Qurilish ekologiyasi ” fanidan

Kelajakda butun yer sharining isishida qurilish materiallarining umriboqiyligi.
Butun yer sharida iqlimning o‘zgarishi eng katta xavf ehtimoli hisoblanadi. Iqlim o‘zgarishiga 
asosan 3 ta antropogen manba ta’sir ko‘rsatadi.
1. Energiya ishlab chiqarish. 
2. Kimyoviy sanoat.
3. Keraksiz jarayonlar. 
Ushbu manbalardan energiya ishlab chiqarish manbasi nisbatan ustunlik qiladi. Ular
asosan transport sohasida va elektrostansiyalarda yoqilg‘ini yonishidan sodir bo‘ladi. Yerning 
usti qatlamining mumkin bo‘lgan qismida tabiiy paydo bo‘ladigan elementlar 1-jadvalda
ko‘rsatilgan. 

Jadval

Organik moddalar uchun o‘zgaruvchanlik tasnifi 

Turi

Haroratning qizishi, °S
O‘zgaruvchan organik birikmalar
> 250
Yarim o‘zgaruvchan organik birikmalar

250-380
Organik birikmalarga bog‘liq bo‘lgan zarralar 

< 380
Butun yer sharining isishi qurilish materiallarining ko‘rinishini ahamiyatli darajada 

o‘zgartiradi. Ko‘pgina hududlarda haroratning ko‘tarilishi, xususan juda favqulotda yuqori

harorat davrining boshlanishi kutilmoqda. Ko‘pgina hududlar juda muhim bo‘lishi mumkin. Bu 
holat shimoliy Yevropa va Osiyoning shimoliy qismlarida shamolning aralash ko‘payishida
tez-tez sodir bo‘ladi. Shuningdek bu hududlarda muzlarning erish davri boshlanadi. Bu vaziyat 
g‘ovak toshlarni, betonlarni va materiallarni bo‘linib ketishiga olib keladi. Skandinaviyada

---

66
keyingi yuz yillik vaqt oralig‘ida tuproqda organik materiallar 50% ga ko‘payishi kutilmoqda. 

Metallarning chirish me’yori oshadi (Noah’s Ark, 2007 yil).
Boshqa tomondan esa, janubiy Yevropada differensial issiqlikning kengayishidan va 
materiallarning organik va noorganik tarkiblarining qisqarishidan qurilish materiallarining
qurishi buzilish holatini oshiradi. Ushbu hududlardagi binolarda termit
12
turidagi yemiradigan 

hashoratlarning joylashishi yangi muammolarni yuzaga keltiradi. Ba’zi hududlarda iqlimning

o‘zgarishi kamaytirilgan xavfni olib kelishi mumkin. Markaziy Yevropa va Buyuk Britaniyada 
iqlimiy keskinlikda qurilish materiallarida hech qanday katta o‘zgarish kutilmaydi.
Keyingi omil suv toshqinlarining ko‘tarilish ehtimoli tuproqlarning kimyoviy asosining 
holatiga ta’sir ko‘rsatadi. Dengiz sathining ko‘tarilishi va suv toshqini keng tarqalgan
namlikning buzilishiga sabab bo‘lishi mumkin. XXI asr ichida dunyo okeanlarining isishi 
davom etadi. Shimoliy yarim yer sharining tropik va subtropik hududlarining yuza
qatlamlaridagi okeanlarning 95% dan ko‘proq maydonida harorat sezilarli darajada ko‘tarilish 
ehtimoli mavjud. Dengiz sathilarining ko‘tarilishi atmosferadagi CO
2
tashlamalari yo‘nalishiga 

bog‘liqdir. Kelgusidagi baholashga asosan, butun dunyoda suv qirg‘oqlari chiziqlarining

taxminan 70% butun yer sharini qamrab olgan o‘rtacha ko‘rsatkich o‘zgarishidan yo 20% 
oraliqda dengiz sathi ko‘tariladi. Shu bois, kelgusida qurilish materiallarining tanlovi ularning
qurishi jihatidan ko‘rib chiqilishi zarur hisoblanadi (Escarameia, 2007 yil). 
Shunday qilib, har qanday o‘ziga xos hudud uchun bino va unga ishlatiladigan qurilish
materiallari bo‘yicha qaror qabul qilishda iqlimning o‘zgarish tartibi e’tiborga olinishi lozim. 
Hududiy iqlimiy o‘zgarishlarning ehtimoli oldindan aytib bo‘lmaydigan yuqori darajada katta
bo‘lishi mumkin. Biroq, umumiy qoidaga muvofiq, organik materiallar yaxshi himoyalangan 
bo‘lishi kerak va qurilishda juda sog‘lom qurilish materiallari zarur bo‘ladi.