Rajamurodov z. T., Rajabov a. I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi

KATTA YARIM SHARLAR PO‘STLOG‘IDAGI IRRADIATSIYA,
KONSENTRATSIYA VA INDUKSIYA HODISALARI
Katta yarim sharlar po‘stlog‘ining muayyan qismida paydo boMgan 
qo‘zg‘alish yoki tormozlanish dastlab po‘stloq bo‘ylab belgili chegarada 
toMqinlanib tarqaladi (irradiatsiya hodisasi), keyin yana o‘sha joyda 
to ‘planadi (konsentratsiya hodisasi). Po‘stloq irradiatsiya xususiyatiga ega 
bo‘lganligi sababli shartli refleks hosil bo‘lganda, dastawal, shartli
384

---

ta’sirotga tabiatan yaqin turadigan ta’sirotlarga ham 
shartli 
reaksiya 
b i l a n
javob beradi. Masalan, metronomning 100 marta te'branishi bilan birga 80, 
85, 90 marta tebranishlariga ham so ia k ajratadi. Ammo keyinchalik, ya’ni 
metronomning 100 marta tebranishi shartsiz ta ’sirot bilan mustahkamlanib, 
boshqa tebranishlari mustahkamlanmay qo‘yganida, metronomning 100 
marta tebranishiga s o ia k ajralib, boshqa tebranishlariga so iak ajralmay 
qo‘yadi. Chunki bu vaqtda ichki tormozlanish vujudga keladi, qo‘zg‘alish 
shartli refleks markaziga to ‘planadi, koncentrlanadi. Koncentrlanish tufayli 
hayvon ta’sirotlami bir-biridan farq qiladi. Po‘stloqda irradiatsiya va 
konsentratsiya hodisalaridan tashqari, induksiya hodisasi ham kuzatiladi. 
Induksiya irradiatsiyaga qarama-qarshi hodisa b o iib , qo‘zg‘alish yoki 
tormozlanishning konsentratsiyalanishiga yordam beradi. Markaziy asab 
tizimsining boshqa qismlaridagidek, po‘stloqda ham ikki xil induksiya 
kuzatiladi: manfiy va musbat induksiya. Qo‘zg‘alish manbasining atrofida 
hamisha 
tormozlanish 
zonasi 
(manfiy 
induksiya), 
tormozlanish 
manbasining atrofida esa, qo‘zg‘alish zonasi (musbat induksiya) vujudga 
keladi. Demak, po‘stloqda kuzatiladigan jarayonlar nihoyatda murakkab 
bo iib , irradiatsiya, konsentratsiya va induksiya hodisalari qo‘zg‘alish va 
tormozlanishning o‘zaro turli munosabatlari bilan bogiiq.