Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi
Yüklə 14,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ASAB TIZIMINING TIPLARI
Turli-tuman ta’sirotlarga javoban turli hayvonlarda kuzatiladigan reaksiyalar mutlaqo bir xil bo‘lmaydi. I.P.Pavlov itlarda o‘tkazgan tajribalarida oliy asab faoliyati (shartli reflektor faoliyati) asab tizimsining individual xossalariga, organizmning irsiy va hayotda orttirgan xususiyat- lariga bogiiqligini aniqladi. Har bir individumda shartli refleksning hosil bo‘lish tezligi, miqdori, mustahkamligi, tormozlanishning intensivligi, asab hodisalarining irradiatsiyalanish va konsentratsiyalanish darajalari, patologik holatni vujudga keltiruvchi ta’sirotlarga nisbatan oliy asab faoliyatining barqarorligi har xil sharoitda bir xil emas. Binobarin, turli ta’sirotlar tufayli kelib chiqadigan javob reaksiyalari har qaysi hayvon asab tizimsining individual xususiyatlari va holatlariga, ya’ni oliy asab faoliyatining tipiga bog‘liq. Bizga m a’lumki, po‘stloqda doimo tuxtovsiz ravishda qo‘zg‘alish va tormozlanish jarayonlari kuzatilib turadi. Ammo turli hayvonlarda bu jarayonlar bir xil munosabatda sodir boimasdan, kuchi, o ‘zaro muvozanatlashganligi va harakatchanligi bilan farq qiladi. Asab hodisalarining (qo‘zg‘alish va tormozlanishning) kuchi po‘stloq hujayralarining ish bajarish qobiliyatiga, surunkali ravishda kuchli qo‘zg‘alib, faollik qila olish xususiyatiga bogiiq. Qo‘zg‘alish va tormozlanish jarayonlarining muvozanatlashganligi deganda, qo‘zg‘alish kuchi bilan tormozlanish kuchining o ‘zaro nisbati, ularning harakatchanligi deganda qo‘zg‘alishning tormozlanish bilan va aksincha, tormozlanishning qo‘zg‘alish bilan almashinish tezligi tushuniladi. I.P.Pavlov bir talay kuzatish va tajriba m a’lumotlariga asoslanib, hamda po‘stloqdagi qo‘zg‘alish va tormozlanishlaming kuchini, ularning o‘zaro muvozanatlanishi va harakatchanligini o‘rganib, itlar asab tizimsini to‘rtta tipga bo‘ldi. Qishloq xo‘jalik hayvon larining asab tizimsini ham shu to ‘rtta tipga ajratish mumkin: |