teng b oigan kuch bilan ta’sirot berilsa markaziy asab tizimi bu ta’sirotga javob bermaydi va refleks yuzaga chiqmaydi. 347
Agar bu ta’sirotlar tezlik bilan ketma-ket berilsa, markaziy asab tizimi qo‘z g ‘alish bilan javob beradi va tegishli refleks yuzaga chiqadi. Pog‘ona osti impulslari har biri alohida-alohida borganda qo‘zg ‘a- lishni keltirib chiqara olmagani holda tezlik bilan ketma-ket kelganida qo‘zg‘alishni keltirib chiqara olishiga sabab nima? Bu hodisa nerv markazining xossalari bilan izohlanadi. Nerv markazida unga kelgan har bir qo‘zg‘alish bir qancha o ‘zgarishlami keltirib chiqaradi, jumladan nerv markazining qo‘zg ‘a!uvchanligini oshiradi. Keyin ta’sirotlar unchalik siyrak boim asa, o'ta qo‘zg‘aluvchanlik davriga to‘g‘ri keladi va to‘planib, qo‘z g ‘alish toiqinining kelib chiqishi uchun kifoya qiladigan b o iib qoladi. Burunning shilliq pardasidagi retseptorlaming unda to‘plangan shilimshiq, chang zarralari yoki boshqa moddalar bilan uzoq ta’sirlanishi natijasidagina refleks y o i i bilan kelib chiqadigan aksa urish bunday summasiyaga misol bo i a oladi. Markaziy asab tizimining charchashi. Nerv markazi juda tez charchashligi bilan nerv tolasidan farq qiladi. M a’lumki, nerv tolasi deyarli charchamaydi. Markazga intiluvchi nervning bir qadar uzoq ta’sirlanishi tufayli reflektor akt sekin-asta susayadi, keyinchalik esa, tamomila to‘xtaydi. N. Ye. Vvedenskiy markazga intiluvchi nervni ta’sirlab, ta’sir- lash boshlanganidan 10-40 sekund keyin reflektor aktning susayganligini va tamomila to‘xtab qolganligini ko‘rgan. U markazga intiluvchi qo‘shni nervni ta’sirlab, refleks paydo boiishini kuzatgan. Bu kuzatish xuddi
