R. T. ƏLİyev, M.Ə. Abbasov

 
Şəkil 5.3. Diploid və tetraploid buğda nümunələrinin  
     məhsuldarlıq elementlərinə görə qruplaşması 
 
Dendroqramadan göründüyü kimi, T.boeoticum  və T.mo-
nococcum  növləri  məhsuldarlıq  elementlərinə  görə  bir-birlə-
rinə yaxın növ kimi qiymətləndirilir. Amma RAPD DNT mar-
kerlərinə  görə  bu  növlər  bir  birindən  genetik  cəhətdən  uzaq 
hesab  edilmişdir.  T.dicoccoides  və  T.persicum  növləri  də  fe-
notip  cəhətdən  yaxın  olsalar  da  genotipik  olaraq  uzaq  kimi 
qiymətləndirilmişdir.  T.turgidum alboyadurum  və T.turgidum 
salomonis  növmüxtəliflikləri  həm  genetik  cəhətdən,  həm  də 
fenotipik  cəhətdən  oxşarlıq  təşkil  etmişlər.  Həmçinin,  T.du-
rum-a  aid  sortlar  və  T.dicoccum–a  aid  növmüxtəliflikləri  də 
həm genetik və həm də fenotipik cəhətdən oxşar olmuşlar. 
Nəticələri ümumiləşdirərək qeyd etmək olar ki, fenotipik 
cəhətdən  oxşar  olan  nümunələr  heç  də  hər  zaman  genotipik 
cəhətdən də oxşar olmurlar. Lakin bəzi növlərin növmüxtəlif-
liklərinin  həm  genetik,  həm  də  fenotipik  analizləri  bir-birilə 
uyğunluq təşkil edir.  
 

 
231 
5.1.4. RAPD markerlərinin təkrarlanma qabiliyyəti 
 
Molekulyar markerlər bitki seleksiyasında genetik materialın 
xarekterizə  edilməsi  üçün  qiymətli  vasitədir.  Onlardan  RAPD 
markerlər  buğda  hermoplazmanın  qiymətləndirilməsində  uğurla 
istifadə  edilir  ki,  bunun  da  bir  çox  üstünlükləri  vardır.  Bununla 
belə RAPD üsulunun reproduktivliyi və genetik müxtəlifliyin təd-
qiqinə münasibliyi ilə əlaqədar bəzi şübhələr də mövcuddur. Op-
timal  PCR  reaksiya  şəraitindən  istifadə  etməklə  və  yalnız  repro-
duktiv bəndləri  nəzərə  almaqla RAPD-in reproduktivliyini təmin 
etmək olar.  
RAPD üsulunun genetik müxtəlifliyin tədqiqi və hermoplaz-
manın qiymətləndirilməsində istifadəsi bir sıra işlərdə göstərilmiş-
dir  [148,230,290].  RAPD  markerləri  vasitəsilə  buğda  genotiplə-
rinin genetik qohumluğunun qiymətləndirilməsi üçün alınmış mə-
lumatlar digər markerlərdən istifadə zamanı alınmış məlumatlarla 
uyğunluq təşkil  edir. Kastaqna  və başqaları  aşkar  etmişlər  ki, 49 
diploid  buğda  nümunələrinin  genetik  oxşarlığının  növdaxili  mü-
qayisəsi  zamanı  RAPD  markerlərdən  alınmış  qiymətlər  RFLP 
markerlərlə  alınmış  qiymətlərə  çox  yaxındır.  6  buğda  növünün 
tədqiqi zamanı Naqoaka və Oqihara (1997) göstərmişlər ki, İSSR 
markerlərlə  hesablanmış  genetik  yaxınlıq  RFLP  və  RAPD  görə 
hesablanmış  qiymətlərlə  identik  olmuşdur.  Bu  yaxınlarda  şəcərə 
analizləri  və  RAPD  metodu  əsasında  buğda  sortlarının  genetik 
müxtəlifliyinin qiymətləndirilməsi arasında zəif əlaqənin mövcud-
luğu  müəyyən  edilmişdir  [238,376].  Həmçinin,  bərk  buğdada 
RFLP və şəcərə analizlərindən, heksaploid buğdada AFLP və qo-
humluq əmsalı analizlərindən və bərk buğdada AFLP və qohum-
luq  analizlərindən  alınmış  qiymətlər  arasında  aşağı  və  orta  dərə-
cədə  korrelyasiya əmsalları aşkar  edilmişdir.  Yalnız  şəcərə  əsaslı 
müxtəlifliyin  ölçülərindən  istifadə  genetik  müxtəlifliyin  mövcud 

 232 
yaxınlığının  qiymətləndirilməsində  bəzi  səhvlərə  gətirib  çıxara 
bilər. RAPD kimi molekulyar markerlərdən istifadə ilə əldə edil-
miş genetik yaxınlıq daha etibarlı sayılır.  
 
 
5.1.5. Genetik müxtəliflik üçün nümunələrin seçilməsi 
 
Növdaxilində  və  növlər  arasında  müxtəliflik  mövcud  ol-
duğuna  görə  sortlarda  genetik  müxtəlifliyin  qiymətləndiril-
məsi üçün nümunələrin seçilməsi çox mühümdür [143]. Çar-
paz tozlanan populyasiyalarda hər bir bitki  genetik baxımdan 
unikal  ola  bilər.  Öz-özünə  tozlanan  populyasiyalarda  isə  bit-
kilər bir və ya daha çox genotiplərdən ibarət ola bilər. Əlbəttə 
ki,  daha  çox  nümunə  yüksək  ehtimallı  və  daha  aşağı  tezlikli 
genotipləri təyin etməyə imkan verir. Lakin nümunələrin opti-
mal  sayı  analizin  tədqiqatın  məqsədlərindən  və  tətbiq  olunan 
üsulların  həssaslığından  asılıdır.  Sortların  genetik  müxtəlifli-
yinin  qiymətləndirilməsində  fərdi  seçilmiş  bitkilərin  sayı 
müxtəlif bitkilərdə müxtəlif olur. Paxla sortlarının RAPD ana-
lizi üçün 6 bitki nümunəsi götürülmüşdür [227]. Kərəviz sort-
larında RAPD markerləri üçün nümunələrin optimal sayı 5-20 
bitki  arasında  olur  [415].  Autrique  və  b.  (1996)  bərk  buğda 
sortlarının RFLP markerləri ilə genetik müxtəlifliyinin tədqiqi 
zamanı  DNT  ekstraksiyası  üçün  8-10  bitki  götürmüşlər. 
Yumşaq  buğda  da  Muxtar  və  başqaları  (2002)  RAPD  ana-
lizləri üçün 20 bitki götürmüşlər [280]. Miçelmor və başqaları 
(1991)  bəyan  etmişlər  ki,  DNT  qarışığında  10%  -dən  aşağı 
tezlikdə rast  gəlinən allelər RAPD  vasitəsilə daha çətin  təyin 
olunur  [266].  Aşağı  həssaslığa  görə  20-dən  çox  bitki  nümu-
nəsinin  istifadəsi  RAPD  analizlərində  daha  nadir  markerlərin 
tapılma ehtimallığını artırmır [415]. Seleksiyaçılar üçün nadir 

 
233 
allelərin daha yararlı omasına baxmayaraq, yüksək tezlikli al-
lelər  sortlar  arasında  müxtəlifliyi  təyin  edən  əsas  göstərici-
lərdən biridir. Bizim kolleksiyamızda çoxlu nümunə olduğuna 
görə  hər  bir  populyasiyadan  daha  çox  bitkiləri  fərdi  olaraq 
analiz etmək çox çətin olar. 
 
5.1.6. DNA polimorfizm və genetik müxtəliflik 
 
RAPD  metodunda  istifadə  olunan  praymerlərin  sayı  nə 
çox, nə də az olmalıdır. Az olması qeyri informativ nəticələrin 
alınmasına,  çox  olması  isə  yüksək  maliyyə  xərclərinə  gətirib 
çıxara  bilər.  Triticum  cinsinin  müxtəlif  növlərinin  tədqiqində 
müxtəlif  sayda  praymerlər  istifadə  olunmuşdur  ki,  bu  da  öz 
növbəsində  müxtəlif  dərəcədə  polimorfizmin  aşkar  olunma-
sına  gətirib  çıxarmışdır.  Joşi  və  Nquyen  yabanı  və  mədəni 
buğdanın  tədqiqində  40  praymerdən  istifadə  etmiş  və  bütün 
nümunələr  arasında 88 % polimorfizm aşkar etmişdirlər. Sun 
və  başqaları  26  UBC  primerləri  ilə  T.aestivum  və  T.speltaya 
aid 46 genotip arasında 62.5% polimorfizm müəyyən etmişlər. 
Pujar 81 operon praymerini yoxlamış və 3-13 arası polimorfiq 
bəndlər  sintez  edən  21  praymer  seçmişlər.  Triticum  cinsinin 
64 genotipi arasında 78.2 % polimorfizm müəyyən edilmişdir 
[377].  
Müasir sortların genetik tərkibi adətən homogendir. Yerli 
sortarın  seleksiya  sortlarına  nisbətən  daha  heterogen  olması 
hesab edilir. Bizim apardığımız  tədqiqatda  genotiplər arsında 
fərqlilik  çox  müşahidə  edilmişdir.  Bu  isə  müxtəlif  növlərin 
iştirakı  ilə  əlaqədardır.  Eyni  növə  aid  olan  nümunələr  mə-
sələn,  T.turgidumun  2  növmüxtəlifliyi  bir-birinə  daha  yaxın 
olmuşdur. Amma  T.durum-a aid nümunələr arasında  isə poli-
morfizm  əmələ  gəlmişdir.  Hətta  müxtəlif  növlərə  aid  olan 

 234 
T.dicoccoides  ilə  T.dicoccum  v.farrum  arasında  genetik  ya-
xınlıq daha çox özünü biruzə vermişdir. 
 
 
5.2. İki cərgəli və çox cərgəli arpa nümunələrinin  
genetik müxtəlifliyinin monomer prolamin  
ehtiyat zülalları əsasında tədqiqi 
 
Azərbaycanda  yayılmış  bitki  nümunələrinin  qorunması, 
saxlanılması və istifadəsinə son illərdə maraq daha çox atrmışdır. 
Bu məqsədlə, Azərbaycan MEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutunun 
tərkibində Cənubi Qafqazda ilk dəfə olaraq genbank yaradılmış-
dır. Bu  genbankda 8000-ə  yaxın bitki nümunəsi  qorunub  saxla-
nılır ki, onların da içərisində xeyli arpa nümunələri vardır. Gen-
bankda  qorunub  saxlanılan  nümunələrin  genetik  identifikasiya 
edilərək pasportlaşdırılması və onlardan seleksiyada düzgün isti-
fadə edilməsi vacib problemlərdən biridir.  
Genetik  müxtəliflik  fərqli  metodlar:  morfoloji  markerlər, 
biokimyəvi  markerlər  və  molekulyar  markerlər  əsasında  tədqiq 
oluna bilər. Morfoloji markerlər keyfiyyət əlamətləri ilə əlaqədar 
olub,  müşahidə  əsasında qruplaşdırılır. Qeyd etmək  lazımdır  ki, 
morfoloji markerlərin sayı azdır və bəzi hallarda bu markerlər fe-
notipə  güclü  təsir  göstərir  və  seleksiya  proqramları  üçün  mü-
nasib olmurlar. Morfoloji  əlamətlər  isə  say  baxımından çoxdur-
lar,  kəmiyyət  irsiliyinə  malikdirlər  və  asanlıqla  tədqiq  oluna  bi-
lirlər.  Bir  çox  bitkilərdə  onlar  məhsuldarlığı  və  onun  element-
lərini təşkil edirlər. Bu əlamətlərin normal paylanma xüsusiyyət-
lərini  nəzərə  alaraq,  onların  tədqiqində  statistikadan  istifadə 
edilir [291]. 
Lasa  [243]  159  yerli  arpa  nümunəsinin  genetik  müxtəlif-
liyini tədqiq edərkən 27 morfoloji əlamətlərdən istifadə etmişdir. 
Tədqiq edilmiş  əlamətlər üzrə yüksək fenotik müxtəliflik müşa-

 
235 
hidə olunmuşdur. Yerli formalarla seleksiya edilmiş nümunə-
lərin  genetik müxtəlifliyi müqayisə edilmiş  və nəticədə birin-
cilərin biotik və abiotik streslərə daha davamlı olduqları aşkar 
edilmişdir.  Prinsipcə  component  analiz  üsulu  isə  tədqiqat 
üçün müəyyən edilmiş bütün kəmiyyət və keyfiyyət əlamətləri 
nəzərə  alınmaqla altıcərgəli  genotipləri bir-birindən ayırmağa 
imkan  vermişdir.  Yerli  formalarda  coğrafi  müxtəlifliklərlə 
məhsulun  yetişməsinə  lazım  olan  günlərin  sayı,  məhsuldar 
gövdələrin sayı və məhsuldarlıq arasında müsbət korrelyasiya 
müşahidə edilmişdir. 
Bahrman  və  əməkdaşları  [124]  26  altıcərgəli  arpa  nü-
munəsinin bir sıra morfoloji xüsusiyyətlərini və xəstəliklərə 
davamlılığını  tədqiq  etmişlər.  Onlar  bu  nümunələrin  gene-
tik  müxtəlifliyini  morfoloji  əlamətlərlə  yanaşı,  molekulyar 
markerlər vasitəsi ilə də öyrənmişlər. Nümunələrin müxtəlif 
üsullarla genetik fərqliliyi təyin edilmişdir. Genetik müxtə-
lifliyin  öyrənilməsi  istiqamətində  fərqli  səviyyələrdə  apa-
rılmış  tədqiqatlardan  əldə  olunmuş  nəticələr  arasında  heç 
bir asılılıq müşahidə edilməmişdir.  
Bitkilərin  biokimyəvi  tədqiqatlarında  fermentlərin  və 
ehtiyat  zülalların  elektroforez  üsullarından  çox  geniş  isti-
fadə  olunmaqdadır.  Ehtiyat  zülalları  yüksək  polimorfizmlə 
yanaşı, quruluşlarının stabilliyi  ilə də səciyyələnirlər [291]. 
Ətraf  mühit  amilləri  yetişməkdə  olan  toxumlara  ya  təsir 
etmir, ya da çox cüzi təsir göstərir [251]. Bu amillər toxum-
lardakı  zülalların  miqdarına  təsir  göstərsələr  də,  onların 
quruluşunda dəyişiklik yaratmırlar [240, 309]. 
Hordeinlər  və  monomer  prolaminlər  arpa  bitkisinin 
əsas  ehtiyat  zülallarıdırlar.  Bu  günədək  aparılmış  tədqiqat-
larda  ehtiyat  zülalları  sırasında  daha  çox  diqqət  hordein-
lərin  müxtəlifliyinin  analizinə  yönəlmiş,  monomer  prola-

 236 
minlər  isə  olduqca  az  tədqiq  olunmuşdur.  Buna  görə  də 
sonuncular  haqqında  hələ  də  kifayət  qədər  informasiya 
yoxdur [350, 351]. 
Mədəni  və  yabanı  arpalarda  monomer  prolaminlərin 
müxtəlifliyinin  tədqiqi,  buğdanın  qliadinlərində  olduğu 
kimi,  onlarda  da  yüksək  polimorfizmin  mövcudluğunu 
aşkar etməyə imkan verdi [349]. Poliakrilamid gelində nisbi 
hərəkətlilikləri əsasında bu zülallar 4 zonaya - 

, 

, 

 və 

-
zonalarına  ayrılırlar.  Bu  zonaları  kodlaşdıran  gen  lokusları 
haqqında  da  ədəbiyyatda  kifayət  qədər  məlumat  yoxdur. 
Alvarez  və  əməkdaşları  (2004)  Hordeum  chilense  yabanı 
arpa növünə məxsus monomer prolaminləri kodlaşdıran gen 
lokuslarını  tədqiq  etməklə,  1H
ch
  xromosumu  üzərindəki 
Gli-H
ch
 gen lokusunu 

-zonasının kodlaşdırıcısı kimi təyin 
etmişlər. Bu tədqiqatın nəticələri 

- və 

-zonalarının ən azı 
iki  müxtəlif  gen  lokusu  tərəfindən  kodlaşdırıldığını  və  bu 
lokuslar  arasında  ilişikliyin  olmadığını  göstərir.  Belə  gü-
man olunur ki, hər iki gen 5H
ch
 və 7H
ch
 xromosomları üzə-
rində lokallaşır [111]. Payne və həmkarları (1987), Tercero 
(1991)  bu  zülalların  hansı  genlər  tərəfindən  kodlaşdırılma-
sını  tədqiq  edərək  oxşar  nəticələr  əldə  etmişlər.  Müəyyən 
edilmişdir  ki,  tədqiq  olunmuş  monomer  prolaminlər  müx-
təlif  genotiplər  arasında  yüksək  polimorfizmə  malikdirlər 
[312, 382]. 
Eşqi  və  Axundovanın  (2009)  tədqiqatı  zamanı  mono-
mer  prolaminlərin  analizində  57  zolaq,  hordeinlərin  anali-
zində  isə  32  zolaq  aşkar  olunmuşdur.  Genetik  müxtəliflik 
indeksinin  qiyməti  də  monomer  prolaminlərdə  hordeinlərlə 
müqayisədə  yüksək  olmuşdur  (uyğun  olaraq,  0.889  və 
0.856). Bunlardan  əlavə, klaster analizi hordeinlərlə müqa-
yisədə monomer prolaminlərin müxtəlifliyi əsasında nümu-

 
237 
nələri  qruplaşdırmaqda  daha  effektiv  olmuşdur.  Həmçinin 
monomer prolaminlərin analizində 51 genotip, hordeinlərin 
analizi  ilə  isə  yalnız  18  genotip  tam  surətdə  identifikasiya 
olunmuşdur. Bu nəticələrə  əsaslanaraq,  onlar  arpa  genotip-
lərinin  identifikasiyasında, həmçinin bu nümunələrin gene-
tik müxtəlifliyin tədqiqində monomer prolaminlərin müxtə-
lifliyənə əsaslanmağın daha münasib olduğunu göstərmişlər 
[182]. Eşqi və Axundovanın bu istiqamətdə aparılmış digər 
tədqiqatlarında  (2010)  ehtiyat  zülallarının  (monomer  və 
hordein  prolaminlərinin)  genetik  müxtəlifliyi  RAPD  mar-
kerlərinin genetik müxtəlifliyi ilə müqayisə edilmişdir. On-
ların təcrübələrində ICARDA mənşəli çılpaq arpa nümunə-
lərində  ehtiyat  zülallarının,  xüsusilə  monomer  prolamin-
lərin  genetik  müxtəlifliyi  DNT  səviyyəsində  təyin  olunan 
müxtəlifliklə müqayisədə daha yüksək olmuşdur [183]. 
Tədqiqatda  məqsəd  iki  cərgəli  və  çox  cərgəli  arpa 
nümunəsinin  genetik  müxtəlifliyinin  monomer  prolamin-
lərin polimorfizmi əsasında öyrənilməsi  və bunun bitki da-
vamlılığı  ilə  əlaqəsinin  aşkar  edilməsi  olmuşdur.  Arpa  nü-
munələrində monomer prolaminlərin tədqiqi zamanı, buğda 
bitkisinin qliadinlərində olduğu kimi, 4 zona - 

, 

, 

 və 

-
zonaları  təyin  edilmişdir.  Bu  zonalar  üzrə  ümumiyətlə  36 
spektr təyin olunmuşdur ki, onların hamısı polimorfluğu ilə 
seçilmişdir  (Cədvəl  5.4,  Şəkil  5.4,  5.5.). 

-zonasında  22 
zolaq  və  16  spektr  müəyyən  edilmişdir.  Bu  zolaqlar  sıra-
sında  P

16
  zolağı  7  genotipdə  ən  yüksək  - 21.21%  tezliklə 
müşahidə olunmaqla, diqqəti cəlb etmişdir.  

 238 
   
 
 
Şəkil 5.4. Arpa genotiplərində monomer prolmin   
ehtiyat zülalları əsasında təyin olunmuş spektrlər 
 
P

1
 zolağı 4 genotipdə müşahidə olunmuşdur. P

2
, P

4
, P

5
, 
P

6
, P

7, 
P

8
, P

9
, P

10
, P

11
, P

12
, P

13
, P

14
, P

15
, P

17
, 
P

18
,  P

19
,  P

20 
və  P

22
  yalnız  bir  genotipdə  aşkar  edilmiş-
lər.  P

3
  və  P

21
  zolaqları  isə  iki  genotipdə  qeydə  alınmışlar 
(cədvəl  5.4). 

  zonasında 

9
, 

12
  və 

11
  spektrləri  ən  yüksək 
tezliyə,  müvafiq  olaraq,  97.06%,  73.52%  və  70.59%  tezliyə 
malik  olmuşlar. 

2
, 

6
, 

7
  və 

16
  spektrləri  isə  əksinə,  yalnız 
bir  genotipdə  müşahidə  edilmişlər.  Digər  spektrlərin  tezliyi 
8.82% - 38.23% arasında dəyişmişdir.  (Cədvəl 5.4).  
 
Cədvəl 5.4 
 
Genotiplərdə monomer prolaminlər əsasında  
təyin olunmuş spektrlərin sayı 
                                          
      
Spektrlərin sayı 
Spektrlərə malik 
genotiplərin sayı 
Spektrlərə malik 
genotiplərin %-
lə miqdarı 
4 
1 
2.94 
5 
1 
2.94 
6 
1 
2.94 
7 
4 
11.76 
8 
6 
17.68 

 
239 
 Cədvəl 5.4-ün davamı 
 
9 
3 
8.82 
10 
1 
2.94 
11 
8 
23.53 
12 
3 
8.82 
13 
3 
8.82 
14 
2 
5.88 
15 
1 
2.94 
 

-zonasında  müəyyən  edilmiş  patternlər  əsasında  Nei  genetik 
müxtəliflik  indeksi  H=0.917  hesablanmışdır.  Pan  və  həmkar-
ları  (2007) 

-zonasında  21  spektr  müşahidə  etməklə,  bu  zo-
nadakı  ən  böyük  müxtəlifliyi  aşkar  etmişlər.  Alvarez  və  əmək-
daşları  (2006  a  və  b)  apardıqları  iki  fərqli  tədqiqat  işində  bi-
zim  tədqiqatın  nəticələrinə  uyğun  olaraq,  yalnız  üç  - 

, 

  və 

-zonalarında  spektr  müşahidə  etmiş,  həmçinin 

-zonasının 
yüksək müxtəlifliyə  malik  olduğunu söyləmişlər  [109, 110].  
 
Şəkil 5.5. Bütün genotiplərinin α-, β- və ω-zonalarında 
müşahidə olunan müxtəlif monomer prolamin  
zolaqlarının idioqramı 

 240 
Cədvəl 5. 5. 
 
Genotiplərin adı və onlarda təyin olunmuş monomer  
prolamin zolaqları  
 
№ 
Genotiplər  
Zolaqlar 
 
№ 
 
Genotiplər 
Zolaqlar 

 

 

 

 

 

 
1 
Nutans 67/91 
5 
3 
16 
18 
Arpa 31 
9 
10 
3 
2 
Nutans 303 
9 
16 
21 
19 
84 №-li Seşmə 
9 
10 
8 
3 
Celilabad 19 
6 
14 
16 
20 
Arpa 29 
9 
9 
9 
4 
Nutans 86-35/18 
6 
14 
16 
21 
Arpa 52 
9 
3 
10 
5 
Nutans 118-21 
6 
14 
16 
22 
Naxçıvan deni 
9 
3 
3 
6 
Nutans 80/32-21 
14  15 
22 
23 
Arpa 40 
7 
5 
4 
7 
Nutans 28/92 
6 
3 
16 
24 
Arpa 84 
6 
6 
11 
8 
Nutans 57/9 
12  16 
16 
25 
Arpa 78 
5 
8 
12 
9 
Nutans 124/32 
9 
20 
21 
26 
Palidum 69/91 
9 
7 
13 
10 
Arpa 59 
11  20 
18 
27 
№ 78 Cəbraylı 
1 
4 
14 
11 
6 №-li Seçme 
13  17 
19 
28 
Arpa 75 
2 
1 
1 
12 
Nutans 80-34/14 
10  18 
16 
29 
76 №-li Seçmə 
1 
1 
1 
13 
Huseyn 1 
9 
19 
20 
30 
Arpa 30 
3 
1 
1 
14 
Arpa 77 
11  19 
17 
31 
55 № yerli 
4 
1 
15 
15 
Arpa 39 
5 
13 
5 
32 
№ 79/1-2 
1 
1 
1 
16 
Arpa 32 
8 
12 
6 
33 
Arpa 81 
9 
2 
2 
17 
Arpa 44 
1 
11 
7 
 
 
 
 
 
       

 
241 
 Cədvəl 5.6 
Arpa genotiplərində monomer prolaminlərin zolaqları 
                          
Monomer 
prolaminlərin 
zolaqları 
Genotiplər 
Tezlikləri,  
%-lə 
ω-zonası zolaqları 
 
12.12 
P ω
1
 
28, 29, 30, 32 
3.03 
P ω
2
 
33 
6.06 
P ω
3
 
18,22 
3.03 
P ω
4
 
23 
3.03 
P ω
5
 
15 
3.03 
P ω
6
 
16 
3.03 
P ω
7
 
17 
3.03 
P ω
8
 
19 
3.03 
P ω
9
 
20 
3.03 
P ω
10
 
21 
3.03 
P ω
11
 
24 
3.03 
P ω
12
 
25 
3.03 
P ω
13
 
26 
3.03 
P ω
14
 
27 
3.03 
P ω
15
 
31 
3.03 
P ω
16
 
1, 3, 4, 5, 7, 8, 12 
21.21 
P ω
17
 
14 
3.03 
P ω
18
 
10 
3.03 
P ω
19
 
11 
3.03 
P ω
20
 
13 
3.03 
P ω
21
 
2, 9 
6.06 
P ω
22
 
6 
3.03 
β-zonası zolaqları 
 
 
P β
1
 
28, 29, 30, 31, 32 
15.15 
P β
2
 
33 
3.03 
P β
3
 
1, 7, 21, 22 
12.12 
P β
4
 
27 
3.03 
P β
5
 
23 
3.03 

 242 
Cədvəl 5.6-nın davamı 
 
Monomer prolaminlərin 
zolaqları 
Genotiplər 
Tezlikləri, %-lə 
P β
6
 
24 
3.03 
P β
7
 
26 
3.03 
P β
8
 
25 
3.03 
P β
9
 
20 
3.03 
P β
10
 
18, 19 
6.06 
P β
11
 
17 
3.03 
P β
12
 
16 
3.03 
P β
13 
15 
3.03 
Monomer prolaminlərin       Genotiplər       Tezlikləri, %-lə zolaqları 
P β
14
 
3, 4, 5 
9.09 
P β
15
 
6 
3.03 
P β
16
 
2, 8 
6.06 
P β
17
 
11 
3.03 
P β
18
 
12 
3.03 
P β
19
 
13, 14 
6.06 
P β
20
 
9, 10 
6.06