərə və arxaik üslub xüsusiyyətlərinə malik ol- muşdur. Yenisey abidələrinin dilinin Azərbaycan dili xüsusiyyətlərinə 299
daha yaxın olduğu müşahidə olunur. Bunu vaxtilə Ə.Dəmirçizadə də qeyd etmişdir. (5, 32-33) Dilçi və tarixçilərimizin bir çoxu belə güman edir ki, Göy türk xaqanlığı dağıldıqdan sonra türklər Azərbaycana gəlmiş və yerli əhalini türkləşdirmişlər. Bu fikir bəsit və ya qərəzli düşüncənin məhsuludur və tarixi saxtalaşdırmaqdan irəli gəlir. Biz başqa bir yazımızla sübut edə bildik ki, həmin xaqanlığı yaradan türklər Orta və Mərkəzi Asiyaya bilavasitə Azərbaycandan getmişlər. (bax: 29, 14-27) Odur ki onların dil materialı ümumxalq Azərbaycan dilinin nəzərdə tutulan dövrünü öyrənmək üçün dəyərli mənbədir. 4.M.Kaşğarinin «Divani-lüğat-it türk» əsəri . XI əsrin böyük türkoloqu M.Kaşğarinin bu qiymətli əsərində lüğət materialı ilə yanaşı, çoxlu ifadələr, atalar sözləri, məsəllər, bayatılar, müxtəlif şeir parçaları toplanmışdır. Oğuz tayfa dili ilə bağlı bu cür materiallar Azərbaycan dilinin frazeoloji inkişafını izləmək üçün də imkan verir.
Buraya qədim izləri qoruyub saxlayan bayatıların, tapmacaların, atalar sözləri və məsəllərin, nağıl və dastanların dilindəki frazeoloji material daxildir. Bizim dövrümüzdə çap olunmuş folklor toplularında da lazımi nümunələrə rast gəlmək olur. Lakin bir neçə əsr əvvəl yazıya alınmış, sonralar toplanıb çap olunmuş folklor nümunələri içərisində yazıyaqədərki dövrün frazeoloji mənzərəsini əks etdirən frazeoloji vahidlər daha qabarıq nəzərə çarpır. Bu cəhətdən Asya Məmmədovanın əlyazma, fraqment və arxiv materialları içərisindən seçib çap etdirdiyi «Bayatılar» (6), Məm- mədvəli Qəmərlinin «Atalar sözü» (7), Abdulla Şaiq, Mirzə Məhəmməd Hatif və Şəfiqə Əfəndizadə tərəfindən toplanıb 1926-cı ildə çap olunmuş «Bayatılar və manilər» (8) (Bu son iki kitab Folklor İnstitutu tərəfindən yenidən nəşr edilmişdir) kitab- ları daha faydalıdır. Folklor materialları içərisində S. Əlizadənin müqəddimə, lüğət və şərhlərlə çap etdirdiyi «Oğuznamə» (10) və Çingiz xan adına Qədim Türk Tarixini Araşdırma Fondunun çap etdiyi «Mənzum oğuznamə» (11) əsərləri də qiymətli mənbələrdir. Dil faktları göstərir ki, «Oğuznamə» əsəri «Kitabi-Dədə Qorqud»un yaşıdıdır və dastan mövcud olduğu dövrdə daim «Oğuznamə»də toplanmış 300
atalar sözləri və məsəllər də mövcud olmuşdur. Ona görə də «Oğuznamə» yazıyaqədərki dövr materialı kimi, az qala, «Kitabi- Dədə Qorqud» qədər əhəmiyyətlidir. Folklorşünas M.Həkimovun «Xalqımızın deyimləri və duyumla- rı» (12, 118-190) kitabında xeyli atalar sözləri və məsəllər, alqışlar, qarğışlar və vulqar ifadələr toplanmışdır. Tədqiqat göstərir ki, bun- ların əksəriyyəti çox qədimlərdən gələn, demək olar ki, tarix boyu insanın yol yoldaşı olan ifadələrdir. «Avesta»nın hansı dildə olduğu, hansı dildə qələmə alındığı mübahisəlidir. Əksərən alimlər bu əsərin İran dillərindən birində yazıldığını qeyd edir və konkret olaraq hansı dildə olduğunu müəyyənləşdirmək çətin olduğundan əsərin dili «Avesta» dili» adlandırılır. Lakin son zamanlar aparılan dəqiq araşdırmalardan aydın olur ki, bu əsərin əsli prototürkcədədir və bu cəhət onun 12 minillik tarixi olan «Qatlar» adlı tərkib hissəsində özünü daha aydın göstərir. Bu baxımdan filologiya elmləri doktoru Baloğlan Şəfizadənin «Zərdüşt, Avesta, Azərbaycan…» (13) əsərini xüsusi qeyd etmək olar. B.Şəfizadənin tədqiqləri əsərin prototürkcədə olduğunun subutu üçün ciddi əsaslar verir. Biz bu əsərdən bir mənbə kimi faydalana bilərik. Çünki tam aydın şəkildə Günəş, od, xeyir, şər, gecə, gündüz, işıq, qaranlıq məfhumları ilə bağlı ifadələrin, məsəllərin ən azı «Avesta» qədər yaşı olmalıdır. H.A.Bayramov müasir Azərbaycan dilində frazeoloji vahidlərin semantik və struktur cəhətlərini araşdırarkən tarixə də nəzər salmış, Orxon-Yenisey abidələrinin, «Kitabi-Dədə Qorqud»un, Kaşğari «Divanı»nın dili üzərində müşahidələr aparmış və, təbii olaraq, belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, «… tədricən qədimlərə doğru getdikcə frazeoloji vahidlərin də kəmiyyəti azalır». (14, 14) Müəllif bunu dilin tədrici inkişafı, zənginləşməsi və bir qədər də dilimizin tarixi inkişaf mərhələlərini əks etdirən dil materialının azlığı ilə əlaqələndirir. Bunların hər ikisi doğrudur. Lakin dildə məcaziliyin ilkin həqiqi mənadan sonrakı ha- disə, tədrici inkişaf nəticəsi olması daha əsasdır. H.Bayramov ya- zır: «Tədqiqat göstərir ki, ən qədimlərə doğru uzaqlaşdıqca dildəki belə vahidlər tamamilə yoxa çıxmır. Müasir dilimizdəki kəmiyyə- 301
tinə nisbətən müqayisə edilməz dərəcədə azlıq təşkil etsələr də, dilimizin frazeoloji vahidlərinin müəyyən bir qismi, xüsusən türk mənşəli baş sözlər əsasında formalaşanlar daha qədim tarixə malikdir. Belə səciyyə daşıyanların ilk olaraq məhz hansı əsrdə və hansı yazılı əsərdə işlədilməsini müəyyənləşdirmək üçün apardı- ğımız araşdırmalar bizi istər-istəməz Azərbaycan dilinin təşəkkül tapdığı dövrə məxsus dil abidələrindən daha əvvəllərə – hələ ayrı-ayrı müstəqil türk dillərinin təşəkkül tapmadığı, yalnız vahid ümumtürk dilinin olduğu dövrə, başqa sözlə desək, Orxon- Yenisey abidələri dövrünə aparıb çıxardı». (14, 15) Ən qədimlərə doğru uzaqlaşdıqca frazeoloji vahidlərin tam yoxa çıxmaması barədə fikir doğrudur. Lakin müəllifin «ən qədimlər» barədə təsəvvürü doğru deyildir. Buradakı «vahid ümumtürk dili» anlayışı və türk dillərinin formalaşma tarixi barədə fikirləri tam yanlışdır. Çünki müəllif Orxon-Yenisey dövrünü (V-VIII əsrlər) ümumtürk dili dövrü hesab edir və müəllifin mülahizəsinə görə bu vaxta qədər «vahid ümumi bir türk dili» olmuş, müstəqil türk dilləri Orxon-Yenisey dövründən sonra yaranmışdır. Lakin bilirik ki, türk qolu vahid ulu dildən ən geci e.ə.XII minillikdə ayrılmışdır və VI minilliyə qədər artıq şərqi və qərbi türk dilləri fərqli keyfiyyətləri ilə mövcud idi. Sonrakı mi- nilliklərdə isə saysız türk tayfa dilləri yaranmış və onların hər biri öz xüsusiyyətləri ilə digərindən fərqlənmişdir. Odur ki birinci mi- nilliyin son əsrləri üçün deyil, hətta əvvəlləri üçün də vahid ümumi türk dilindən söhbət gedə bilməz. Azərbaycan xalq dili isə artıq V əsrdə formalaşmışdı və müəllifin dediyi dövr şifahi ədəbi dilin sürətli inkişafı, «Dədə Qorqud» kimi nəhəng abidələrin tək- milləşdiyi, səlisləşdiyi və yazılı dilin inkişafa başladığı dövr idi. H.Bayramov Orxon-Yenisey abidələrinin dilində bir sıra frazeoloji vahidlər müəyyən etmişdir: sabığ almaq – sözünü almaq,
- sözünü sındırmadı, başlığığ yükintirmis, tizliğiğ sökürmis – baş əydirmiş, diz çökdürmüş, atın tutıpan – adını tutaraq, uça bardı – uçdu, öldü, budunta üzə olurtım – xalqın üzərində hökmranlıq etdim, kün toğsıkta – gün doğanda, şərqdə, atı kusi yok bolmaq –
adı batmaq, kün batsıkdakı – gün batandakı, qərbdəki və s. (14, 16-23) Bunların bir çoxu bu gün də dilimizdə işlənməkdədir. 302
Lakin bu ifadələrdə müəyyən fonetik, leksik və morfoloji arxa- izmlər də vardır. Dilimizdə sözün-sovun? ifadəsi vardır. Sinonim qoşalardan ikincisi fəallığını itirmiş,
fəallaşmışdır. sabın sımadı ifadəsi «Dədə Qorqud»un dilində də işlənmişdir: Uruz babasının sözin sımadı . (71) (Misallardan sonra qeyd edilən rəqəm adı çəkilən mənbənin səhifəsidir).
ifadələri dilimizdə ən işlək ifadələrdir. Yuxarıda verdiyimiz misallardan aydın oldu ki, Orxon- Yenisey abidələrinin dili ilə «Dədə Qorqud»un dili arasında frazeoloji uyğunluqlar çoxdur. Lakin bu o demək deyildir ki, Azərbaycan dili, bir sıra alimlərin iddia etdiyi kimi, Orxon-Yenisey abidələrinin məxsus olduğu türklərin parçalanmasından sonra, onların varislərindən biri kimi yaranmışdır. Əvvələn, kök birliyi vardır, ikincisi də, dediyimiz kimi, sübut olunur ki, Orxon- Yenisey abidələrini yaradan böyük xaqanlığın ilkin yaradıcıları olan Bumın kağanın, İstəminin tayfası vaxtilə Orta Asiyaya Azərbaycandan getmişdir.(4, 5-30) Bu o deməkdir ki, Azərbay- can ərazisində Göy türk xaqanlığı dövründə də, ondan çox-çox əvvəllər də əsas yerli əhali türklərdən ibarət olmuşdur. Azər- baycan türk xalq və ədəbi dillərinin formalaşmasında Səlcuqların elə bir rolu olmamışdır. Onlar gələndə Azərbaycan şifahi və yazılı ədəbi dili artıq mövcud idi. (1, 540-555) M.Kaşğari dövrün məlum türk ərazilərini gəzmiş, özünün qeyd etdiyi kimi, türklərin, türkmənlərin, oğuzların, cigillərin, yağmaların, qırğızların dilinə dair zəngin material toplamış, onları şeirlər, atalar sözləri, məsəllər, mahnılar, qəhrəmanların şücaə- tini tərənnüm edən parçalar, nəsr nümunələri ilə bəzəmişdir. Təbii ki, həmin mətnlərdə frazeoloji vahidlərə də təsadüf edilir. Lakin bunlar çox azdır və şübhəsiz, bunlar da keçən minillik ərzində müəyyən dəyişikliyə uğramalı idi və uğramışdır da. H.Bayramov «Divan»da təsadüf edilən frazeoloji vahidləri iki qismə ayırmışdır. Müəllifin fikrincə, bunların bir qismi həm quruluşca, həm də semantik baxımdan müasir Azərbaycan dilin- də olduğu kimi işlənməkdədir. Belələrinə
(başa qaxmaq), könül bağlamak, söz tebüzmək (söz atmaq), söz kulokka yakışmak (söz
qulağa girmək), ara çakmak (ara vurmaq), yokaru turmak 303
(ayağa qalxmaq), ağır azak (ağır ayaq) və s. nümunələr verilmişdir. (15, 3-11) Əslində isə bunlarda xeyli arxaik element vardır:
başra kakmak – indi arxaik –ra ilə deyil, -a şəkilçisi ilə işlənir
ifadəsi daha əvvəllər «Dədə
Qorqud»un dilində də qeydə alınmışdır : Əgər çobanla varacaq olursam, Qalın Oğuz bəgləri bənim başıma qaqınc qaxarlar; 46)
söz tebüzmək frazeoloji vahidində tebüzmək arxaikləşmişdir; söz kulokka yakışmak – ifadəsi indi belə işlənmir; yaxud
–ifadəsi işləkliyini zəiflətmiş, az da olsa,
– məsəlində mənasını saxlamışdır; ağır azak- ifadəsini müəllif
mənasında izah etmişdir; bu ifadə sonralar mənfi məna da qazanmışdır – birinin işinin üstünə gedəndə və o iş ləngiyəndə deyərlər ki, «ayağı çox ağır imiş». Və ya ifadə hamilə qadın üçün işlənər. H.Bayramov bunları o mənada müasir dilimizdəki frazeoloji vahidlərlə semantik və quruluş cəhətdən eyni hesab edir ki, o, «Divan»da işlənmiş bir sıra tək-tək sözlərin də frazeoloji vahid kimi çıxış etdiyini göstərir: M.Kaşğarinin «Divan»ında «frazeoloji anlayışlar bəzən tək sözlərlə də ifadə edilmişdir». (16, 18) Müəl- lif yazır: «…bizcə, bu sözlərin mənalarının tədqiqi və şərhi ciddi əhəmiyyətə malikdir; belə ki bu araşdırma 1000 il bundan əvvəl türk dillərində mövcud olan, deməli, yaranması etibarilə daha əvvəllərə aid olan frazeoloji mənanın təşəkkül tarixini, onun ifadə formalarından birini müəyyənləşdirməyə və dilçilik elmimiz- də bu məsələni əsaslandırmağa imkan verir».(16, 18) Müəllif «Divan»da işlənmiş bu cür sözlərdən
– and içdi, tüşdi -
tuş gəldi, tozğurdi – cana doydurdu, teşik – acgöz, közəzdi –
göz etdi, kiçindi – yolunu azdı, çökdi – diz çökdü , çavıkmak –
şöhrətli olmaq və s. nümunələri misal gətirərək, belə bir nəticəyə gəlmişdir: «Düşünmək olur ki, qədim türk dillərində frazeoloji anlayışların belə tək sözlərlə ifadə edilməsi söz birləşməsi ilə ifadəsi üsuluna nisbətən daha əvvəldir».(16, 25) Fikrimizcə, bunlar frazeoloji vahidlər deyil, sonralar yaranan frazeoloji vahidlərin leksik ekvivalentləridir və birləşmə şəklində olan əksər frazeoloji vahidlərin belə ekvivalentləri vardır:
304
dolamaq – ələ salmaq, dinləmək – qulaq asmaq, inanmaq – bel bağlamaq və s.
H.Bayramov bir daha fikrini ümumiləşdirərək yazır: «Buraya qədər dediklərimizdən belə bir nəticəyə gəlirik ki, türk dillərinin lek- sikası yalnız tək sözlər hesabına deyil, həm də frazeoloji vahidlər hesabına qədim ortaqlı köklərə malikdir. Bu dillər sonralar müstəqil xalq və milli dillər şəklində formalaşma zamanı uzun bir inkişaf dövründə onların ortaqlı frazeoloji vahidləri arasında müəyyən dərəcədə fərqli cəhətlər qüvvətlənir ki, bu da tamamilə qa- nunauyğun bir tarixi prosesin nəticəsidir». (15, 11) «Divan» X1 əsrdə yaranmışdır. Müəllif: «Bu dillər sonralar müstəqil xalq və milli dillər şəklində formalaşma zamanı» deyəndə xalq dillərinin for- malaşma tarixini bu dövrdən də sonraya atmış olur. Bu, dilimizin tarixi inkişaf yolunu düzgün təsəvvür etməməklə yanaşı, osmanlı və Azərbaycan-türk dillərinin təşəkkül tarixini eyniləşdirməkdən də irəli gəlir.
«Dədə Qorqud»un dilində frazeoloji vahidlərdən danışarkən H.Bayramov yenə xatırladır ki, qədim abidələrimizin, klassiklərimi- zin dilində və müasir dilimizdə işlənən frazeoloji vahidlərin «…bir qismi həm komponentləri, həm də ümumi mənası etibarilə həmin abidələrdəki (qədim abidələrdə, M.Kaşğari «Divan»ında – Q.K
.) müvafiq birləşmələrlə tam uyğun gəlir, bir qismi isə eyni səviyyəli dil vahidləri ilə yaxından səsləşir». (17, 45) Müəllif göstərir ki, Orxon-Yenisey yazılarında və Kaşğarinin «Divan»ında işlənən sözlər türk mənşəli olduğu üçün onların yaratdığı frazeoloji vahidlər də türk mənşəlidir. «Dədə Qorqud»un lüğəti isə daha çox türk sözlərindən və eyni zamanda ərəb və qismən fars sözlərindən ibarət olduğu üçün dastandakı «frazeoloji vahidlər də əsasən türk və ərəb mənşəli, qismən də fars mənşəli baş sözlər əsasında formalaşmışdır». (17, 45) Məqalədə baş sözləri türk mənşəli olan frazeoloji vahidlər iki qrupa ayrılmışdır: a) komponentlərinə, quruluşuna və mənasına görə heç bir dəyişikliyə uğramadan müasir dilimizə qədər gəlib çıxanlar; b) müasir dilimizdəki sabit birləşmələrdən ancaq komponentlərindən birinin arxaik səciyyə daşımasına görə fərqlənənlər. Və, müəllifin fikrincə, bunlardan birinci qrupa aid olanlar daha çoxdur. O bu qrupa aid ad qazanmaq, ad qoymaq, ayağına düşmək, and içmək, acı 305
söz, qan ağlamaq, qan olmaq, başına iş gəlmək, boğma çıxarmaq, diz çökmək, dili acı (olmaq), əl vermək, əl altından (buyurmaq), yola düşmək, könül verib (sevmək), göz gəzdirmək, gözü tutmaq (bir şeyi), gö- zünü qorxutmaq, ocağını söndürmək, üzü gülmək, könlü açılmaq, könül almaq kimi birləşmələri qeyd etmişdir. Müəllif bu qrupa
kimi birləşmələri də əlavə etmiş və bu cür frazeoloji vahidlərin komponentlərindən birinin arxaikləşmiş olduğunu, yeni sözlə əvəz edildiyini qeyd etmişdir. Zahirən əvvəlki fikirlə ziddiyyət təşkil etsə də, müəllif demək istəyir ki, quruluş da eynidir, məna da; yalnız söz əvəzlənmələri vardır. H.Bayramov, az da olsa, etimoloji araşdırmalar da aparmışdır. Məsələn, müəllif Təpəgöz boyunu xatırladaraq göstərir ki, güman etmək olar ki, müasir dilimizdə işlədilən Yüklə 3,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|