Rabil Mehtiyev Fəlsəfə

Herbert Spenser (1820-1903) hesab edirdi ki, elm ayrı-ayrı sahələri əhatə etdiyi halda, fəlsəfə biliklərin bir­ləş­məsi, sistemidir. Bu ingilis filosof idrakın təcrübə ilə çər­çi­və­ləndiyini və buna görə də dünyanı dərkedilməz he­sab edirdi. O sosial fəlsəfənin bir sıra maraqlı məsə­lə­ləri­ni işləmişdir. Belə ki, əgər Çarlz Darvin biologiyada təka­mül nəzəriyyəsi ilə poulyardırsa, Spenser bu nəzəriy­yənin sosial həyatda analoqunu yaratması ilə diqqət çə­kir. O sosial darvinizm kimi tanınan konsepsiyasında cə­miy­yəti orqanik sistem kimi səciyyələndirir və qeyd edir­di ki, cəmiyyət barbarlıq mərhələsindən müasir sivili­za­siyalara mərhələli şəkildə transformasiya etmişdir.
XX əsrin 20-30-cu illərindən başlayaraq dil fəlsəfi təd­qi­qatların əsas obyekti oldu. Analitik fəlsəfənin son mər­hə­ləsi linqvistik fəlsəfə adlanır. Eyni zamanda, fəlsəfi problemlərin həlli bu və ya digər ifadələrin və onların mə­nasını müəyyənləşdirmək istiqaməti aldı. Başqa sözlə, fəlsəfə nəzəriyyə kimi deyil, fəaliyyət kimi qəbul edildi. Bu fəlsəfi məktəbin əsas nümayəndələri Q.Frege, B.Ras­sel , L.Vitgenşteyn sintaktika və semantika arasında əlaqə yarat­mağa cəhd edirdilər. Məsələn, L.Vitgenşteynin «Mən­tiqi-fəlsəfi traktat» əsərində məntiqin strukturu ilə dünyanın strukturu arasında tam uyğunluq yaratmaq cəh­di aşkar görünür. L.Vitgenşteyn dilin yaratdığı dünya mənzərəsini dünyanın özü ilə bərabər götürürdü. O qeyd edirdi ki, sadə həmişə nisbidir və şəraitdən asılıdır.
Bertran Rasselin əsas əsərləri bunlardır: “Riyaziyyatın prinsipləri” (The Mathematica Prinsipa), “Qərb Fəlsəfəsi tarixi”, “Niyə mən xristian deyiləm?” və sair.
B. Rassel ictimai fikir tarixində ən çox əsər yazan filo­sof­lardan biri kimi tanınır, ensiklopedist mütəfəkkirdir və Nobel mükafatı almışdır. O həm də rasionalizmin və humanizmin ən görkəmli nümayəndələrindən biri hesab olunur. İngilis aristokratiyasına məxsus olmasına bax­ma­ya­raq B.Rassel kapitalist idarə üsulunu tənqid etmişdir. Hesab edirdi ki, kapitalizm öz mahiyyətinə görə məhvə məhkumdur. Kapitalizmin ən böyük qüsuru ədalət­siz­lik­dir. O fikirlərində qətiyyət nümayiş etdirərək kom­mu­nizm quruluşunu müdafiə etmişdir. Rusiyada olarkən kom­mu­nistlərlə görüşmüş, kommunizmin Rusiya təcrü­bə­sinin iflasa uğrayacağı təqdirdə belə onun bir quruluş ki­mi yaşayacağını bildirmişdir. Yaradıcılığının sonrakı illərində o sosial-demokratiya ideyalarına müraciət edir və kommunizm ideyalarından uzaqlaşmağa başlayır.
Fəlsəfəni Rassel din və elm arasında bir aralıq məqam kimi dəyərləndirirdi. Dinin izah verə bilmədiyi məqam­lar­da fəlsəfəyə müraciət olunur. Hesab edirdi ki, fəlsəfə insanlara, cəmiyyət həyatına, tarixə nüfuzedici təsir gös­tə­rir. Onun əsərləri təkcə Böyük Britaniyada deyil, digər öl­kələrdə də geniş öyrənilir və bu marağın əsas səbəbi Ras­selin praqmatizmi və yaradıcılığının çoxşaxəliliyidir.