Quliyeva elnarə ariF qızı “Biznesdə korporativ idarəetmənin təkmilləşdirilməsi məsələləri”
Fəsil 2. Maliyyə biznesində korporativ idarəetmənin müasir vəziyyəti
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
26 Fəsil 2. Maliyyə biznesində korporativ idarəetmənin müasir vəziyyəti 2.1. Maliyyə biznesində korporativ hərəkətlər Şirkətlər fəaliyyət göstərdikləri müddət ərzində səhmdarların (investorların) və digər maraqlı şəxslərin hüquqlarına təsir edə bilən qərarlar qəbul edir və tədbirlər həyata keçirirlər. Bunlara ümumilikdə korporativ hərəkətlər deyilir. Korporativ hərəkətlər hüquqi şəxslər tərəfindən fəaliyyətdə olduqları dövrdə həyata keçirilən, bu şəxslərin hüquqi şəxs kimi statusunu müəyyən edən, nizamnamə kapitalını və idarəetmə orqanlarını formalaşdıran, habelə digər şəxslərin onların nizamnamə kapitalında və idarəetmə orqanlarında iştirakı ilə bağlı tədbirləri nəzərdə tutur. Korporativ hərəkətlər məqsədindən asılı olaraq aşağıdakı kim təsnifatlaşdırılır: 1. Hüquqi şəxsin təsis edilməsi (yaradılması), yenidən təşkili və ləğv edilməsi; 2. Hüquqi şəxsin filial və nümayəndəliklərinin yaradılması və ləğv edilməsi; 3. Nizamnamə kapitalının həcminin müəyyən edilməsi; 4.Korporativ qiymətli kağızların emissiyası; 5.Hüquqi şəxsin idarəetmə orqanlarının yaradılması; 6.Hüquqi şəxsin idarəetmə orqanlarının iclaslarının çağırılması və keçirilməsi; 7.Hüquqi şəxsin əqdlərinin razılaşdırılması; 8. Hüquqi şəxsin sənədlərinin qəbul edilməsi; 9.Hüquqi şəxs tərəfindən digər hüquqi şəxsin (hüquqi şəxslərin) paylarının əldə edilməsi; 10. Hüquqi şəxsin təsərrüfat fəaliyyətinin nəticələrinin yekunlaşdırılması; 11.Hüquqi şəxsin fəaliyyəti barədə məlumatın açıqlanması. İnvestorların (səhmdarların), digər maraqlı şəxslərin hüquqlarının təmin edilməsi baxımından korporativ hərəkətlər maksimal açıqlıq və şəffaflıq şəraitində həyata keçirilməlidir. 27 Qeyd edilən korporativ hərəkətlərin bir çoxu qanunvericilikdə öz əksini tapmışdır. Bununla belə, həmin hərəkətlərin həyata keçirilməsi təsərrüfat cəmiyyətlərinin fəaliyyətindən və digər xüsusiyyətlərindən asılıdır. Bu baxımdan bu hərəkətlərin dəqiq reqlamentasiyasını həyata keçirmək üçün tövsiyə xarakterli korporativ idarəetmə sənədlərinin (Məcəllə, Prinsiplər, Qaydalar və s) qəbul edilməsi zəruridir. Bu cür sənədlər korporativ hərəkətlərin qanunvericilik aktlarında nəzərdə tutulmayan aspektlərini əks etdirərək, təsərrüfat cəmiyyətinin fəaliyyətinə aydınlıq gətirir, səhmdarların hüquqlarının qorunması baxımından əlavə üsullar müəyyən edir. Korporativ hərəkətlərin yuxarıda qeyd edilən növləri bir-birindən fərqlənsə də, onları birləşdirən ümumi xüsusiyyətlər də mövcuddur. Belə ki, bu hərəkətlər aşkarlıq, hesabatlıq, maraqlar toqquşmasının qarşısının alınması, qanunvericiliyə riayət olunması şəraitində həyata keçirilməlidir. Hüquqi şəxsin təsis edilməsi (yaradılması), yenidən təşkili və ləğv edilməsi Hüquqi şəxs- qanunla müəyyənləşdirilən qaydada dövlət qeydiyyatından keçmiş, mülkiyyətində öz öhdəlikləri üçün cavabdeh olduğu ayrıca əmlakı olan, öz adından əmlak və şəxsi qeyri-əmlak hüquqları əldə etmək və həyata keçirmək, vəzifələr daşımaq, məhkəmədə iddiaçı və ya cavabdeh olmaq hüququna malik olan xüsusi yaradılmış qurumdur. Hüquqi şəxslər bir fiziki və ya hüquqi şəxs tərəfindən, o cümlədən həm fiziki, həm də hüquqi şəxslərin iştirakı ilə yaradıla bilər. Hüquqi şəxslər kommersiya və qeyri-kommersiya olmaqla iki qrupa ayrılırlar: Fəaliyyətinin əsas məqsədi mənfəət götürməkdən ibarət olan bütün hüquqi şəxslər kommersiya hüquqi şəxsləri sayılır. Qeyri-kommersiya hüquqi şəxsləri isə ictimai birliklər, fondlar, hüquqi şəxslərin ittifaqları və digər formalarda yaradıla bilər. Bu növ hüquqi şəxslərdə əsas məqsəd mənfəət götürmək deyil və götürülən mənfəəti iştirakçıları arasında bölüşdürülmür. Bu təşkilatlar adətən sosial, xeyriyyə, mədəni, təhsil, elm və idarəetmə sahələrində müəyyən məqsədlərə nail olmaq, bədən 28 tərbiyəsi və idmanın inkişafı, vətəndaşların mənəvi tələbatlarının ödənilməsi, insan hüquqlarını qorunması və ictimai mənafelərə yönəlmiş digər məqsədlər üçün nəzərdə tutulur. QEYD: Qeyri-kommersiya hüquqi şəxsləri sahibkarlıq fəaliyyəti ilə yalnız o hallarda məşğul ola bilərlər ki, bu fəaliyyət onların yaradılması zamanı qarşıya qoyulmuş məqsədlərə nail olmağa xidmət etsin və bu məqsədlərə uyğun gəlsin. Sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirmək üçün qeyri-kommersiya hüquqi şəxsləri təsərrüfat cəmiyyətləri yarada bilər və ya onlarda iştirak edə bilərlər. Hüquqi şəxs bir şəxs tərəfindən yaradıldıqda hüquqi şəxsin yaradılması haqqında qərarın qəbul edilməsi ilə, iki və daha çox şəxsin iştirakı ilə yaradıldıqda isə təsis yığıncağının keçirilməsi və müqavilə imzalanması yolu ilə yaradılır. Bu prosesə nizamnamə kapitalının ödənilməsi və nizamnamənin hazırlanması da daxildir. Hüquqi şəxsin yenidən təşkili bir neçə formada həyata keçirilə bilər: a) birləşmə, b) qoşulma, c) bölünmə, d) ayrılma, e) çevrilmə Hüquqi şəxsin yenidən təşkili onun təsisçilərinin (iştirakçılarının) və ya hüquqi şəxsin nizamnamə ilə vəkil edilmiş orqanının qərarı ilə həyata keçirilə bilər. Qanunla müəyyənləşdirilmiş hallarda hüquqi şəxsin bölünməsi və ya tərkibindən bir və ya bir neçə hüquqi şəxsin ayrılması şəklində yenidən təşkili məhkəmənin qərarı ilə həyata keçirilir. Qoşulma şəklində yenidən təşkil halı istisna olmaqla, hüquqi şəxs yeni yaranan hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatına alındığı andan yenidən təşkil edilmiş sayılır. 29 Hüquqi şəxs başqa hüquqi şəxsin ona qoşulması şəklində yenidən təşkil edilərkən qoşulan hüquqi şəxsin fəaliyyətinə xitam verilməsi haqqında qeydin hüquqi şəxslərin dövlət reyestrinə daxil edildiyi andan birinci hüquqi şəxs yenidən təşkil edilmiş sayılır. Hüquqi şəxsin ləğvi onun mövcudluğuna və fəaliyyətinə hüquq və vəzifələri hüquq varisliyi qaydasında başqa şəxslərə keçmədən xitam verilməsi deməkdir. Hüquqi şəxs aşağıdakı hallarda ləğv edilə bilər: 1. onun təsisçilərinin (iştirakçılarının) və ya hüquqi şəxsin nizamnamə ilə vəkil edilmiş orqanının qərarı ilə, o cümlədən hüquqi şəxsin mövcudluğu üçün nəzərdə tutulan müddətin qurtarması və ya yaradılması zamanı qarşıya qoyulan məqsədin əldə edilməsi ilə əlaqədar olaraq; 2. hüquqi şəxsin yaradılması zamanı yol verilmiş qanunvericilik pozuntuları ilə əlaqədar onun qeydiyyatının məhkəmə tərəfindən etibarsız sayıldığı halda; 3. lazımi xüsusi icazə (lisenziya) olmadan fəaliyyət və ya qanunla qadağan edilmiş fəaliyyət həyata keçirildikdə və ya qanunvericilik digər şəkildə dəfələrlə və ya kobudcasına pozulduqda və ya ictimai birlik və ya fond onun nizamnamə məqsədlərinə zidd fəaliyyətlə müntəzəm məşğul olduqda; 4. müflis olma nəticəsində. Hüquqi şəxsin ləğvi haqqında qərar qəbul etmiş hüquqi şəxsin təsisçiləri (iştirakçıları) və ya nizamnamə ilə buna vəkil edilmiş orqanı ləğvetmə komissiyasını (təsviyəçini) təyin edir. Bu ləğvetmə komissiyası ləğv edilən hüquqi şəxsin adından məhkəmədə çıxış edir. Səhmdar cəmiyyətin yenidən təşkili və ya ləğvi haqqında qərar qəbul etmək səhmdarların ümumi yığıncağının müstəsna səlahiyyətlərinə aiddir. 30 Kommersiya hüquqi şəxsin yaradılması prosesi biznesə başlama prosedurunun keyfiyyətinə təsir edən amillərdən biridir. Bu göstərici ölkədə sahibkarlığın inkişafı üçün yaradılan şəraiti xarakterizə etməyə kömək edir. "Doing Business 2010" hesabatına görə Azərbaycanda biznesə başlama prosedurlarının sayı, biznesə başlama vaxtı, biznesin bağlanması nəticəsində müflisləşmə hüquqi prosesinə sərf olunmuş məbləğin müəssisənin ümumi əmlakında payı kimi göstəricilər Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiya ölkələri, İƏİT-ə üzv ölkələr ilə müqayisəli şəkildə aşağıdakı cədvəldə əks olunmuşdur. Cədvəl № 2 "Doing Business 2010" hesabatında biznesə başlama prosedurlarının sayı Azərbaycanda 6 olaraq göstərilir ki, bu da Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiya üzrə olan orta göstəricidən (6.7) daha pozitivdir, İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatına (İƏİT) üzv olan ölkələr üzrə orta göstəricidən isə (5.7) çox az fərqlənir. Biznesə başlama vaxtı Azərbaycanda 10 gündür ki, bu da həm Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiya üzrə olan orta göstəricidən (17.4), həm də İƏİT ölkələri üzrə orta göstəricidən isə (13) daha yaxşıdır. Azərbaycan Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiya ölkələri İƏİT-ə üzv ölkələr üzrə orta göstərici Biznesə başlama prosedurlarının sayı 6 6.7 5.7 Biznesə başlama vaxtı 10 17.4 13 Biznesin bağlanması nəticəsində müflisləşmə hüquqi prosesinə sərf olunmuş məbləğin müəssisənin ümumi əmlakında payı 8% 13.5% 8.4% 31 Müflisləşmə prosesinin hüquqi cəhətdən tam yekunlaşması Azərbaycanda 2.7 il, Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiya ölkələrində 2.9 il, İƏİT ölkələrində isə 1.7 il uzanır. Biznesin bağlanması nəticəsində müflisləşmə hüquqi prosesinə müəssisənin ümumi əmlakının Azərbaycanda 8%-i, Şərqi Avropa və Mərkəzi Asiya ölkələrində 13.5%-i, İƏİT ölkələrində isə 8.4%-i sərf olunur. Nizamnamə kapitalı: mahiyyəti və onun həcminin müəyyən edilməsi Nizamnamə kapitalı iqtisadi subyektlərin maliyyə vəziyyətləri barədə təsəvvür yaratmağa imkan verən ən vacib göstəricilərdən biridir. Nizamnamə kapitalı təşkilatın kapitalının ən sabit elementlərindəndir və onun dəyişdirilməsi müəyyən edilmiş qaydada qanunvericiliyə uyğun şəkildə həyata keçirilir. Eyni zamanda, təşkilatın öhdəliklərinin icrasının təminatı baxımından nizamnamə kapitalı onun nizamnaməsindən irəli gələn vəzifələrinin icrası üçün lazım olan vəsaitlərin formalaşma mənbəyidir. Nizamnamə kapitalı gələcəkdə gəlir əldə etmək məqsədi ilə həyata keçirilən fəaliyyət üçün ilkin kapitaldır. Nizamnamə kapitalının formalaşması qaydası və şərtləri təşkilatın yaradılma məqsədi və onun təşkilati-hüquqi forması ilə əlaqəlidir. Müxtəlif təşkilati-hüquqi formalara malik təşkilatların nizamnamə kapitalının formalaşdırılması qaydaları Azərbaycan Respublikasının normativ hüquqi aktları ilə tənzimlənir. Hüquqi şəxsin nizamnamə kapitalı onun kreditorlarının mənafelərinə təminat verən əmlakının minimum miqdarını müəyyənləşdirir. Nizamnamə kapitalının miqdarı Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyənləşdirilmiş məbləğdən az olmamaq şərti ilə təsisçilər tərəfindən müəyyənləşdirilir. Qeyd: Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin "Azərbaycan Respblikası Mülki Məcəlləsinin qəbul edilməsindən irəli gələn bəzi məsələlərin həll edilməsi haqqında" 224 nömrəli, 23 dekabr 2000-ci il tarixli Qərarı ilə səhmdar cəmiyyətinnizamnamə kapitalının minimum həddi - qapalı səhmdar cəmiyyəti 32 üçün 2000 AZN, açıq səhmdar cəmiyyəti üçün 4000 AZN məbləğində müəyyən edilmişdir. Nizamnamə kapitalı pul, yaxud qeyri pul formasında ola bilər. Səhmdar cəmiyyətinin nizamnamə kapitalına qoyuluşların formaları Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsi və təsisçilər arasında bağlanmış müqavilə ilə müəyyən edilir. Səhmdar cəmiyyətinin nizamnaməsinə qoyuluşlar pul vəsaitləri, tam ödənilmiş qiymətli kağızlar, digər əmlak, o cümlədən əmlak hüquqları və pul dəyəri olan digər hüquqlar ola bilər. Səhmdar cəmiyyətinin yaradılması zamanı pul olmayan əmlakın dəyəri təsis yığıncağının, səhmdar cəmiyyəti yaradıldıqdan sonra isə - səhmdar cəmiyyətinin səhmdarlarının ümumi yığıncağının qərarları ilə müəyyən edilir. Təsərrüfat cəmiyyətinin nizamnamə kapitalının 3 funksiyasını qeyd etmək olar: 1. İlkin kapital kimi çıxış edir; 2. Təsisçilərin iştirak payını müəyyən edir; 3. Üçüncü şəxslər qarşısında cəmiyyətin öhdəliklərinin icra edilməsinə təminat verir. Nizamnamə kapitalının istifadə istiqamətləri qanunvericiliklə müəyyən edilməyib. Yeganə tələb nizamnamə kapitalının təşkilatın mülkiyyəti ilə təmin olunmasıdır.(20, www.economy.gov.az ) Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|