Rabil Mehtiyev Fəlsəfə

Kəmiyyət dəyişikliklərinin keyfiyyət dəyişikliklərinə və əksinə keçməsi qanunu.
Kəmiyyət dəyişikliklərinin keyfiyyət dəyişikliklərinə və əksinə keçməsi qanunu keyfiyyət, kəmiyyət, xassə və öl­çü kateqoriyaları vasitəsi ilə izah olunur.
Keyfiyyət – predmet və hadisələrin daxili müəy­yən­liyi, özünəməxsusluğu kimi təzahür olunur. Bununla da predmet digərlərindən ayrılır, fərqləndirilir. Kəmiyyət – predmet və hadisələrin xarici müəyyənliyi, özünə­məx­sus­luğu kimi təzahür olunur. Burada miqdarın, həcmin ol­ması əsas götürülür.
Xassə - predmetlərin keyfiyyətinin başqa predmetlər­lə müqayisədə fərqli cəhətlərinin, tərəflərinin təzahürü­dür. Bu mənada xassələr mühüm və qeyri-mü­hüm olur ki, mühüm xassələr əsas, sabit tərəfləri əks etdi­rir. Qeyri-mühüm xassələr isə dəyişkəndir və keçici də ola bilər. Öl­çü – kəmiyyət və keyfiyyətin vəhdəti və kə­miy­yət də­yiş­­mələrinin elə bir intervalıdır ki, onun hü­dud­ları da­xi­lin­də predmetin keyfiyyət müəyyənliyi oldu­ğu kimi qalır.
Hadisənin və ya prosesin xüsusiy­yətini təşkil edən və onu başqa hadisələrdən fərqləndirən mühüm cəhətlər və ya əlamətlər məcmusuna hadisənin keyfiyyəti deyilir. Kə­miyyət anlayışı hadisənin və ya prosesin mühüm cəhətlərindən birini əks etdirən ən ümumi kateqoriyadır. Kəmiyyət keyfiyyətdən fərqli olaraq, həcmi, böyüklüyü, miqdarı, hərəkətinin surəti, rənginin intensivliyi və s. cəhətdən göstərir.
Kəmiyyət dəyişmələri bəzən ara-sıra yaranır və buna görə də dəyişmə edə bilmir. Buna görə də predmetin key­fiyyət müəyyənliyini lazımi dərəcədə dəyişdirmir. Be­lə kəmiyyət dəyişmələri çoxaldıqca yeni keyfiyyət təzahürləri ortaya çıxmağa başlayır. Məsələn, inernet isifadəçilərinin sayca artması sosial şəbəkələrin forma­laş­ma­sını şərtəndirdi ki, bu da kommunikasiyanın yeni for­ma­sını doğurdu.
Dialektikada sıçrayış anlayışı da mühüm yer tutur. Sıçrayış predmetin kəmiyyət dəyişmələrinin inkişafda qə­ti dönüş və əsaslı dəyişiklik baş verməsidir. Məsələn, buxar maşınlarının istehsalatda tətbiqi sıçrayışa səbəb
olmuşdur.
Təbiətdə və cəmiyyətdə kəmiyyət dəyişmələrini xa­rak­terizə etmək üçün təkamül anlayışından istifadə olu­nur. Təkamül kimyəvi, fiziki, bioloji, habelə sosial sfera­da­kı bütün tarixi inkişaf prosesini səciyyələndirən ən ümu­mi anlayışdır. İnkişaf isə müsbət olanın yaran­ma­sı­dır. Məsələn, bərk qaçan bəzi heyvan növləri yırtıcı­lar­dan xilas olmuş və sağ qalmışlar. Lakin asta qaçan həmin canlıların digər növləri məhv olmuşlar. Burada iki proses iti qaçanların salamat qalıb nəsillərini davam etdirməsi, digər tərəfdən isə zəif qaçan eyni heyvan növlərinin tələf olduğu görünür. Deməli, təkamüldə ikili xətt var: həm yaranma, həm də məhv olma. Biz yalnız yaranmanı inki­şaf kimi götürə bilərik. Beləliklə, təkamül həm mənfi, həm də müsbət olan hər cür dəyişməni, inkişaf isə ancaq müsbət olanın yaranmasını əks etdirən anlayışlardır.