”Qurilish materiallari va buyumlari” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

Asfalt jinslari-
tabiiy bitum shimilgan g‘ovak tog‘ jinslaridir (ohaktosh, 
dolomitlar, qumtoshlar va boshqalar). Tarkibida 5-20% bitum bo‘lgan tog‘ 
jinslaridan turli usullar vositasida bitum ajratib olinadi yoki jinslar maydalanib 
asfalt kukuni ko‘rinishida qorishmalar va betonlar tayyorlashda ishlatiladi. 
Bitum asfalt jinslardan qaynoq suvda eritib yoki benzol, xloroform, skipidar, 
uglerod sulfidi kabi organiq erituvchilar bilan ishlov berib olinadi.
Neft (sun’iy) bitumlari
-neft xom ashyosini organiq sintez jarayonidan 
hosil bo‘ladigan mahsulotlardir. Neftni qayta ishlash texnologiyasiga qarab 
bitumlar quyidagi turlarga bo‘linadi: neftdan (gudrondan) benzin, kerosin va 
moylar haydash yo‘li bilan olingan qoldiq bitumlar; gudronga maxsus 
apparatlarda havo puflab (oksidlab) olingan oksidlangan bitumlar; neft va neft 
moylarini Yuqori haroratda krekinglanishi (parchalanishi) natijasida hosil 
bo‘lgan kreking bitumlar.
Gudron
-neftdan olingan mazut tarkibidan moyli fraksiyalarni haydash 
nitijasida hosil bo‘lgan qoldiq mahsulot. Gudron bitum olishda asosiy xom 
ashyo vazifasini o‘taydi yoki mustaqil ravishda yo‘l qurilishida ishlatiladigan 
qorishma va betonlar tayyorlashda bog‘lovchi sifatida qo‘llaniladi.
Qatron materiallarga toshko‘mir, yog‘och, torf, yonuvchi slanets kabilarni 
havosiz muhitda quruq haydash natijasida hosil bo‘lgan qatronlar va peklar 
kiradi.
Bitum va qatronlar asosidagi gidroizolyasiya va kompozitsion materiallar 
turarjoy, sanoat, gidrotexnik inshootlar, avtomobil va aerodromlar qurilishida 
keng miqyosda ishlatiladi.

---

Bitum va qatronlar polimerlar bilan aralash bog‘lovchilar va ular asosida 
kompozitsion materiallar tayyorlashda ishlatib kelinmoqda.
Ular tarkibiga rezina, dispers armaturalovchilar va boshqa modifikatorlar 
kiritib xossalarini yaxshilash mumkin.