Rabil Mehtiyev Fəlsəfə

Neopozitivizm və onun mahiyyəti. Pozitivizm fran­sız dilində “positivus” sözündən müsbət olan, faydalı ki­mi tərcümə olunur. 1830-cu illərdə təşəkkül tapan bu cə­rə­yana görə praktika həqiqi olanı müəyyənləşdirən əsas amildir. Yəni, gündəlik həyatda faydalı olan biliklər müx­təlif xüsusi elmlər tərəfindən yaradılır. Pozitivizm hər cür ümumiləşmiş fikirlərə qarşı çıxır, o cümlədən fəl­sə­fənin praktik əhəmiyyət daşımadıını qeyd edirlər. Oqyust Kont fəlsəfənin əvəzinə sosiologiya elmin təklif edir və göstərirdi ki, hər cəmiyyətin öz inkişaf qanunları (so­si­ologiyası) vardır.
Neopozitivizm –pozitivizmin müasir forması olmaqla əsas ideyası budur ki, reallıq haqqında bilik yalnız gün­də­lik və ya konkret elmi təfəkkürdə əldə edilir. Bu cə­rə­ya­na görə, dünya fenomenlər toplusudur və buna görə də onu dərk etmək üçün hiss orqanları kifayətdir. Yəni, dün­ya hiss orqanlarına bəlli olan və onlarda verilən hissi məlumatlardan, müsbət, pozitiv faktlardan ibarətdir.
Praqmatizm fəlsəfi cərəyanı. Praqmatizm ABŞ da ya­ra­nıb və yunanca praqma sözündən iş, əməl mənası ve­rir. Bu cərəyanın banisi Çarlz Pirsdir (1839– 1914) və əsas əsəri ««Praqmatizm» nədir?»dir. Praqmatiklər daim işə, əmələ üstünlük verir, nəzəriyyələrin əməli surətdə yox­la­nıl­ması zərurətini əsaslandırırdılar.
Praqmatiktlər «eksperimental məntiqdən» istifadə et­mə­yi vacib hesab edirdilər. Praqmatiktlər fayda prin­sipini mənəvi və praktiki fəaliyyətin bütün for­ma­la­rına aid edirdilər.
U.Ceyms də Ç. Pirs kimi elm və dini barışdırmağa cəhd göstərmişdir. O materializmi və ondan çıxarılan ate­iz­mi “qəmgin, qorxulu yuxuya bənzər dünyagörüşü” ad­lan­dırmışdır. Ceyms Allaha inamı “əxlaqi tətil” ilə mü­qa­yi­sə edir. Belə ki, daim yanımızda insanın planlarının ger­çəkləşməsinə kömək edən, hər kəsi xidmətinə görə mü­kafatlandıran ali mövcudluğun olmasına inam həyatı yüngülləşdirir. Allaha inam faydalıdır: siz belə inamdan heç nə itirmirsiniz, lakin çox şey əldə edirsiniz. Bu inam sizə həyatınızda kömək edir. Ceyms inamı praqmatik başa düşür, Allahın mövcudluğu sübutolunmazdır, lakin faydalı fərziyyədir.
Bu təlimə görə insanın əsas vəzifəsi dünyada ən yaxşı yo­lu seçmək, praqmatizmin vəzifəsi ona bu işdə kömək et­məkdir. Təfəkkür insana vəziyyətdən çıxmaq və mü­vəf­fəqiyyət qazanmaq bacarığını öyrədir.
Praqmatizmə görə, hər bir nəzəriyyənin həqiqiliyinin me­yarı onun təcrübədə verdiyi faydadır. Praqmatiklərə gö­rə, insanlar hər şeyə öz maraqları prizmasından ya­na­şır­lar . Buna görə də, nəzəriyyələr insanları narahat edən mə­sələlərin həlli üçün vasitədən başqa bir şey deyil.
Bu konsepsiyanın tərəfdarlarına görə, nəzəriyyənin hə­qiqiliyinin yeganə meyarı təcrübədir. Yəni, əməldə sü­but olunmayanın mötəbərliyindən danışmağa dəyməz.
Qermenevtika, yaxud hermenevtika yunanca izah et­mək sözündən olub sənədlərin, mətnin, o cümlədən qə­dim mətnləri təhlil etmək mənasındadır. Məsələn qədim yu­nan mətnlərinin, eləcə də orta əsrlər dini mətnlərinin öyrənilməsi qeyd oluna bilər.