Qurilish ekologiyasi ” fanidan

Mustaxkamlash uchun savollar: 
1) Biosfera nima? 
2) Biosfera xaqidagi ta’limotni kim tomonidan va qachon yaratgan?
3) Biosfera nechta qismdan tashkil topgan? 
4) Biosferaning tarkibiga nimalar kiradi?
5) Biosferaning funksiyalari nimalardan iborat? 
6. Biosfera tarkibidagi tirik moddalar nimalardan iborat?
7. Biogen moddalar necha turga bo‘linadi va nimalardan iborat? 
8. Planetamizdagi barcha tirik moddalar necha guruxga bo‘linadi va ular qaysilar?
9. Biogeotsenoz deb nimaga aytiladi? 
10. Populyasiya deb nimaga aytiladi?


Mavzu-4 


Atmosferaning tuzilishi va tarkibi, atmosferani ifloslantiruvchi manbalar. 

Reja: 

1. Atmosferani muhofaza qilish.

2. Atmosfera ‘avosini ifloslantirish va manbalar. 

3.Atmosfera xavosining ifloslantirish oqibatlari. 

T a ya n ch i b o r a l a r : 
Atmosfera, troposfera, strotosfera, mezosfera, termosfera, ozon qatlami, harorat, bosim, 
gazlar balansi, ifloslanish, atmosfera dimiqishi, kislotali yomg’irlar, smoglar, antropogen,
changlar, chiqindi, xom ashyo, suv, issiklik manbai , xavo, kuyosh radiatsiyasi. 
4.1 Atmosferani muhofaza qilish 
Atmosfera deb Yerni ultrabinafsha nurlardan va keskin temperatura o‘zgarishlardan 

saqlab turuvchi gazsimon qobiqqa aytiladi. Tashqi va ichki faktorlar ta’siri ostida atmosferada

doimo gidradinamik, issiqlik, elektromagnit ximyavi, arotaximyavi va boshqa jarayonlarning 
bosimi, temperaturasi, oqimining yo‘nalish tezligi va x.k. boliqdir.
Atmosfera massasi-5,3*10 tonna bo‘lib, u planetamiz massasining 1/10

6
qismini tashkil 

qiladi.
Jadval-1 


Atmosferani quyidagi shartli 5 qatlamga ajratiladi. 
5 

Ekzosfera

Ionopauza 
4
Termosfera 

Mezopauza

3
Stratosfera 

Trapopauza

2
Mezosfera 

Stratopauza

1
Troposfera 

1.Troposfera-eng Erga yaqin joylashgan atmosfera qavati bo‘lib, uning qalinligi ekvator 

tepasida 16-18km.ni qutb tepasida esa, 7-9km.ni tashkil etadi. Bu qavatda atmosfera xavosining

80% joylashgan bo‘lib, asosiy ob-xavo o‘zgarishlari shu qatlamda sodir bo‘ladi. Xavoning 
temperaturasi-70
0
Sgacha etadi. Bu qatlamda 8% namlik bordir. 

2.Stmosfera-50-60 km.gacha masofada joylashgan yuo‘lib, bu erda 5% atmosfera

xavosi bordir.Bu qatlamda xavoning tezligi 100 km/soat, temperatura esa ‘ar 1 km.da 1-2 S ga 
olib boradi.(Bu qatlamda qalinligi 3mm. ga teng bo‘lgan ozon qatlami joylashgandir.)
Atmosferaning ozon qavati erdan 20-30 km.balandlikda joylashgan. 

---

39
Ozon atmosferasining asosiy tarkibiy qismi bo‘lsada, uning miqdori juda kam bo‘lib, 

massasi jixatidan 4mlrd tonani tashkil qiladi xolos. Agar ozonning hammasini to‘plab, bir qavat
parda xosil kilganimizda. Uning qalinligi hammasi bo‘lib 3m
2
ga teng bo‘ladi.

3. Mezosfera -80 km. gacha masofani egalaydi. Bu erda Yerdan uzoqlasha borgan sari 

temperatura kamaya borib-76
0
S ga yetadi.

4. Termosfera-bu qatlamda doimo temperatura ortib boradi, xavoning zichligi esa juda 

past bo‘ladi va 800 km.gacha masofani egallaydi.
5. Enzosfera-atmosferaning eng yuqori qatlami bo‘lib, 800 km. dan yuqori 

masofalarni egallaydi.

Gaz zarrachalari tezligi 12km/sek. ga teng bo‘lib ionlashgan xolda bo‘ladi. 

Ba’zi xollarda termosfera va ekzosferalarni yuqori ionlashgan xolda bo‘lganliklari 

uchun ionosfera deb ham ataladi.