R. D. Do‘smuratov, B. Yu. Mengliqulov qishloq xo‘jaligida buxgalteriya hisobi va statistika asoslari
Schotlar, ikki yoqlama yozuv va balansning o‘zaro bog‘liqligi
Yüklə 1,2 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «Sharq» fermer xo‘jaligining (2011 yil 1 dekabrga), ming so‘m BALANSI
|
2.6. Schotlar, ikki yoqlama yozuv va balansning o‘zaro bog‘liqligi
Ushbu o‘zaro bog‘liqlik quyidagilarda namoyon bo‘ladi: 1) joriy hisobda schotlar boshlang‘ich balans ma’lumotlariga asosan ochiladi; 2) boshlang‘ich qoldiqlar aktiv schotlarning chap tomoniga, passiv schotlarning esa o‘ng tomoniga yoziladi, ya’ni ular balansda ham tegishli moddalar bo‘yicha shunday joylashgan; ** Xronologik(grek. Chronos – vaqt) – Hodisalarning vaqt oralig‘idagi ketma-ketligi 60
xo‘jalik muomalalarini hisobga olgan holda chiqarilgan oxirgi qoldiqlari keyingi hisobot sanasi uchun balans tuzishda birlamchi ma’lumot bo‘lib xizmat qiladi; 4) balans ko‘rsatkichlarining mazmunini ochib berish tegishli schotlarda aks ettirilgan oborotlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni qo‘llash bilan namoyon bo‘ladi. Masalan, balansning «Tovarlar» (180-satr) moddasi bo‘yicha ik- kala firmaning qoldig‘i 10 mln. so‘mni tashkil etgan, ammo ushbu tovarlarning yillik oboroti birinchi firmada 120 mln. so‘m, yoki yillik zaxiraning 1/12 qismi, ya’ni bir oylik zaxira; ikkinchi firmada ushbu ko‘rsatkich 20 mln. so‘m, ya’ni u yarim yillik zaxiraga ega. Schotlar va balans o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikning mazmunini quyidagi misollarda ochib beramiz: «Sharq» fermer xo‘jaligining (2011 yil 1 dekabrga), ming so‘m BALANSI Aktiv Satr kodi Hisobot davri boshiga (ming so‘m) Passiv Satr kodi Hisobot davri boshiga (ming so‘m) 1 2 3 4 5 6 Asosiy vositalar 012 310 Ustav kapitali 410 460 Tovar-moddiy zaxiralari 140 190 Kreditor qarzdorlik 601 221 Shu jumladan: Shu jumladan: Ishlab chiqarish zaxiralari (Materiallar) 150 90 Mol yetkazib beruv- chilar va pudrat- chilarga qarzdorlik 610 75 Tayyor mahsulot* 170 100 Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik 680 12 Kassadagi pul mablag‘lari 330 6 Davlatning maqsadli fondlariga to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik 700 40 Hisob-kitob schotidagi pul mablag‘lari 340 175 Mehnat haqi bo‘yicha qarzdorlik 720 94 Balans 400 681 Balans 780 681 Rahbar________________ Bosh buxgalter __________ 61
muomalalari sodir bo‘lgan: 1. 10 dekabrdagi 6-sonli schot bo‘yicha shartnoma bahosi 80 000 so‘mlik Material «Zenit» zavodidan olingan. 2. Xodimlarga ish haqi hisoblangan – 47 000 so‘m 3. Hisoblangan ish haqidan yagona ijtimoiy to‘lov uchun ajratma hisoblandi – 15510 so‘m. 4. Xo‘jalik ehtiyojlari uchun hisob-kitob schotidan pul olindi va kassaga kirim qilindi – 5 000 so‘m. 5. «Zenit» zavodiga olingan Materiallar uchun qarz hisob-kitob schotidan o‘tkazildi (1 muomalaga qarang) – 80 000 so‘m. Ushbu muomalalarni aks ettirish tartibi quyidagicha: 1) Balans aktivi va passivi moddalari ma’lumotlariga asosan ak- tiv va passiv schotlarni ochib, ularga qoldiqlarni o‘tkazamiz: 0100-«Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schotlar» (mashina va uskunalar); 1000-«Xom-ashyo va Materiallar»; 2000-«Asosiy ishlab chiqarish»; 2810-«Ombordagi tayyor mahsulotlar»; 5010-«Milliy valutadagi pul mablag‘lari»; 5110-«Hisob-kitob schoti». 8300-«Ustav kapitali»; 6010-«Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schotlar»; 6710-«Mehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar» 6520-«Davlatning maqsadli fondlariga to‘lovlar»; 6410-«Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik». 2) Dekabr oyida sodir bo‘lgan xo‘jalik muomalalarining iqtisodiy mohiyatini ko‘rsatamiz: 1. Ombordagi ishlab chiqarish zaxiralari ko‘payadi va bir vaqtning o‘zida majburiyatlar (kreditor qarz) ko‘payadi. 2. Korxonaning joriy xarajatlari va ish haqi bo‘yicha majburiyat- lari ko‘paygan. 3. Davlatning maqsadli fondlari oldidagi majburiyatlar ko‘paygan. 4. Hisob-kitob schotida pul mablag‘lari kamaygan va kassada ko‘paygan. 5. Hisob-kitob schotidagi pul mablag‘lari kamaygan va mol yet- kazib beruvchilarga qarzlar kamaygan. 62
mazmunidan kelib chiqqan holda schotlarda aks ettiramiz. Har bir schot bo‘yicha oborotlarni jamlab, oy oxiriga qoldiq chiqaramiz. 0130-«Mashina v uskunalar» schoti D-t K-t 1010-«Xom-ashyo va Materialar» schoti D-t K-t 01.12.2011 ga qoldiq -310000 01.12.2011 ga qoldiq– 90000 1) 80000 Oborot–
01.01.2012 ga qoldiq 170000 2810-«Ombordagi tayyor mahsulotlar» schoti D-t K-t 5010-«Milliy valutadagi pul mablag‘lari» schoti D-t K-t 01.12.2011 ga qoldiq -100000 01.12.2011 ga qoldiq 6000 4) 5000 Oborot – Oborot – Oborot5000 Oborot – 01.01.2006 ga qoldiq -100000 01.01.2012 ga qoldiq–11000 5110-«Hisob-kitob schoti» D-t K-t 2010-«Asosiy ishlab chiqarish» schoti D-t K-t 01.12.2011ga qoldiq 175000 01.12.2011 ga qoldiq – 4) 5000
2) 47000 3) 15510 Oborot – Oborot – 85000 Oborot 62510 Oborot– 01.01.2012 ga qoldiq –90000 01.01.2012 ga qoldiq 62510 63
D-t K-t 01.12.2011 ga qoldiq 46000 Oborot – Oborot – 01.01.2012 ga qoldiq 46000 6010-«Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga to‘lanadigan schotlar» D-t K-t 6710-«Mehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblar» schoti D-t K-t 01.12.2011 ga qoldiq 75000 01.12.2011 ga qoldiq 94000 5) 80000 80000 (1 2) 47000 Oborot 80000 Oborot 80000 Oborot – Oborot 47000 01.01.2012 ga qoldiq 75000 01.01.2012 ga qoldiq 141000 6520-«Davlatning maqsadli fondlariga to‘lovlar» schoti D-t K-t 6410- «Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzdorlik» schoti D-t K-t 01.12.2011 ga qoldiq 40000 01.12.2011 ga qoldiq 12000 3) 15510 Oborot – Oborot1 5510 Oborot – Oborot – 01.01.2012 ga qoldiq 55510 01.01.2012 ga qoldiq 12000 Hisoblab chiqarilgan yakuniy qoldiqlarga asosan «Sharq» fermer xo‘jaligining 2012 yil 1 yanvar holatiga balansini tuzamiz. |