”Qurilish materiallari va buyumlari” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

1- rasm
Shtangsirkul bilan na'muna tomonlarini o‘lchash 
a) kub shakldagi namuna b) silindr shakldagi namuna 
2- rasm
Namunalarni o’lchash usullari 
Tomonlarining o‘lchami 100 mm dan oshmaydigan har xil shakldagi 
namunalar 0,1 mm gacha aniqlikda o‘lchanishi, tomonlarning o‘lchamlari 100 mm 
va bundan katta bo‘lgan namunalar esa 1,0 mm gacha aniqlikda o‘lchanishi lozim. 
Massasi 500 g dan yengil namunalar 0,01g gacha aniqlikda, massasi 500g va 
bundan og‘irroq namunalar esa 1,0 g gacha aniqlikda tortilishi kerak. Namunaning 
xajmi va massasi ma'lum bo‘lgach, berilgan formula yordamida uning o‘rtacha 
zichligi xisoblab topiladi. Chiqqan natijalar 1.1. jadvalga to‘ldiriladi 
. 
m- na'muna massasi, sm
3
. 
V-na'munaning og‘irligi., g. 
1.1. -jadval 
M
Namunani o‘lchamlari, sm 
Namu
Nam
O‘rta
3
0
/
,
sm
g
V
m



---

ateri-
alning 
nomi 
U
zun-
ligi 
E
ni 
Ba
land-
ligi 
Dia
metri 
nani 
xajmi, sm
3 
unani 
massasi, g 
cha 
zichlik, 
g/sm
3
, kg/m
3 
 
 
1.2 Noto‘g‘ri shakldagi namuna zinchligini aniqlash.
 
VI. Ish tartibi.
Agar nomuntazam shaklli tabiy tosh materiallarining 
zichligini topishda unga muntazam geometrik shakl berish mumkun bo‘lmasa, 
uning hajmi gidrostatik tarozida tortish usuli bilan topiladi. 
Ma'lumki, materialning zichligini aniqlashda namunaning hajmi uning g‘ovaklari 
va bo‘shliqlari bilan birgalikda topiladi. Buning uchun nomuntazam shaklli tabiy 
tosh materiallari turg‘un vazngacha quritish shkafida 100-105
0
S temperaturada 
quritiladi va og‘irligi topiladi. Keyin namunaga cho‘tka yordamida erigan parafin 
yoki mum surtiladi (aks holda namuna g‘ovaklariga suv kirib, haqiqiy hajmini 
topish mumkin bo‘lmaydi). Namuna yuzasidagi parafin qotgandan so‘ng, uning 
sirti qaytadan ko‘rib chiqildi. Agar ayrim joylar ochiq qolgan bo‘lsa yoki mayda 
yoriqlar hosil bo‘lsa, isitilgan po‘lat plastinka bilan tekislanadi. So‘ngra parafin 
surtilgan namuna tarozida tortiladi.