Rbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura m
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Kompensasiya müdd
- Cavab h
- Mübahis əl ərin h əlli üzr ə ÜTT sistemi
- III F ƏS L. Az ərbaycan Respublikasının ÜTT il ə əm əkda şlı ğı v ə danı şıqlar prosesinin mövcud durumu v
|
Məruzələrin həyata keçirilməsi: Prosedurlara əsasən, ekspertlər qrupunun məruzələri aşağıda təsvir olunan üç yolla tərəflər tərəfindən həyata keçirilməlidir. Ə
ekspert qrupunun və ya Appelyasiya Orqanının tövsiyyələrinə dərhal əməl etməlidirlər. Əgər tövsiyyələri dərhal həyata keçirmək tərəf üçün mümkün deyilsə, tələb olunduqda MHO bunu həyata keçirmək üçün müvafiq müddət verə bilər.
əməl etmədikdə , mübahisənin həlli prosedurunu tələb etmiş tərəf kompensasiya tələb edə bilər. Alternativ olaraq, öhdəlikləri pozan tərəf özü kompensasiya ödəməyi təklif edə bilər.
və tələb olunan yerdə müvafiq kompensasiya təmin olunmadıqda , zərərçəkmiş tərəf, kompensasiyaları və ya Sazişlərə uyğun olaraq digər öhdəlikəri müvəqqəti dayandırmaqla, cavab hərəkəti atmağa icazə verilməsi üçün MHO-dan xahiş edə bilər. Bu o deməkdir ki, misal üçün, tərəf QATT əsasında və ya onun müvafiq Sazişlərindən birinə uyğun olaraq öz öhdəliklərini pozursa , MHO zərərçəkmiş tərəfə icazə verə bilər ki , o pozuntu edən tərəfədən idxal etdiyi məhsullar üzərində tarixləri qaldırsın; belə məhsullar ilə ticarət , haqqında şikayət olunan tədbirlərin təsir etdiyinə təxminən bərabər olmalıdır. Qaydalar təmin edir ki, QATT, QATS və ya ekspert qrupunun və ya apellyasiya orqanının pozuntu aşkar etdiyi TR PS haqqında Sazişin eyni sektorlarında cavab tədbirlərinə MHO tərəfindən mümkün olduğu qədər tez icazə verilməlidir . Lakin, MHO bunun mümkün hesab etmədikdə,
52 o cavab hərəkətinə eyni Sazişin digər sektorlarına əsasən icazə verə bilər . Yalnız nadir hallarda və son vasitə kimi MHO təzyiq tədbirinə Sazişlər içərisində verə bilər , yəni, QATS və ya TR PS haqqında Sazişlərə uyğun olaraq öhdəliyin pozulmasına görə mallar üzərində daha yüksək tariflər qoymaqla. Buna baxmayaraq, kompensasiya və MHO tərəfindən təzyiq tədbirlərinə icazə müddəası müvəqqəti tədbirlərdir. Son həll yolu, öhdəliyi pozan ölkənin tövsiyyələri yerinə yetirməsidir. Qaydalar MHO-dan tələb edir ki, bu cür halları onların tam həyata keçirilməsini təmin etmək üçün nəzarət altında saxlasın. Təcrübədə mübahisəni həlletmə mexanizmi necə işləyir
ÜTT daxilində , hökumət çətinliklərə üzləşdikləri ölkənin ÜTT qaydalarını pozduğuna dair sənayenin qiymətləndirməsi ilə razılaşdıqda , o mübahisənin həlli üzrə prosedurların tətbiqini tələb edir. Hökumətin , mübahisənin həlli üzrə prosedurların tətbiq olunmasını qərara alarkən atmalı olduğu birinci addım , öz öhdəliklərini pozduğu güman edilən ölkə ilə ikitərəfli məsləhətləşmələrə başlamaqdır . Yalnız qarşılıqlı qənaətbəxş həll yollarına nail olmaq üçün ikitərəfli səylər nəticə vermədikdə , şikayət edən tərəf ÜTT-dən həm iş üzrə faktları, həm də onun hüquqi məsələlərini yoxlamaq üçün ekspert qrupu təyin etməyi tələb edə bilər. Qeyd etmək vacibdir ki, mübahisənin həlli üzrə prosedurlar əsasında hökumətlər tərəfindən qaldırılan əksər problemlər ikitərəfli məsləhətləşmələrdə həll olunur . Bu məsləhətləşmələr yalnız çox kiçik sayda hallarda, əleyhinə şikayət olunan ölkə onun qaydaları pozması ilə bağlı şikayət edən ölkənin fikirləri ilə razılaşmadıqda, həll yolu ilə təmin edə bilmir; bu ekspertlər qrupu tərəfindən həll olunmaq üçün ÜTT-yə təqdim olunan hallardır. Hətta mübahisənin həllinin tam prosesində olan iştirakçılar – ikitərəfli məsləhətləşmələr , ekspert qrupu tərəfindən yoxlama və sonra isə Apellyasiya Orqanı tərəfindən – hökumət nümayəndələri olsalar belə, onlar ciddi olaraq davamlı qaydada, mübahisə altında olan məsələdə marağı olan sənaye müəssisələri və birliklərindən məsləhət və dəstəyə arxalanırlar . Hökumətlərin, öz işini məhkəmədə qaldırmaq və ya ona qarşı qaldırılmış işdə müəssisənin marağ ını
53 qorumaq bacarığı daha çox aidiyyatlı sənaye qrupları tərəfindən verilən yardım və dəstəkdən asılıdır. ş üzrə faktlara gəldikdə isə , hökumət nümayəndələri ortaya çıxan problemlər haqqında birinci mənbədən məlumatı olan müəssisənin məlumatından asılı olmalıdır. Bundan əlavə, ekspertlər qrupunun və yaxud da Apellyasiya Orqanının işində iştirak edən hökumət nümayəndələri çox vaxt hüquqi məsələlər haqqında müəssisənin təmin etdiyi gizli məsləhəti faydalı hesab edir.
Mübahisələrin həlli üçün mexanizm ilə təmin etməkdən əlavə, ÜTT üzv ölkələrin ticarət siyasətlərini dövri olaraq nəzərdən keçirmək üçün forum kimi fəaliyyət göstərir. Bu yoxlamaların məqsədləri ikitərəflidir. Birincisi, onların məqsədi ölkələrin çoxtərəfli Sazişlərin ( və müvafiq olduqda, plürilateral Sazişlər əsasında
) qaydalarına və onlar əsasında götürülmüş öhdəliklərə necə əməl etdiklərini tapmaqdır. Dövri qaydada belə yoxlamaları aparmaqla, ÜTT onun qaydalarının yerinə yetirildiyini və buna görə ticarət saxtakarlığının qarşısının alınmasına yardım etdiyini təmin etmək üçün müdafiə sistemi kimi fəaliyyət göstərir . Nəzərdən keçirmə mexanizmini təmin edən göstərişlər, buna baxmayaraq, aydınlaşdırır ki,bu öhdəlikləri möhkəmləndirmək üçün baza kimi xidmət etməsi nəzərdə tutulmur; nə də ki, belə nəzərdən keçirmələrdən mübahisələrin həlli üçün istifadə olunmalıdır. Bu nəzərdən keçirmələrin ikinci bərabər olaraq əhəmiyyətli olan məqsədi üzv ölkələrin ticarət siyasətləri və təcrübələri haqqında daha böyük şəffaflığı və anlaşmanı təmin etməkdir .
Nəzərdən keçirilmələrin dövriliyi Bu cür yoxlamaların aparıldığı tezlik fərdi üzv ölkələrin dünya ticarətindəki payından aslıdır. Birinci dördü hər iki ildən bir yoxlanılır: hazırda bunlar Avropa Birliyi ( bir kimi hesablanır) , B rləşmiş Ştatlar, Yaponiya və Kanadadır. Sonrakı 16-ci isə hər dörd ildən bir nəzərdən keçirilir və yerdə qalan hər altı ildən bir , istisna olaraq daha uzun aralar zəif nkişaf Etmiş Ölkələr üçün təyin oluna bilər. Nəzərdən keçirmək üçün əsas aşağıdakılar ilə təmin olunur.
54 Üzv tərəfindən verilən məlumatı və digər məlumatı, habelə aidiyyatlı ölkəyə səfərlər zamanı əldə olunanları nəzərə almaqla öz cavabdehliyi əsasında Katiblik tərəfindən hazırlanmış məruzə . Yoxlamalar, belə yoxlamalar məqsədilə Ticarət Siyasətini Nəzərdən keçirmə Orqanı kimi fəaliyyət göstərən Ümumi Şura tərəfindən yerinə yetirilir . Ölkənin məruzəsi və Katiblik tərəfindən hazırlanmış məruzələr , müzakirələr haqqında protokollar ilə birlikdə nəzərdən keçirmədən sonra tez nəşr olunur. ÜTT ilə əlaqədar məsləhətləşmələr – Hökümətlər və özəl sektor arasında məsləhətləşmələr üçün mexanizm Hökumətlər təcrid vəziyyətində fəaliyyət göstərmir . Əksər inkişaf etmiş və bir çox nkişaf Etməkdə Olan Ölkələrdə ÜTT-də müzakirə olunan məsələlərə dair sənaye müəssisələri və onların birlikləri , ticarət palataları və digər ticarət birlikləri ilə məsləhətləşmələr üçün normal təşkilati mexanizmlər yaradılmışdır . Bu məsləhətləşmələrdə, hökumətlər aşağıdakılar haqqında biznes birliyinin fikirlərini əldə etməyə çalışır: Danışıqlar mərhələsində olan xüsusi məsələlər haqqında onların qəbul etməli olduqları siyası yanaşmalar; Danışıqlar üçün gündəliyə yeni mövzuların daxil olunması üçün edilmiş təkliflər haqqında onların tutacağı mövqe ; Mexanizm həmçinin sənaye müəssisələri və biznes üçün onların, idxal edən ölkələrin hökumətləri tərəfindən görülən tədbirlər sayəsində öz hədəf ixrac bazarlarında üzləşə biləcəkləri hər hansı problemləri qaldırmaq üçün imkanla təmin edir . Məsləhətləşmələr üçün belə bir mexanizmin mövcud olmadığı nkişaf Etməkdə Olan Ölkələrdə bunu işləyib hazırlamaq lazımdır . Onu olduğu ölkələrdə isə, müxtəlif işgüzar maraqların tam uyğun təmsil olunduğunu və onların xaricdə rastlaşdıqları problemləri öz hökumətlərinin diqqətinə çatdıra bilməsini təmin etmək üçün bunu təkmilləşdirmək lazımdır .Sənaye birliklərinin təsiri: Hökumət tərəfindən razılaşdırılmış məsləhətləşmə - lərdə iştirak etməkdən əlavə, nkişaf Etmiş Ölkələrdəki sənaye və ticarət müəssisələri , ticarət palatalarının və ya sənaye federasiyalarının himayəsi altında müzakirələr aparmaqla, ÜTT-də müzakirə olunan mövzular barədə özlərini narahat edən məsələlər və fikirlərini bildirirlər. 55 Bundan əlavə , nüfuzlu qruplar əmin olmağa çalışır ki, onların sector maraqları xüsusi məsələlər beynəlxalq səviyyədə müzakirə olunan zaman onların hökumətləri tərəfindən müvafiq olaraq nəzərə alınır. Bu müzakirələr haqqında məruzələr , qrupun fikirlərinin xeyrinə ictimai rəyə təsir etmək üçün geniş şəkildə ictimayyətə açıqlanır . Onları tam uyğun fikirlərini və narahatlıqlarını əks etdirən hökümətlərin ÜTT -dəki danışıqlara siyasi yanaşmaları nəhayət ki, qəbul etdiyini təmin etmək üçün məruzələr həmçinin milli qanunvericiliyin üzvlərini lobbiçilik etmək üçün də istifadə olunur. Misal üçün, Uruqvay Raundunun müzakirələri üçün gündəlikləri bir sıra mövzular basilica əsas sənaye və ticarət birlikləri tərəfindən aparılmışdır. Milli və beynəlxalq sənaye federasiyaları tərəfindən saxta malların ticarətinin nəticələrinə dair hazırlanmış ətraflı araşdırma, nəhayət ki, TR PS haqqında Sazişə gətirib çıxaran bu məsələnin gündəliyə daxil olunması üçün təsir etmək məqsədilə nkişaf Etmiş Ölkələrin hökumətlərinə təsir etməli idi. Yenə də, TR MS haqqında Sazişin mənşəyi sənaye təşkilatları və digər tətqiqat institutları tərəfindən yerli komponentin ticarəti üzrə mənfi nəticələr və xarici investorlara qoyulan ixrac icra tələbləri haqqında hazırladıqları tətqiqatlara irləşdirə bilər. Antidempinq Praktikaları Haqda Sazişdəki təkmilləşdirilmiş qaydalar üzrə təkliflərin çoxu sənaye müəssisələrinin öz hökumətlərininin diqqətinə çatdırdıqları qaydalar üzrə təkliflərin çoxu sənaye müəssisələrinin öz hökumətlərinin diqqətinə çatdırdıqları problemlər və narahatlıqlardan yaranmışdı. Sənaye birliklərinin göstərdikləri maraq danışıqlara daxil olunması üçün mövzuların təklifi ilə bitmir. Əksər hallarda, onlar danşıqları yaxından izləyir və yeni qaydalar üzrə təkliflərin onların xeyrinə olmayacağını hesab etdikləri zaman, öz hökumətlərinə fikirlərini çatdırırlar. Misal üçün, Uruqvay Raundunda danışıqların yekun nəticəsinə daha çox toxuculuq məhsulları məhsulları üzrə lobbilərin idxal edən nkişaf Etmiş Ölkələrin hökumətlərinə tətbiq etdikləri təzyiqlərin təsiri oldu. Yaxşı məlumdur ki, müzakirə olunan liberallaşdırılma təkliflərinin onlara mənfi təsirləri olacağını hesab edən kənd təsərrüfatı üzrə lobbiçilər tərəfindən bəzi ölkələrin hökumətlərinə edilmiş təzyiqlər sayəsində,
56 Uruqvay Raundunun danışıqları naməlum şəraitdə iki ildən artıq aparıldı. Buna görə, ticarət və sənaye birlikləri, müztəlif sazişlərin qaydalarının həyata keçirilməsi haqqında ÜTT-nin davam etməkdə olan işi və yeni movzu sahələrində aparılan analitik səviyyədəki işi izləməkdə davam etməlidir. Ticarət və sənaye birliklərinə və QHT-lərə ÜTT-nin işinə fəal maraq göstərməsinə imkan vermək üçün , Katiblik öz işinə daha şəffaflıq gətirmək üçün bir sıra addımlar atmışdır. Katiblik tərəfindən hazırlanmış içşi sənədlər vətoplantılar üzrə məruzələr, əvvəllər yalnız hökumtlər üçün mümkün ola bilən məhdudlaşdırılmış sənədlər kimi yanaşılanlar , indi altı ay ərzində məhdudlaşdırılması götürülür . Daha sonra, müəyyən mövzu sahələrdə, ticarət və ətraf mühit kimi , Katiblik, ÜTT-dəki müzakirələrin inkişaf haqqında QHT-ləri və digər özəl sector təşkilatları üçün qısa toplantılar təşkil edirdi . Lakin, bir çox nkişaf Etməkdə Olan Ölkələrdə ticarət palataları və ticarət birlikləri hələ də ÜTT kimi beynəlxalq təşkilatlardakı müzakirələrə fəal maraq göstərməmişdi r. Bu qismən bir fakta görə idi ki, bir neçə il bundan əvvələ qədər bu ölkələrin bəzisi idxalı əvəz etmə siyasəti aparırdı . Nəticədə onlar diqqəti əsasən daxili siyasət məsələlərinə yönləndirirdilər və ixrac yönümlü artımı dəstəkləyən siyasətin dəyişməsi ilə qeyd olunan birliklər öz üzvlərinin Ümumdünya Ticarət Təşkilatının hüquqi sistemi ilə tanış olmaq ehtiyacını və ÜTT -nin davam edən işinə daha fəal maraq göstərmək üçün öz ehtiyaclarını daha çox dərk etməyə başlayır . Qeyd olunan nkişaf Etməkdə Olan Ölkələrin çoxu sistemin əvəzedici və prosedur qaydaları haqqında öz anlayışlarını təkmilləşdirməkdə yardım tələb edir .
ÜTT çox mürəkkəb proses olan inteqrasiya və qloballaşma prosesində əsas rol oynayır. Yeni şəraitə bütün ölkələr uyğunlaşa bilmirlər və onlar bununla əlaqədar olaraq öz hökumətlərinə təzyiq göstərirlər .Milli istehsalçılar beynəlxalq ticarətin liberallaşdırılmasının nəticələrinin onlar üçün dağıdıcı olacağını hesab edirlər.Həmçinin qeyd etmək lazımdır ki, müdafiə tədbirlərindən təkcə nkişafda Olan Ölkələr deyil , həm də qloballaşmanın digər tərəfdarları da istifadə edirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, ÜTT-nin normalarının müəyyən dövrlər üzrə pozulması, ÜTT-də Qərb dövlətlərinin üstün mövqeyi onun hüquq sisteminin 57 tamamilə qeyri-effektiv elan edilməsinə əsas verir.Amma bundan başqa belə bir sistem hal-hazırda mövcud deyildir və perspektivdə də yaradılması nəzərdə tutulmur.Çatışmazlıqlara gəldikdə isə onlar hər bir milli və beynəlxalq qanunvericiliklər daxilində vardır. Liberalizasiya və genişlənmənin digər tərəfi də ola bilər.Daha çox ticarət daha çox mübahisələrin yaranma ehtimalı deməkdir .Həll olunmasa bu mübahisələr ciddi münaqişəyə gətirib çıxara bilər .Lakin reallıqda, çox sayda beynəlxaq ticarət mübahisələri azaldılır çünki, ölkələr ÜTT kimi təşkilatlara aralarında olan ticarət mübahisəsini həll etmək üçün müraciət edirlər.II Dünya Müharibəsindən əvvəl bu hal mümkün deyildi.Müharibədən sonra, dünya birliyi ticarət qaydalarını müəyyən etdi ki, hazırda bu qaydalar ÜTT-yə verilib.Bu qaydalara üzv dövlətlər üçün mübahisələri ÜTT -də həll etməyi və birtərəfli qaydada fəaliyyət göstərməmək öhdəliyi daxildir .Mübahisələr ÜTT-ə çıxarılan zaman Ümumdunya Ticarət Təşkilatında əsas diqqət qaydalara yönəldilir .Qərar çıxarılandan sonra ölkələr qaydalara əməl etməyə çalışırlar , bəlkə sonradan qaydaları yenidən müzakirə edə bilərlər – lakin bir birinə müharibə elan etmirlər.1995-ci ildə yaradılandan indiyə qədər 300-ə yaxın mübahisə ÜTT-yə çıxarılıb. Bu mübahisələr konstruktiv yolla həll olunmasaydı, ciddi münaqişəyə səbəb ola bilərdi.Mübahisələrin ÜTT müqavilələrinə əsaslanması faktı o deməkdir ki, haqlı və haqsız tərəfi aydın müəyyən etmək mümkündür.Haqlı tərəf müəyyən olunandan sonra, müqavilələr sonradan görülməli olan tədbirləri göstərir.QATT və sonradan ÜTT-yə çıxarılan mübahisələrin artması, dünyada gərginliyin artması demək deyil.Bu dünya ölkələri arasında daha yaxın iqtisadi münasibətlərin, QATT /ÜTT üzvlərinin artmasının və ölkələrin bu sistemə inamının göstəricisidir.Bəzən aralarında mübahisə olsa belə dövlətlər özləri razılığa gəldikləri öhdəliklərə və müqavilə müddəalarına əməl etməyə çalışırlar . Sоn 10 ilin təcrübəsi göstərmişdir ki, ÜTT sistemində mübahisələr QATT -da оlana nisbətən daha yaxşı nizama salınır .Dünya alimləri və iqtisadçıları öz araşdırmalarının nəti
tərkibində mübahisələrin həlli mexanizminin təkmilləşdirilməsi ABŞ -la AB
58 arasında оlan mübahisələrin həlli prоsesini xeyli səmərəliləşdirmişdir. QATT mövcud оlduğu dövrdə həm Amerika Birləşmiş Ştatları, həm də Avropa Birliyi mübahisələrin həlli оrqanının qərarlarına müvafiq оlaraq hərəkət etməyə meylli о lmadıqları halda, ÜTT-nin yaranmasından sоnra bu vəziyyət xeyli dəyişmişdir .Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, iddia edilən tədbirlərin siyasi və iqtisadi ə hmiyyəti nə qədər çоxdursa, uduzan tərəfin ÜTT qərarına müvafiq оlaraq hərəkət edəcəyi ehtimalı о qədər azdır. Bir neçə iddiaçının birlikdə verdiyi şikayətlərin də nəticəsinin belə оlacağı ehtimalı çоxdur.Artıq 10 ilə qədər ÜTT-də tətbiq edilən prоseduralar ticarət mübahisələrinin həlli üçün məcburilik mexanizminin hamı tərəfindən qəbuluna imkan yaratmışdır .Bu prinsip beynəlxalq hüquq sistemində prоtоksiоnistləri intizama dəvət edən vacib yenilik kimi xarakterizə оlunur.
59
prosesinin mövcud durumu və perspektivləri
3.1. Azərbaycan Respublikasının ÜTT-yə üzvlük strategiyası və danışıqlar prosesinin mövcud vəziyyəti
Azərbaycan Respublikası Sovetlər Birliyi parçalandıqdan sonra dünya ölkələri ilə əlaqələrinə yenidən baxmalı oldu. Ölkəmiz dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya olunaraq dünya ölkələri ilə sıx əlaqələr yaratmağı qarşısına məqsəd qoymuşdur. Belə ki, 1991-ci ildən bu yana respublikamız bir çox beynəlxalq və regional təşkilatlara üzv olmuş, bəzilərinə isə üzv olmaq məqsədi ilə müraciət etmişdir.Belə təşkilatalrdan biri də dünya ticarətinin 95%-nə nəzarət edən ÜTT-dir. Qeyd olunduğu kimi, ÜTT dünya ticarətinin böyük əksəriyyətinə nəzarət edir, dünya ticarət əlaqələrində şəffaflığın qorunması, rəqabət mühitinin yaradılmasını tələb edir. Bir sözlə, dünya ticarəində oyun qaydalarını müəyyən edən bir beynəlxalq təşkilatdır. Belə bir təşkilatdan kənarda qalmaq olmazdı və belə də oldu. 1. Azərbaycanın ÜTT-yə qəbulu istiqamətində həyata keçirilmiş əsas tədbirlər Azərbaycan 1995-ci ildə yaradılmış olan ÜTT-yə 1997-ci ildə qəbul olmaq üçün müraciət edib. ÜTT-nin üzvolma prosedurasına uyğun olaraq da həmin andan ÜTT-də Azərbaycan işçi qrupu yaradılıb. Qəbul prosesi 4 mərhələ və 13 addımdan ibarətdir.
Azərbaycan da 1997-ci ildə müraciət edib və Baş Şura müraciəti qiymətləndirərək Azərbaycan üzrə işçi qrupunun yaradılmasını qərara alıb. Işçi qrupunun tərkibinə Türkiyə, Avropa ttifaqı, ABŞ, Almaniya və s. ölkələr daxildir. Işçi qrupu ölkənin bütün ticarət- iqtisadi əlaqələrini, mövcud qanunvericiliyi və s. araşdıraraq memarandum çəklində ÜTT katibliyinə təqdim edib.
Işçi
qrupununu bu müddət ərzində araşdırmalar aparıb kifayət qədər irəliləyiş əldə 60 etdikdən sonra ölkəmizlə ÜTT üzvləri arasında beş belə görüş keçirilib. Bu müzakirələr ikitərəfli və çoxtərəfli ola bilər. 3. ştirak protokolu. Bizdə hələ qarşılıqlı güzəştlər müzakirə edilib qurtarmadığından bu mərhələ başlamayıb. Ancaq bu mərhələ adətən işçi qrupunun hazırladığı “iştirak protokolu” və “öhdəlik siyahısı” əsasında başa çatır. 4. Qərar. Bu sonuncu mərhələdir. Hazırlanmış bütün sənədlər ÜTT Baş Katibliyinə və ya Nazirlər Konfransına təqdim edilir. Azərbaycanla ÜTT üzvü olan ölkələrlə ikitərəfli və çoxtərəfli beş görüş keçirilmişdir. Bu görüşlərdə artıq bir çox ölkələrlə ikitərəfli sənədlər imzalanmışdır. Qeyd etməliyəm ki, ÜTT-yə qəbulla bağlı bütün sənədlərin hazırlanması və digər məsələlər Azərbaycan Respublikası qtisadi nkişaf Nazirliyi tərəfindən kordinasiya edilir. 2004-cü ildən isə bu işdə Nazirliyə ABŞ-ın Ticarət və nkişaf Agentlliyi tərəfindən maliyyələşən, Buzz Allen Hamilton şirkəti tərəfindən idarə olunan Texniki Yardım Layihəsi kömək edir. Lakin təəssüf hissi ilə deməliyəm ki, Buzz Allen Hamilton şirkətinin ayırdığı hər il 1 mln. ABŞ dolları miqdarındakı texniki yardım layihələri üç ildə necə sərf olunması barədə heç bir məlumat yoxdur və əhəmiyyətini heç kəs hiss etmir.
ÜTT-yə üzv olmaq asan iş deyil. Bu sadəcə daxil olmaq arzusunu bildirməklə bitmir. Digər beynəlxalq təşkilatlar kimi deyildir. Ciddi və mürəkkəb qəbul prosesi mövcuddur. Müraciəti edən ölkə müraciətin nəzərdən keçirilməsi müddətində heç bir təzyiq və məhdudiyyətlərə məruz deyildir. Burada son müddət də yoxdur. Bu proses 3 idən 25 ilə kimi çəkə bilər. Maraqlı bir mənzərə yaranır. Heç ÜTT təsis olunduğu Mərakeş Nazirlər Konfransında da ÜTT-yə qəbul prosesi ə traflı deyil, yalnız bir maddədə öz əksini tapır ki, o da ətraflı deyildir. Sadəcə olaraq heç bir əsasıolmayaraq get-gedə yeni ölkələr üzv olduqca bu proses daha da mürəkkəbləşir. Bunun da səbəbləri var. Əsas səbəb isə ÜTT-nin üzvlərinin daxil olan yeni ölkələri daha çox öhdəlik götürməyə məcbur etmək və yeni-yeni bazarlar ə ldə etməkdir. 61 Proses ölkənin ÜTT-yə üzv olmaq istəyini bildirməsi və işçi qrupunun təyini ilə başladığını qeyd etmişdik. Sonrakı mərhələdə isə ölkə ticarət rejimini əhatə edən memorandumunu hazırlayır, üzv ölkələrə göndərir. Həmin ölkələr bu memorandumu incələyərək Azərbaycana öz suallarını təqdim etmişdir. Bunlardan bəziləri artıq cavablandırılmışdır. Bəzən anlaşılmazlıqlar da olur. Belə ki, ÜTT-nin rəsmi dili ingilis, fransız və ispan dilləri ölduğundan bu sorğu-suallar da həmin dillərdən birində göndərilir və bəzən heç onların nəzərdə tutduqları deyil, başqa bir suala cavab verilir. Təbii ki, bu da prosesi ləngidir. ÜTT-yə üzv olmaq istəyən ölkə son dərəcə çətin və ağır işi yerinə yetirməyə hazır olmalıdır. Belə ki, Azərbaycan özünün qüvvədə olan qanunlarını və qaydalarını ÜTT-nin norma və standartlarına uyğunlaşdırmaq məqsədilə nəzərdən keçirməlidir. Bütün ölkələr kimi Azərbaycan da istisnasız olaraq ümumilikdə belə bir təsir altındadır ki, idxal tariflərinin azaldılması və ya ləğv edilməsi öhdəsindən gəlməli olan ən böyük maneədir. Bu maneənin həll edilməsi demək olar ki, Azərbaycanla ÜTT arasındakı problemləri aradan götürmüş olardı. Lakin tarif dərəcələrini uyğunlaşdırmaq və onlar üçün beynəlxalq öhdəlik həddini müəyyən etmək toqquşan maraqlar arasında sonsuz mübahisələr ilə dolu siyasi və iqtisadi cəhətdən həssas tapşırıqdır. Problemləri araşdırarkən nəzərə çatdırmalıyıq ki, ÜTT-nin yaranması zamanı danışıqların miqyası çox kiçik idisə, indi xeyli genişlənmişdir. ÜTT ilə danışıqlar zamanı tariflərin müəyyənləşdirilməsi əsas yer tutur. Belə ki, hal-hazırda 11000 növ mal və xidmətlər üzrə danışıqlar gedir və bu göründüyü kimi çox çətin bir prosesdir. Burada Azərbaycanla qarşıya çıxan problem kimi ÜTT-dən əvvəl BVF-yə daxil olmağımızdır. Belə ki, BVF-yə daxil olarkən mal və xidmətlər üzrə tarif dərəcələri 0-15% arasında müəyyənləşdirilməsi indi ÜTT ilə danışıqlarda yüksək tarif dərəcəsi tələb etməyə problem yaradır. Ikinci problem subsidiyaların verilməsindədir. Belə ki, ÜTT subsidiyaların verilməsini mümkünsüz sayır. Hal-hazırda danışıqlar zamanı Azərbaycan tərəfi birbaşa subsidiyalar üçün 10-15% tələb etsə də ÜTT bunun 3-5%- endiirilməsini
62 tələb edir. Bu zaman bazis ili göstərilməlidir. Azərbaycan isə bunu kənd təsərrüfatına birbaşa subsidiyaların ən yüksək həddi olduğu 2000-2003-cü illəri götürüb, bu illərdə faiz dərəcələri 10-15 arasında dəyişir. Lakin ÜTT bazis ilinin dəyişdirilməsini tələb edir. Qeyd edək ki, 2003-cü ildən sonra birbaşa subsidiyaların həcmi azalmış, hətta 2006-cı ildə bu 1-3% arasında dəyişmişdir. Nəzərinizə çatdırmaq istərdim ki, baxmayaraq ki, Azərbaycan əqli mülkiyyət hüquqları, sənaye mülkiyyətinin, müəllif hüquqlarının qorunması sahəsindəki beynəlxalq konvensiyalara qoşulub, əqli mülkiyyət hüququnun qorunması sahəsindəki qanunlarda boşluqlar var. Bu qanunlar əqli mülkiyyət sahiblərinin hüquqlarını qoruya bilmir. Belə ki, təkcə neft sektoru sahəsində 2005-ci ildə 272 kəşf və elmi iş olmuşdur ki, bunlardan yalnız 35-i Dövlət Patent Komitəsində qeydiyyata alınmışdır. Qalanlarının taleyi haqda isə heç bir məlumat yoxdur. Belə kəşflər xarici korporasiyalar tərəfindən ucuz qiymətə alınır. 3. ÜTT-yə üzv olduqdan sonra Azərbaycanın uduşları və itkiləri ÜTT-yə üzvlüyün uduşlarını üç əsas qrupda təsnifləşdirmək olar. Bunlar aşağıdakılardır: 1. xracatçıların qazancları. • Ixracatçılar ÜTT institutları vasitəsilə geniş imkanlı və zəngin tərkibli informasiyaya çıxış əldə edir. Eyni zamanda bu institutların köməyi ilə ticarət mübahisələrinin ədalətli həllinə nail olur;
• xracatçılar ÜTT-yə üzv olan bütün ölkələrin bazarlarına təminatlı çıxış əldə edirlər; • Ixracatçılar çoxtərəfli ticarət danışıqlarında tam və bərabər hüquqlu üzv dövlət olaraq iştirak edir və dünya ticarət siyasətinə təsir imkanları qazanır. 2. stehlakçıların qazancları. • Idxal rüsumlarının azaldılması ilə milli bazarda rəqabət qabiliyyəti artır;
63 • Tariflərin aşağı düşməsi
xammal və
materialların, yarımfabrikatların və kompleksləşdirici hissələrin ucuzlaşmasına gətirib çıxarır ki, onun da üzərində qurulmuş istehsalın nəticəsi olaraq buraxılmış məhsulun və görülmüş işin (xidmətin) maya dəyəri ucuzlaşır və beləliklə də istehlakçıların xərci azalır. 3. Bütövlükdə cəmiyyətin qazancları. • Milli qanunvericiliyin beynəlxalq qanunvericiliyə uyğunlaşdırılması və bununla da iqtisadi inkişafın və daxili bazar islahatları sürətləndirilir; • Iqtisadiyyatın idarə olunmasında, xüsusilə də xarici iqtisadi fəaliyyətin tənzimlənməsində dövlətin rolu aşağı düşür. Bu isə investisiya əməkdaşlığını stimullaşdırır; • Ölkəyə inam artır, onun investisiya və kredit cəlbediciliyi riski azalır; • ÜTT üzvü olan bütün ölkələrin ərazaisində təminatlı tranzit hüququ ə ldə edilir; • Xarici ticarət prosedurlarının sadələşdirilməsi, idxal və ixrac ə məliyyatlarının uçotu və hesabatı sisteminin şəffaflaşdırılması, süni bürokratik əngəllərin aradan qaldırılması nəticəsində gizli ticarət dövriyyəsinin və korrupsiyanın həcmi azalır. ÜTT-yə üzvlüyün ümumi qazancları. • ÜTT-yə üzv ölkələr tərəfindən əmtəə və xidmətlərin dünya bazarına daha əlverişli şərtlərlə çıxışı əldə edilir, onlar arasında xarici iqtisadi siyasətin şəffaflığı da daxil olmaqla ticarət münasibətlərinin sabit inkişafına nail olunur; • Tərəfdaşlar tərəfindən təzyiqə məruz qalan milli maraqların müdafiəsinin təminatı üçün mübahisələrin həlli üzrə ÜTT mexanizmlərinə çıxış yolu ilə diskriminasiyalar aradan qaldırılır; 64 • Üzv ölkələr yeni beynəlxalq ticarət qaydalarının hazırlanması zamanı çoxtərəfli danışıqlarda səmərəli iştirak yolu ilə özünün cari və strateji ticari-iqtisadi maraqları reallaşdırmaq imkanları qazanır. GATT-ın yarandığı 1947 cı ildə dünya ölkələrində sənaye üzrə orta tarif dərəcəsi 40% təşkil edirdisə, ÜTT-nin mövcud olduğu 2000-ci ildə müvafiq göstərici 5% olub. Bu göstəricinin 5%-ə enməsi və bazarlara sərbəst çıxışların genişləndirilməsi siyasəti mütərəqqi texnika və texnologiyaların daha sərfəli qiymətlə milli bazara cəlbi üçün imkanlar yaradır. ÜTT-yə üzv olmanın itkilərini aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: 1. Mlli bazarda rəqabətin artımı nəticəsində rəqabətqabiliyyəti olmayan malların buraxılışı və xidmətlərin göstərilməsi sahəsində adaptasiya tənəzzülü baş verir; 2. Dövlət büdcəsinin gömrük rüsumları və vergiləri maddəsi üzrə daxilolmalar azalır və onun mədaxilinə qısamüddətli, bəzən də ortamüddətli dövrdə gərginlik yaranır; 3. Texnologiyaların idxalı üzrə patentlərdən istifadəyə görə komisyon haqları ödənişi sənayenin xərclərini artırır və onların qiymət rəqabətində uduşunu azaldır. 4. Dövlətin yerli sənayenin müdafiəsi məqsədilə birbaşa və dolayı subsidiyaların tədricən ləğv olunur və həmin sahələrdə də adaptasiya böhranı yaranır; 5. Hazır məhsulun idxalının üstün gəlirliliyi baxımından idxalı əvəz edə biləcək sahələrdə investisiya qoyuluşunun səmərəliliyi aşağı düşür və nəticədə milli iqtisadiyyata ümumi investisiya qoyuluşu azalır; 6. Ticarətin liberallaşdırılması və qoruyucu tədbirlərin səmərəli təşkili olmadığı halda daxili bazarda daha ucuz olan xarici malların yer almasına şərait yaranır. 7. Öyrənilməsi və həyata keçirilməsi həm çətin, həm də məsrəfli olan mübahisələrin həlli mexanizmi ilkin dövrdə mümkün olmur; 8. Xarici ticarətdə kəmiyyət məhdudiyyətləri aradan qaldırılır;
65 9. Xidmətlər sahəsində daha ucuz və aşağı keyfiyyətli xidmət təchizatçıları yer tutur. Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|