R. D. Do‘smuratov, B. Yu. Mengliqulov qishloq xo‘jaligida buxgalteriya hisobi va statistika asoslari

8.2. Hisobotlarning turlari, tarkibi va unga quyiladigan talablar 

Xo‘jalik yurituvchi subyektning hisobotlari uchta asosiy mezon

bo‘yicha turkumlanadi:
- axborotlar hajmiga ko‘ra;
- tuzilish maqsadiga ko‘ra;
- davriyligi bo‘yicha.
Hisobotdagi ma’lumotlar hajmiga ko‘ra xususiy hisobot va
umumiy hisobotlarga bo‘linadi.
Xususiy hisobot xo‘jalik yurituvchi subyektning batta faoliyat
uchastkasidagi ishi to‘g‘risidagi axborotlarni o‘z ichiga oladi.
Umumiy hisobot xo‘jalik yurituvchi subyektning butun moliya-
xo‘jalik faoliyatini tavsiflaydi.
Hisobotlar tayinlanishiga ko‘ra tashqi va ichki hisobotlarga
bo‘linadi.
Tashqi hisobotlar xo‘jalik yurituvchi subyektning faoliyat tavsifi,
daromadliligi mulkiy hamda moliyaviy ahvoli to‘g‘risidagi axborotdan
tashqi foydalanuvchi-manfaatdor yuridik va jismoniy shaxslarni axborot
bilan ta’minlash vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Buxgalteriya hisobining
xalqaro standartlari va O‘zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobi
to‘g‘risidagi qonunining 20-moddasiga muvofiq tashqi yillik moliyaviy
hisobot e’lon qilinishi lozim.
Ichki hisobotlar xo‘jalik yurituvchi subyektning ichki
ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda tuziladi.

---

289
Hisobot qamrab oladigan davrlar bo‘yicha davriy (joriy) va yillik

hisobotlarga bo‘linadi.
Davriy hisobotlar hisobot yili ichida muntazam ravishda ma’lum
davr oralig‘i (kunlik, haftalik, oylik, choraklik, yarim yillik, 9 oylik)
uchun tuziladi. Yillik hisobot hisobot yili tugaganidan so‘ng tuziladi
(8.1-rasm).


8.1-rasm. Buxgalteriya hisobotlarining turkumlanishi 

Moliyaviy hisobotda korxona faoliyatidan olinadigan moliyaviy

natijalar, ularning iqtisodiy tavsifiga muvofiq turlari bo‘yicha guruhlanib
aks ettiriladi. Aktivlar, passivlar va kapital balansda korxona moliyaviy
holatini bevosita baholaydigan elementlarga kiradi.
O‘zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi Qon-
unining 16-moddasiga muvofiq moliyaviy hisobot quyidagi asosiy
shakllarni o‘z ichiga oladi:
−
buxgalteriya balansi;
−
moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobot;
−
pul oqimlari to‘g‘risida hisobot;
−
xususiy kapital to‘g‘risida hisobot;
−
izohlar, hisob-kitoblar va moliyaviy hisobotga tushuntirishlar.
Moliyaviy hisobot buxgalteriya hisobi tizimining yakuniy natijasi
sifatida moliyaviy hisobot subyektining moliyaviy holatini va uning
moliyaviy ahvolidagi o‘zgarishlarni ko‘rsatadi. Bunday axborotlardan
ko‘plab iste’molchilar quyidagi maqsadlardla foydalanadi: